تشدید خشکسالی در جهان؛ عامل گرسنگی ۹۰ میلیون نفر

خشکسالی، میلیون‌ها انسان را در سراسر جهان تا مرز قحطی و گرسنگی کشانده؛ رخدادی هشداردهنده که به گفته کارشناسان، تنها پیش‌نمایشی از بحرانی عمیق‌تر در نتیجه فروپاشی اقلیمی است.

طبق گزارشی جدید از مرکز ملی کاهش اثرات خشکسالی ایالات متحده (NMDC)، بیش از 90 میلیون نفر در شرق و جنوب آفریقا با گرسنگی شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ پدیده‌ای که در پی خشکسالی بی‌سابقه، نابودی گسترده محصولات کشاورزی و مرگ دام‌ها به وقوع پیوسته است. در سومالی، یک‌چهارم جمعیت در آستانه قحطی قرار دارند و دست‌کم یک میلیون نفر از خانه‌هایشان آواره شده‌اند.

این بحران طی سال‌ها شکل گرفته است. فقط در اوت گذشته، یک‌ششم جمعیت جنوب آفریقا نیازمند کمک غذایی بودند. در زیمبابوه، محصول ذرت نسبت به سال قبل 70 درصد کاهش یافت و 9 هزار رأس گاو تلف شدند.

گزارش مرکز ملی کاهش اثرات خشکسالی ایالات متحده (NMDC)  که چهارشنبه منتشر شد، این موارد را تنها آغاز یک فاجعه جهانی در حال گسترش توصیف می‌کند. بر اساس این گزارش، در نقاط مختلف جهان، ترکیب خشکسالی و سوء‌مدیریت منابع آب، کمبودهایی را به وجود آورده که زنجیره تأمین غذا، انرژی و سلامت عمومی را با تهدید روبرو کرده است.

مارک سوبودا، مدیر مرکز ملی کاهش اثرات خشکسالی ایالات متحده (NMDC) و از نویسندگان این گزارش گفت: این فقط یک دوره بی‌بارانی نیست؛ این یک فاجعه جهانی است که به کندی اما با قدرت در حال پیش‌روی است. بدترین وضعیتی که تاکنون دیده‌ام.

این گزارش حاصل همکاری سه نهاد بین‌المللی، از جمله مرکز ملی کاهش خشکسالی آمریکا، کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی سازمان ملل و ائتلاف بین‌المللی تاب‌آوری در برابر خشکسالی است و شرایط بیش از دوازده کشور در چهار منطقه اصلی: آفریقا، آسیای جنوب‌شرقی، آمریکای لاتین و مدیترانه را بررسی کرده است. داده‌ها از دولت‌ها، مؤسسات علمی و منابع محلی گردآوری شده و تصویری از رنج انسانی و فروپاشی اقتصادی به دست داده است.

از آمریکای لاتین تا اروپا: بحران آب و غذا

در آمریکای لاتین، خشکسالی سطح آب کانال پاناما را به‌شدت کاهش داد؛ رویدادی که باعث زمین‌گیر شدن کشتی‌ها، کاهش تجارت و افزایش هزینه‌ها شد. تردد کشتی‌ها بین اکتبر 2023 تا ژانویه 2024 بیش از یک‌سوم کاهش یافت.

در مراکش، تا اوایل 2024، این کشور برای ششمین سال پیاپی با خشکسالی مواجه بود و کمبود آب به 57 درصد رسید. در اسپانیا، تولید زیتون به دلیل کاهش بارندگی 50 درصد افت کرد و قیمت روغن زیتون دو برابر شد. در ترکیه، تخریب اراضی به‌حدی است که 88 درصد خاک کشور در معرض بیابان‌زایی قرار دارد و مصرف بی‌رویه کشاورزی، سفره‌های آب زیرزمینی را تخلیه کرده است؛ به‌گونه‌ای که فرونشست‌های خطرناک ایجاد شده‌اند.

سوبودا هشدار داد: کشورهای مدیترانه، مانند قناری‌هایی هستند که در معدن زغال‌سنگ نشانگر خطرند. بحران آبی، غذایی و انرژی در اسپانیا، مراکش و ترکیه، پیش‌نمایشی است از آینده‌ای که در صورت بی‌توجهی به گرمایش جهانی، در انتظار ماست. هیچ کشوری فارغ از میزان ثروت یا ظرفیت فنی‌اش نمی‌تواند خود را در امان بداند.

اقلیم آشفته؛ خشکسالی فزاینده

در دو سال اخیر، پدیده النینو، روند گرمایش اقلیم را تشدید کرده است. نویسندگان گزارش نوشته‌اند: در سال‌های 2023 و 2024، دمای بالا و کمبود بارش پیامدهای گسترده‌ای داشت؛ از کمبود آب آشامیدنی گرفته تا کاهش مواد غذایی و جیره‌بندی برق.

خشکسالی، نه‌تنها کشورهای درگیر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه زنجیره‌های تأمین جهانی نیز دچار اختلال شده‌اند. برای نمونه، خشکسالی در تایلند و هند طی سال‌های 2023 و 2024، تولید برنج، قهوه و شکر را کاهش داد و قیمت شکر در آمریکا 9 درصد افزایش یافت.

بحران جهانی آب در آستانه انفجار

این گزارش بخشی از سلسله هشدارهایی است که در ماه‌های اخیر درباره بحران جهانی آب منتشر شده است. هم‌زمان با افزایش دمای زمین و تغییر الگوهای بارندگی از خشک‌تر شدن مناطق خشک گرفته تا جایگزینی بارش‌های منظم با رگبارهای شدید و همچنین سوءمدیریت و آلودگی منابع آبی، جهان در آستانه فروپاشی آبی قرار دارد.

گزارش دیگری که پاییز گذشته منتشر شد، پیش‌بینی کرد تا پایان این دهه، تقاضا برای آب شیرین 40 درصد بیش از عرضه خواهد بود و طی 25 سال آینده، بیش از نیمی از تولید جهانی غذا در معرض خطر خواهد بود.

گزارش دیگری در ماه مارس از «کاهش بی‌سابقه» یخچال‌های طبیعی خبر داد؛ پدیده‌ای که امنیت غذایی و آبی دو میلیارد نفر را تهدید می‌کند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نیز ماه گذشته اعلام کرد که مساحت خشکسالی‌زده زمین در طول 120 سال گذشته دو برابر شده و هزینه‌های ناشی از خشکسالی به‌شدت در حال افزایش است. پیش‌بینی شده در سال 2035، میانگین هزینه هر خشکسالی حداقل 35 درصد بیشتر از امروز خواهد بود.

خشکسالی؛ قاتلی خاموش و فراموش‌شده

ابراهیم تیاف، دبیر اجرایی کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی سازمان ملل، تأکید کرد که بحران خشکسالی توجه کافی دریافت نکرده است.

او گفت: خشکسالی قاتلی خاموش است. آهسته پیش‌روی می‌کند، منابع را تحلیل می‌برد و زندگی‌ها را ویران می‌سازد. زخم‌هایش عمیق است.

او افزود: خشکسالی دیگر تهدیدی دوردست نیست؛ اینجاست، در حال تشدید شدن، و نیازمند همکاری فوری جهانی است. وقتی انرژی، غذا و آب به‌طور هم‌زمان از دست برود، تار و پود جوامع فرو می‌پاشد. این همان وضعیت جدیدی است که باید برای آن آماده شویم.