فراتر از خبر و سرگرمی؛ صداوسیما به عنوان سلاح ایدئولوژیک

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، پدیده رسانه و نسبت آن با دین، از دیرباز موضوعی محل بحث و بررسی بوده است. در حالی که گروهی بر ذات سکولار رسانه‌ها تأکید دارند، برخی دیگر از گریزناپذیری تأثیر دین بر ساختار رسانه سخن می‌گویند. این مناقشه در حوزه‌های مختلف، از گستره حضور دین در رسانه (محدود به اخلاق یا شامل همه ابعاد) تا تاریخچه و نقاط عطف مطالعات دین و رسانه (از چاپ انجیل گوتنبرگ تا ظهور تله‌ونجلیسم)، ادامه یافته است.

قدرت و کارکرد‌های متنوع رسانه‌های جمعی، به‌ویژه در عصر حاضر که به "عصر اطلاع‌رسانی" و "فرهنگ رسانه‌ای" مشهور است، بر هیچ‌کس پوشیده نیست. رسانه‌ها، به عنوان ابزار اصلی شکل‌دهی و مدیریت افکار عمومی، قادرند نگرش‌ها را تغییر دهند، شرایط را تعریف کنند، به رویداد‌ها مشروعیت بخشند و حتی با تولید انگاره و گفتمان، به تولید قدرت بپردازند. 

 

تلویزیون، به واسطه توانایی بالای خود در جذب مخاطب انبوه، نقشی محوری در شکل‌گیری و جهت‌دهی افکار عمومی ایفا می‌کند که از منظر اندیشمندان و رهبران دینی، رسانه می‌تواند نقشی مستقیم و حیاتی در ارتقاء اخلاق و فرهنگ جامعه داشته باشد و در مقابل، رسانه ناسالم و غیراخلاقی، ابزاری مؤثر برای فساد، به‌ویژه در میان نسل جوان، محسوب می‌شود.

 

سازمان صداوسیما جمهوری اسلامی ایران، از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، باید در چارچوب یک "رسانه دینی" قرار گیرد و به وظیفه مدیریت فرهنگ و افکار عمومی جامعه جامه عمل بپوشاند. برای تحلیل این موضوع، لازم است ابتدا مفاهیم کلیدی مرور شوند.

 

"دین"، پدیده‌ای عام و جهان‌شمول که ریشه در سرشت انسان دارد و همواره با بشر همزاد بوده است. از منظر اندیشمندان مسلمان، دین نه تنها مجموعه‌ای از عقاید و عبادات برای تأمین سعادت اخروی است، بلکه روشی برای زندگی اجتماعی است که شامل قوانین و مقرراتی برای تأمین سعادت دنیوی نیز می‌شود.

 

 

"رسانه" نیز به گستره وسیعی از ابزار‌هایی اشاره دارد که برای ارتباط میان انسان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و در عصر حاضر، این اصطلاح بیشتر به تکنولوژی‌های مدرن ارتباط جمعی اطلاق می‌شود که ارتباط میان فضاها، زمان‌ها و گونه‌های جمعی را تسهیل می‌کنند.

 

 

بر اساس بیانات و مواضع حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، سازمان صداوسیما نقشی به‌مراتب فراتر از یک نهاد خبری یا سرگرم‌کننده بر عهده دارد. ایشان در تبیین این نقش، به نکات و مؤلفه‌های ذیل اشاره می‌فرمایند:

 

 

صداوسیما در منظومه فکری ایشان، نهادی با اهمیت راهبردی در عرصه مدیریت فرهنگی و اجتماعی کشور است. در شرایط کنونی که فضای جهانی صحنه "جنگ رسانه‌ها" و "تهاجم خبرى، تبلیغى، فرهنگى و اخلاقى" دشمن است، رسانه ملی باید نقشی فعال، هوشمندانه و حتی تهاجمی ایفا کند. این نقش نه تنها شامل خنثی کردن اقدامات دشمن در داخل است، بلکه باید به دنبال ضربه زدن به دشمن در فضای عمومی نیز باشد.

 

ایشان صداوسیما را "دانشگاه عمومی" ملت توصیف کرده و مسئولیت اصلی آن را فراتر از اطلاع‌رسانی صِرف می‌دانند. وظیفه این رسانه، "آموزش و تحلیل و سوق دادن قلب و ذهن و روح و مغز افراد به سمتى است که گردانندگان آن رسانه در نظر دارند".

در جمهوری اسلامی، این جهت‌گیری باید به سمت "فرهنگ اسلامی" و "آشنایی مردم با درخشندگی‌های اسلامی و انسانی" باشد و هدف صداوسیما در این چارچوب، "تأثیر گذاشتن بر روی انسان‌ها؛ کشاندن آنها به سمت آن انسانی که اسلام و بینش انقلابی اسلامی، آن را می‌خواهد بسازد و به وجود بیاورد" است.

 

بر این اساس، مأموریت محوری و بنیادین رسانه ملی عبارت است از: "مدیریت و هدایت فکر، فرهنگ، روحیه و اخلاق رفتاری جامعه؛ جهت‌دهی به فرهنگ عمومی، آسیب‌زدایی از ذهن و اخلاق جامعه؛ ایجاد روحیه‌ پیشرفت و زدودن احساس عقب‌ماندگی" که در این مسیر، سازمان صداوسیما به عنوان "موتور محرک و مشوق پیشرفت کشور"، وظیفه پشتیبانی رسانه‌ای همه‌جانبه از بسیج عمومی و کمک به مدیریت‌های اجرایی را نیز بر دوش دارد.

 

تحقق این مأموریت، منوط به دستیابی به اهداف کلانی است که ایشان آنها را در هفت محور اصلی تبیین می‌کنند:

الف) ارتقاء معرفت دینی روشن‌بینانه و آگاهانه در میان مخاطبان.

ب) ترویج رفتار دینی مخلصانه و پرهیز از ریاکاری و ظاهرسازی در اعمال دینی.

ج) ریشه‌دار کردن شناخت و باور عمیق نسبت به ارزش‌ها و بنیان‌های فکری انقلاب و نظام اسلامی، فراتر از تکرار کلیشه‌ای شعارها.

د) ایجاد مصونیت فکری در جامعه در برابر تأثیرات مخرب تهاجم فرهنگی و ارزشی دشمن.

ه) تقویت باور به کارآمدی نظام در میان مردم، با اشاره به دستاورد‌ها و توانمندی‌های موجود.

و) ایجاد همگرایی عمومی و فضایی سرشار از همکاری، محبت و وحدت در درون کشور و میان مردم.

ز) آگاه‌سازی و حساس نمودن جامعه نسبت به مقوله‌های حساس و زیربنایی نظیر علم، امنیت، پرورش نخبگان، اقتدار ملی، کار و ابتکار.

 

این اهداف، در مجموع، چارچوب عملیاتی رسانه ملی را برای ایفای نقش محوری خود در هدایت فرهنگ و افکار عمومی مشخص می‌سازند.

 

 

 

در منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای، محتوای رسانه‌ از اهمیتی حیاتی برخوردار است؛ چرا که این محتوا، ابزار اصلی در تحقق مأموریت‌های راهبردی و مقابله با "جنگ نرم" دشمن محسوب می‌شود. بر این اساس، تولید محتوا باید با نگاهی عمیق، هوشمندانه و هدفمند و نه صرفاً بر اساس معیار‌های سطحی یا تجاری، صورت گیرد. دستورالعمل‌های ایشان برای محتوا و الگوی پیام‌رسانی صداوسیما شامل موارد متعددی است:

 

الف) رعایت اخلاق و ترویج فضایل: تأکید بر اخلاق فردی و اجتماعی، پرهیز از سوءظن و ترویج فضای برادری و مهربانی در جامعه.

ب) درس‌آموزی از تاریخ: بهره‌گیری هوشمندانه از حوادث و قضایاى تاریخى برای تبیین تهدید‌های کنونی و آگاه‌سازی جامعه.

ج) بازسازی انقلابی فرهنگ: ساختار فرهنگی کشور نیازمند "بازسازی انقلابی" (به معنای خردمندانه و عاقلانه) است و رسانه در این بازسازی، که ریشه بسیاری از مشکلات اجتماعی در آن نهفته است، نقش محوری دارد.

د) ارزش‌گذاری بر "کار": تبدیل "کار" و تلاش به یک ارزش اجتماعی در فرهنگ عمومی از طریق برنامه‌های رسانه‌ای.

ه) توجه به تأثیرگذاری به جای صرف جذب مخاطب: هدف اصلی، "تأثیر برنامه در مخاطب" و سوق دادن او در جهت اهداف مطلوب است، نه صرفاً افزایش کمّی بیننده. جذب مخاطب به قیمتی که منجر به انتشار محتوای خنثی یا منفی شود، مردود است.

و) حفظ و تقویت هویت ملی، فرهنگی و زبان فارسی: لزوم توجه به هویت ایرانی-اسلامی، ترویج سبک زندگی اسلامی-ایرانی و استفاده صحیح و خلاقانه از زبان فارسی به عنوان "زبان معیار" جامعه.

ز) نقد سبک زندگی اشرافی و تجمّلاتی: لزوم نمایش زندگی‌های واقعی‌تر و متواضعانه مردم در برنامه‌ها، به‌ویژه در فیلم‌ها و سریال‌ها، و پرهیز از ترویج ناخواسته مصرف‌گرایی و اشرافی‌گری از طریق نمایش خانه‌ها و سبک زندگی غیرواقعی.

ح)  نظارت کیفی عمیق بر محتوا: نظارت بر محتوا نباید صرفاً محدود به ملاحظات فقهی ظاهری (مانند رعایت پوشش یا فاصله میان بازیگران) باشد، بلکه باید شامل بررسی عمق، پیام و جهت‌گیری محتوایی آثار نیز گردد.

 

 

در منظومه فکری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، سازمان صداوسیما به عنوان یک "رسانه دینی" نقشی حیاتی و چندوجهی بر عهده دارد. این رسانه نه یک ابزار خنثی یا آینه‌ای از واقعیت، بلکه نیرویی فعال، هدفمند و راهبردی است که مأموریت بنیادین آن، مدیریت و هدایت فرهنگ و افکار عمومی جامعه در جهت ساختن "انسان تراز اسلام انقلابی" و تحقق اهداف نظام اسلامی است که با مجموعه‌ای از اهداف کلان (ارتقاء معرفت دینی، ترویج رفتار مخلصانه، تقویت باور به نظام، مقابله با تهاجم دشمن، ایجاد وحدت و آگاهی‌بخشی) و با رعایت الزامات محتوایی و عملیاتی مشخص (نظیر تأکید بر اخلاق، تاریخ‌نگری، نقد سبک زندگی اشرافی، حفظ هویت، انسجام پیام‌ها و اولویت تأثیرگذاری بر کمیت مخاطب) دنبال می‌شود.