هنر انقلاب اسلامی باید با توده مردم ارتباط بگیرد

به گزارش  گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا،  محمدجواد استادی اظهار کرد: وقتی از «هنر انقلاب اسلامی» سخن می‌گوییم باید ابتدا ترکیب این ۲ واژه را به‌ درستی درک کنیم تا بتوانیم به معنای کلی آن دست یابیم. این مفهوم از دو بخش اصلی «هنر» و «انقلاب اسلامی» تشکیل شده است که هر دو نیازمند تأمل و شناخت هستند.

وی ادامه داد: هنر مفهومی پیچیده است که در طول تاریخ تعاریف گوناگونی برای آن ارائه شده است. برخلاف این تصور رایج که در غرب به هنر توجه بیشتری شده، در فرهنگ اسلامی نیز هنر همواره جایگاه ویژه‌ای داشته و اندیشمندان بزرگی همچون فارابی، ابن‌سینا و ابن‌عربی با تمرکز بر مفاهیمی چون خیال و زیبایی، توجه عمیق خود به هنر را نشان داده‌اند. بنابراین می‌توان گفت که در بستر فرهنگ اسلامی، هنر هم از نظر نظری و هم از نظر کاربردی مورد توجه بوده است.

این پژوهشگر مطالعات فرهنگی گفت: در سوی دیگر مفهوم انقلاب اسلامی مفهومی گسترده است که وقتی در کنار مفاهیمی دیگر قرار می‌گیرد، به آن‌ها جهت می‌بخشد. انقلاب اسلامی پدیده‌ای بنیادین است که تحولات عمیقی در زیست انسان معاصر ایجاد کرده و به‌ طور طبیعی در تمامی ابعاد زندگی انسان، از جمله فرهنگ و هنر تأثیرگذار بوده است.

نگاه انقلاب اسلامی به هنر نگاهی توحیدی است

استادی افزود: امام خمینی (ره) با نگاهی ویژه انحرافی را که پس از رنسانس در زیست انسان پدید آمده بود شناسایی کردند؛ انحرافی که با اولویت یافتن انسان‌محوری و مادی‌گرایی، نگاه‌های توحیدی را به حاشیه رانده بود و ایشان برای پاسخ ایده انقلاب اسلامی را طرح‌ریزی کردند. انقلاب اسلامی برخلاف بسیاری از انقلاب‌های دیگر که صرفاً سیاسی بودند، انقلابی معنایی و فکری بود که در پی احیای نگاه توحیدی به زندگی انسان معاصر برآمد. از این رو انقلاب اسلامی به همه‌ عرصه‌های زندگی از جمله اقتصاد، سیاست و به‌ ویژه هنر نگاهی خدامحور و توحیدی دارد.

وی بیان کرد: در نتیجه هنر انقلاب اسلامی هنری است که با بهره‌گیری از ویژگی‌ها و ظرفیت‌های هنر، انسان را در مسیر تعالی و خداجویی قرار می‌دهد. این هنر می‌کوشد مفاهیم انتزاعی و معرفتی را در بطن زندگی مردم جاری کند، به‌گونه‌ای که هر فرد با هر سطح اجتماعی بتواند از آن بهره‌مند شود.

هنر یکی از ابزارهای امتداد معارف در زندگی است

رئیس اداره هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی گفت: هنر انقلاب با زبان غیرمستقیم خود که بر احساس، عاطفه، زیبایی و تنوع متکی است، ظرفیت آن را دارد که مفاهیم دینی و الهی را در زندگی مردم وارد کند. بنابراین یکی از مهم‌ترین ابزارها برای امتداد معارف در زندگی انسان همین هنر است.

استادی ادامه داد: اما ممکن است هنرمندان لزوماً همه خود را وابسته به مکتب مشخصی ندانند. اینجا است که مسئله هدایت‌گری جریان هنر اهمیت می‌یابد. در حقیقت هنر برای اثرگذاری اجتماعی، نیازمند سیاست‌گذاری است. هرچند هنرمند بر اساس ذوق و تخیل خود خلق می‌کند، اما در نهایت همین هنرمند بخشی از جامعه است که باید در چارچوب نظام حکمرانی فرهنگی فعالیت کند. بنابراین همان‌گونه که دیگر اقشار جامعه در مسیر سیاست‌گذاری کلان قرار دارند، هنرمندان نیز باید در چارچوب گفتمان انقلاب اسلامی و سیاست‌های فرهنگی آن، رشد یابند.

وی عنوان کرد: اگر گفتمان انقلاب اسلامی بخواهد به گفتمان غالب جامعه تبدیل شود، سیاست‌گذاری فرهنگی باید آن را حمایت کند. این سیاست‌ها باید زمینه یکپارچه برای تقویت زیرساخت، تدوین برنامه، آموزش هنرمندان و تولید نظریه در عرصه هنر همراه باشند. در چنین ساختاری می‌توان به کنش‌گران هنری جهت داد و میان عرصه‌های متنوع هنری مثل شعر، داستان، موسیقی و نمایش هماهنگی ایجاد کرد. این در حالی‌ست که هنرمند نیز باید با مبانی فکری انقلاب، از جمله مفاهیم توحیدی و ارزش‌های اسلامی آشنا باشد.

این پژوهشگر مطالعات فرهنگی افزود: حوزه‌های علمیه نیز به عنوان نهادهایی که وظیفه نشر و تبیین مبانی اعتقادی را بر عهده دارند، می‌توانند نقش مهمی در تغذیه فکری هنرمندان ایفا کنند. اما این تعامل باید دوسویه باشد؛ حوزویان باید معارف را در اختیار هنرمندان بگذارند و هنرمندان نیز با تخصص خود آن‌ها را به زبان هنر ترجمه کنند.

استادی تاکید کرد: از سوی دیگر اگر هنر انقلاب اسلامی نتواند با توده مردم ارتباط برقرار کند، عملاً کارکرد خود را از دست می‌دهد. این هنر باید پیچیده‌ترین مفاهیم را ساده و قابل درک کند و آن‌ها را به‌گونه‌ای در بطن زندگی جاری سازد که برای همگان قابل فهم و ملموس باشد. ارتقای سواد هنری جامعه در این مسیر ضروری‌ست؛ به عنوان مثال جامعه باید به درک بصری برسد تا بتواند پیام هنر را دریافت کند. آثاری چون «بچه‌های آسمان» یا «رنگ خدا» از مجید مجیدی نمونه‌هایی هستند که با تبدیل ارزش‌های دینی به فرم توانسته‌اند با مردم ارتباط برقرار کنند.

وی ادامه داد: نمونه‌ای دیگر از کارکرد هنر و تبدیل معنا به فرم، حرم مطهر رضوی است که به ‌عنوان نمادی از هنر اسلامی حتی برای فردی غیرمسلمان نیز احساس آرامش و معنا ایجاد می‌کند. این خود نشان از ظرفیت عمومی‌سازی هنر در انتقال مفاهیم دارد.

تعریف سند ملی در حوزه هنر انقلاب اسلامی ضروری است

رئیس اداره هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی گفت: با همه این ظرفیت‌ها، به نظر می‌رسد در زمینه هنر انقلاب اسلامی تاکنون کم‌کاری صورت گرفته است. با وجود بنیان‌های غنی انقلاب اسلامی، هنوز در ابتدای مسیر هستیم. مقام معظم رهبری بارها بر اهمیت هنر در انتقال مفاهیم تأکید کرده‌اند و از کم‌توجهی به آن گلایه کرده‌اند. دلیل اصلی این کم‌کاری، فقدان فعالیت‌های نظری و بازتعریف سرفصل‌های رشته‌های هنری پس از انقلاب است. در این حوزه نیازمند بازنگری و تعریف سندهای ملی هستیم تا مسیر فعالیت نهادهای مختلف مشخص شود.

هنر یک ابزار برای زیست شناختی است

استادی گفت: مدیران فرهنگی نیز باید نگاه خود را به هنر تغییر دهند. هنر نباید یک موضوع تزئینی تلقی شود، بلکه باید به‌ عنوان یک ابزار بنیادین برای زیست انسانی شناخته شود. مدیری که چنین باوری ندارد، نمی‌تواند کمکی به پیشرفت هنر انقلاب اسلامی کند.

وی افزود: با این حال آینده هنر انقلاب اسلامی امیدوارکننده است. نسل جدیدی از هنرمندان در فضاهای دانشگاهی در حال شکل‌گیری است که می‌توانند این مسیر را ادامه دهند؛ به شرط آن‌که در عرصه حکمرانی فرهنگی نیز تحولی جدی رخ دهد. این تحول نیازمند مطالبه‌گری از سوی مردم و هنرمندان است.

استادی بیان کرد: در سال‌های اخیر نشانه‌های مثبتی نیز مشاهده شده، از جمله برگزاری همایش‌های ملی فقه و هنر و شکل‌گیری گفت‌وگوهایی میان فقیهان و هنرمندان که خروجی‌های آن به‌ صورت کتاب منتشر شده است. در این میان نقش رسانه نیز بسیار اساسی است. رسانه باید به مسائل بنیادین هنر بپردازد و زمینه‌ساز مطالبه‌گری باشد، همان‌طور که در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی نیز چنین نقشی را ایفا کرده است.

استادی ادامه داد: اگر کسی بخواهد با هنر انقلاب اسلامی آشنا شود، ۳ مسیر برایش پیشنهاد می‌شود؛ نخست مطالعه تاریخ هنر، چراکه شناخت ریشه‌ها برای هر فعالیتی ضروری‌ست. دوم آشنایی با اندیشه‌های اندیشمندان اسلامی درباره مفاهیم بنیادینی چون زیبایی و سوم مطالعه تلاش‌های نظری و اندیشه‌های شخصیت‌هایی چون شهید آوینی که از مهم‌ترین نظریه‌پردازان هنر انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آید. البته این مسیر نباید فقط به بازخوانی اندیشه‌ها محدود شود، بلکه باید با تفکر مستقل و خلاقانه همراه باشد.