یادداشت اختصاصی؛
وقتی هنر به صنعت تبدیل می‌شود / تحلیلی بر گزارش بی‌بی‌سی از صنعت سرگرمی کره جنوبی
در گزارش اخیر شبکه بی‌بی‌سی، از رشد خیره‌کننده صنعت سرگرمی کره جنوبی سخن به میان آمده است؛ صنعتی که با بیش از ۲۲۰ میلیون مخاطب جهانی، اکنون پدیده‌ای بی‌سابقه در تاریخ معاصر آسیا به شمار می‌رود. اما آن‌چه بیش از ارقام، جلب توجه می‌کند، انتخاب واژه‌ای است که بی‌بی‌سی برای این جریان به کار برده: «صنعت سرگرمی».
به گزارش خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، بر اساس گزارشی منتشرشده از سوی شبکه خبری بی‌بی‌سی، صنعت سرگرمی کره جنوبی امروز به جایگاهی بی‌سابقه در عرصه جهانی دست یافته است. در این گزارش، آمار قابل‌توجهی منتشر شده که نشان می‌دهد بیش از ۲۲۰ میلیون نفر در سراسر جهان به‌عنوان مخاطب و طرفدار محصولات سرگرمی کره‌ای شناخته می‌شوند؛ عددی که به‌تنهایی بیش از چهار برابر جمعیت خود کره جنوبی است.
نکته قابل‌توجه در این گزارش آن است که بی‌بی‌سی، این پدیده را نه تحت عنوان «هنر کره‌ای»، بلکه صراحتاً با واژه‌ی «صنعت سرگرمی» (Entertainment Industry) توصیف کرده است؛ انتخابی زبانی که حامل معنایی عمیق و چندلایه است. این تعبیر آشکارا نشان می‌دهد که آن‌چه امروز از کره جنوبی صادر می‌شود، بیش از آنکه محصولی از جوشش خلاقیت آزاد هنری باشد، فرآورده‌ای از سازوکارهای اقتصادی، فرمول‌های بازاری، و برنامه‌ریزی‌های دقیق صنعتی است.
این تمایز واژگانی، درواقع نشانگر گذار از «هنر برای معنا» به «سرگرمی برای بازار» است؛ تحولی که نه تنها در شکل تولید و مصرف آثار، بلکه در هویت هنرمندان، ساختار روایت‌ها، و حتی روح جامعه هنری تأثیر گذاشته است. وقتی هنر در چارچوب صنعت سرگرمی قرار می‌گیرد، دیگر خلاقیت، جسارت و پیام انسانی لزوماً اولویت اول نیستند؛ بلکه کشش تجاری، الگوریتم‌های پلتفرم‌ها، و استانداردهای جذب مخاطب جهانی معیار سنجش ارزش اثر می‌شوند.
از این زاویه، گزارش بی‌بی‌سی بیش از آنکه تنها بازتاب‌دهنده یک موفقیت فرهنگی باشد، به‌طور ناخواسته آینه‌ای است از یک تحول تمدنی در معنای هنر؛ تحولی که در آن، مرز میان «هنرمند» و «محصول»، «پیام» و «تبلیغ»، «زیبایی» و «کارایی بازار» روزبه‌روز کمرنگ‌تر می‌شود.
تحلیلی بر گزارش بی‌بی‌سی بر صنعت سرگرمی کره جنوبی
صنعتی شدن هنر در کره جنوبی، یکی از برجسته‌ترین و در عین حال بحث‌برانگیزترین ویژگی‌های موج کره‌ای (Hallyu) است. این فرایند، هنر را از قلمرو خلاقیت فردی و بیان شخصی، به قلمرو تولید انبوه، مدیریت حرفه‌ای و مصرف جهانی منتقل کرده است. در کره جنوبی، هنر نه تنها ابزاری برای بیان فرهنگی، بلکه کالایی اقتصادی، ابزاری دیپلماتیک و وسیله‌ای برای تثبیت جایگاه ملی در عرصه جهانی شده است.
صنعتی شدن یعنی چه؟
۱. تعریف صنعتی شدن هنر
صنعتی شدن هنر یعنی تبدیل فرآیندهای هنری ـ از خلق تا عرضه ـ به یک مدل تولیدی، سیستماتیک، زمان‌بندی‌شده و هدف‌مند با نگاه اقتصادی. این روند شامل مواردی مانند:
• آموزش سیستماتیک هنرمندان (آیدل‌ها، بازیگران، کارگردانان و غیره)
• برندسازی هنری (ساخت چهره‌هایی با هویت تعریف‌شده برای فروش در بازارهای مختلف)
• سرمایه‌گذاری کلان در بازاریابی، محتوا، و تبلیغات
• تحلیل داده برای پیش‌بینی سلیقه بازار
۲. نمودهای صنعتی شدن هنر در کره
الف) آموزش آیدل‌ها به عنوان "محصول هنری"
در شرکت‌های بزرگ سرگرمی مانند SM، JYP، YG و HYBE، هنرجویان نوجوان وارد دوره‌های آموزشی چندساله می‌شوند که شامل آموزش صدا، رقص، زبان‌های خارجی، کنترل رفتار، مدیریت ظاهر، و حتی پاسخ به مصاحبه‌هاست. این روند، آن‌ها را نه به هنرمندانی خلاق، بلکه به "محصولاتی قابل پیش‌بینی" برای بازار جهانی تبدیل می‌کند.
ب) مدیریت تصویر و برند هنری
چهره‌ی هنری یک آیدل یا بازیگر، کاملاً مهندسی‌شده است. لباس، آرایش، محتوا، حتی رابطه عاشقانه، همه تحت کنترل شرکت‌هاست. هنرمند در این ساختار، بیشتر از آنکه خالق باشد، بازنمایاننده‌ی یک تصویر طراحی‌شده است.
ج) تولید محتوا بر اساس داده و بازار
شرکت‌های سرگرمی از الگوریتم‌ها، تحلیل‌های کلان‌داده و نظرسنجی‌ها برای تولید موسیقی، درام، یا حتی داستان استفاده می‌کنند. هنر به‌جای جوشش درونی، به پاسخ به تقاضای بازار جهانی تبدیل شده است.
۳. پیامدهای صنعتی شدن هنر
مثبت:
• افزایش بهره‌وری و کیفیت تولید
• امکان حضور جهانی برای هنرمندان
• افزایش اشتغال در حوزه‌های فرهنگی و هنری
• ایجاد نهادهای حرفه‌ای برای حمایت مالی و فنی از تولید هنری
منفی:
نقد صنعتی شدن هنر در کره جنوبی، به‌ویژه در چارچوب موج کره‌ای (Hallyu)، به بررسی شکاف میان ظاهر پرزرق‌وبرق و پشت‌صحنه پرفشار و غیرانسانی این صنعت می‌پردازد. اگرچه این مدل توانسته به موفقیت‌های چشمگیری در سطح جهانی دست یابد، اما در دل خود حامل بحران‌های فرهنگی، اخلاقی و روانی جدی است که نمی‌توان از آن‌ها چشم پوشید.
۱. کالایی شدن انسان به‌جای پرورش هنرمند
در ساختار صنعتی‌شده هنر کره، آیدل‌ها و بازیگران نه به‌عنوان خالقان اثر، بلکه به‌عنوان "محصول نهایی" فرآیندهای آموزشی و بازاریابی شناخته می‌شوند. این نگاه، انسان را به ابزار فروش تبدیل می‌کند و کرامت فردی و هنری او را قربانی اهداف اقتصادی می‌سازد.
• نمونه بارز این مسئله، کنترل شدید بر رفتار، روابط شخصی، وزن بدن، و حتی حالت‌های چهره و حرف‌زدن آیدل‌هاست.
• قراردادهای یک‌طرفه‌ی معروف به قرارداد برده (Slave Contract) سال‌هاست مورد انتقاد قرار گرفته‌اند.
۲. فشار روانی و به حاشیه‌رانده شدن سلامت ذهنی
در حالی که تصویر بیرونی صنعت سرگرمی کره پر از لبخند، رقص، و موفقیت است، بسیاری از هنرمندان این عرصه در سکوت با افسردگی، اضطراب، و احساس تنهایی می‌جنگند. موارد متعدد خودکشی یا تلاش به خودکشی در میان سلبریتی‌های کره‌ای، هشدارهایی جدی درباره هزینه‌های انسانی این مدل است.
• مرگ افرادی مانند جونگ‌هیون (SHINee)، سولی (f(x))، گو هارا، و کیم سه رون، تنها نوک کوه یخ‌اند.
• فرهنگ هواداری افراطی و "دادگاه‌های عمومی" در فضای مجازی، فشار را چند برابر می‌کنند.
۳. سرکوب خلاقیت و استقلال هنری
هنر زمانی شکوفا می‌شود که آزادی اندیشه و بیان وجود داشته باشد. اما در ساختار صنعتی‌شده کره‌ای، بیشتر آثار بر اساس فرمول‌های موفق قبلی تولید می‌شوند، و خلاقیت جای خود را به بازتولید محتوا داده است.
• هنرمندان مستقل، اغلب دیده نمی‌شوند یا برای ورود به این سیستم باید استقلال خود را قربانی کنند.
• بسیاری از آثار فاقد عمق فکری یا نگاه انتقادی‌اند، چرا که ساختار بازاری آن را برنمی‌تابد.
۴. مصرف‌گرایی فرهنگی و سطحی‌سازی هنر
هنر کره‌ای در مدل صنعتی‌شده‌اش، به بخشی از اقتصاد مصرفی بدل شده است. تولید سریع، بسته‌بندی جذاب، و فروش انبوه جای محتوا را گرفته‌اند. در نتیجه:
• مخاطب به مصرف‌کننده صرف بدل می‌شود، نه مشارکت‌کننده در تجربه هنری.
• ارزش‌گذاری اثر بر اساس تعداد بازدید، فروش آلبوم، یا فالوئر تعیین می‌شود، نه محتوای هنری آن.
۵. فاصله‌گیری از فرهنگ بومی و تسلیم شدن در برابر بازار جهانی
برای جلب مخاطب جهانی، بخش زیادی از تولیدات فرهنگی کره‌ای به سمت تغییر فرم، زبان، و ارزش‌های بومی پیش رفته‌اند. این مسأله می‌تواند منجر به:
• از دست رفتن اصالت فرهنگی در بلندمدت
• سطحی‌سازی هویت ملی برای تبدیل آن به یک برند جهانی قابل فروش
اگرچه مدل صنعتی هنر در کره جنوبی توانسته دستاوردهایی مانند قدرت نرم، صادرات فرهنگی، و محبوبیت جهانی ایجاد کند، اما در برابر سود، هزینه‌هایی انسانی، فرهنگی، و خلاقانه پرداخت شده است.
6. تبدیل هنر به محصول مصرفی
هنر در ذات خود تجربه‌ای انسانی، درونی و ناب است. اما در مدل صنعتی، هنر به یک «کالا» بدل می‌شود: چیزی که باید بفروشد، بازار داشته باشد، و با تقاضا منطبق باشد.
این تغییر ماهیت موجب می‌شود:
• کیفیت هنری جای خود را به جذابیت لحظه‌ای بدهد.
• ارزش‌گذاری‌ها بر اساس فروش، رتبه در چارت، تعداد لایک و ویو تعیین شود نه عمق و تأثیر.
• آثاری که تفکر، تأمل یا نقد دارند، جای خود را به آثار سرگرم‌کننده و سطحی بدهند.
7. تکرار و فرمولیزه شدن تولیدات هنری
در سیستم صنعتی، موفقیت به معنای تولید انبوه است. بنابراین شرکت‌ها به جای خلاقیت، سراغ الگوهای تکرارشونده و تست‌شده می‌روند. این امر باعث می‌شود:
• آثار هنری شبیه به یکدیگر شوند، با کمترین ریسک و بیشترین سود.
• مخاطب به جای مواجهه با تجربه‌ای نو، وارد چرخه مصرفی تکرار می‌شود.
• هنرمند از بیان شخصی بازمی‌ماند و تنها مجری برنامه از پیش تعیین‌شده است.
8. فروکاستن انسان به ابزار تولید هنر
هنر همواره حاصل رنج، تجربه، درد، زیبایی و کشف درونی انسان بوده است. اما در صنعت هنر، انسان تنها یک قطعه از خط تولید است.
آیدل‌ها، بازیگران، حتی نقاشان و نوازندگان، در مدل صنعتی تبدیل به ابزار تحقق اهداف اقتصادی می‌شوند:
• هنرمند دیگر الزاماً نیازی به درک عمیق یا احساس واقعی ندارد؛ کافی‌ست خوب بفروشد.
• تکنیک جایگزین درون‌مایه می‌شود، و ظاهر زیبا بر محتوا غلبه می‌کند.
9. فقدان ارتباط صادقانه میان هنرمند و مخاطب
یکی از ویژگی‌های اصلی هنر، ایجاد ارتباط صمیمی، صادقانه و زنده میان خالق و مخاطب است. اما در هنر صنعتی:
• این ارتباط جای خود را به «بازار هدف» و «تحلیل رفتار مصرف‌کننده» می‌دهد.
• مخاطب نه همراه هنرمند، بلکه مصرف‌کننده‌ای بی‌چهره و بی‌اثر است.
• احساسات، دغدغه‌ها و دردهای واقعی مخاطب، دیگر منشأ خلق اثر نیست، بلکه محتوای دستکاری‌شده‌ای برای جلب توجه می‌شود.
10. سقوط معیارهای ارزش‌گذاری هنری
در دنیای صنعتی‌شده هنر، دیگر منتقدان، دانش، یا تجربه هنری تعیین‌کننده ارزش نیستند. بلکه:
• بازار، الگوریتم، و ترندهای جهانی‌اند که تعیین می‌کنند چه چیزی «خوب» است.
• آثار ژرف و انسانی ممکن است نادیده گرفته شوند، چرا که به‌راحتی «قابل فروش» نیستند.
• ارزش هنر به جای اینکه در «محتوا و پیام» سنجیده شود، به «تعداد فروش و فالوئر» وابسته می‌شود.
هنر، زمانی بی‌ارزش می‌شود که از هدف انسانی‌اش جدا شود.
هنگامی‌که دیگر صدای حقیقت، درد، عشق، اعتراض یا زیبایی نباشد، بلکه تنها ابزاری برای سودآوری، تبلیغات یا رقابت باشد، دیگر هنر نیست؛ بلکه پوسته‌ای‌ست زیبا، اما تهی.
صنعت می‌تواند بستر هنر باشد، اما نباید صاحب آن شود.
اگر خلاقیت، آزادی، و انسان‌بودن از هنر گرفته شود، هنر دیگر نخواهد توانست جان‌ها را لمس کند؛ تنها نگاه‌ها را سرگرم می‌سازد.
چگونگی صنعتی شدن
در چند دهه اخیر، کره جنوبی توانسته با تکیه بر ترکیبی از سیاست‌گذاری فرهنگی، فناوری پیشرفته، و سرمایه‌گذاری دولتی، یکی از پویاترین و جهانی‌ترین صنایع سرگرمی را بنیان‌گذاری کند. برخلاف بسیاری از کشورها که فرهنگ را بیشتر در سطح هنری و خلاقانه پیگیری می‌کنند، کره جنوبی «سرگرمی» را به یک پروژه صنعتی و استراتژیک بدل ساخت.
از موسیقی پاپ و سریال‌های درام گرفته تا سینما، گیمینگ و زیبایی، این صنعت به ستون فقرات دیپلماسی فرهنگی کره تبدیل شده است. در این مقاله، به بررسی خاستگاه‌ها، ارکان، حمایت‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ، و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی این صنعت پرداخته می‌شود؛ تا مشخص شود چگونه یک مدل فرهنگی می‌تواند هم الهام‌بخش باشد و هم محل تأمل و نقد.
۱. خاستگاه و رشد
موفقیت صنعت سرگرمی کره به دهه ۱۹۹۰ و بحران مالی آسیا بازمی‌گردد؛ زمانی که دولت کره جنوبی تصمیم گرفت با تمرکز بر اقتصاد خلاق، سرمایه‌گذاری در تولیدات فرهنگی را افزایش دهد. در این دوره، نهادهایی چون وزارت فرهنگ، ورزش و گردشگری کره جنوبی و بنیادهای فرهنگی وابسته به دولت، زیرساخت‌هایی برای رشد و صدور فرهنگ بومی فراهم کردند. این سرمایه‌گذاری‌ها، به‌ویژه در حوزه فناوری، آموزش استعدادها، و ترویج زبان و فرهنگ کره‌ای، به مرور ثمر داد.
۲. ارکان اصلی صنعت سرگرمی کره‌ای
الف) موسیقی (K-pop)
موسیقی پاپ کره‌ای مهم‌ترین شاخه این صنعت است. گروه‌هایی مانند BTS، BLACKPINK، EXO و TWICE میلیون‌ها هوادار در سراسر دنیا دارند. این گروه‌ها حاصل سال‌ها آموزش سخت، مدیریت حرفه‌ای، و مهندسی دقیق تصویر و محتوا هستند. اجرای هم‌زمان رقص‌های هماهنگ، موسیقی تلفیقی با تأثیر از غرب، و ساختارهای تصویری منحصربه‌فرد موزیک‌ویدئوها، از عوامل محبوبیت این سبک‌اند.
ب) درام‌های کره‌ای (K-drama)
سریال‌های کره‌ای با داستان‌های احساسی، شخصیت‌های چندبعدی، و تصویرسازی زیبای روابط انسانی، در بازارهای آسیایی، خاورمیانه و حتی آمریکا طرفداران فراوانی دارند. سریال‌هایی چون Crash Landing on You، Goblin، Descendants of the Sun و Extraordinary Attorney Woo نمونه‌هایی از محبوبیت جهانی درام کره‌ای‌اند.
د) بازی‌های رایانه‌ای و فرهنگ دیجیتال
کره جنوبی یکی از پیشروترین کشورها در صنعت گیمینگ است. فرهنگ کافه‌های اینترنتی (PC Bang)، تولید بازی‌های آنلاین و رقابت‌های حرفه‌ای e-sports، بخش بزرگی از اکوسیستم سرگرمی این کشور را تشکیل می‌دهد.
ه) مد و زیبایی (K-beauty & K-fashion)
تأثیر صنعت سرگرمی بر مد و زیبایی نیز چشمگیر است. ترندهای آرایشی و پوشاک کره‌ای، به‌ویژه از طریق سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها، به استانداردهایی بین‌المللی تبدیل شده‌اند.
۳. حمایت دولت و شرکت‌های بزرگ
یکی از تفاوت‌های کلیدی صنعت سرگرمی کره با کشورهای دیگر، نقش فعال دولت و شرکت‌های بزرگ سرگرمی مانند SM، YG، JYP و HYBE در تولید و صادرات فرهنگی است. این نهادها نه تنها استعدادها را آموزش می‌دهند، بلکه برندهای جهانی می‌سازند و بازارها را با داده و تحلیل مدیریت می‌کنند.
ارسال نظرات