فرهنگ تبلیغ دین؛ ضرورتی اجتناب ناپذیر

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، مرکز تخصصی تبلیغ دارالحکمه با تولیت حجت الاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان و موافقت شورای عالی و شورای گسترش حوزه‌های علمیه، فعالیت آموزشی خود را در دو مقطعِ سطح دو رشته «علوم اسلامی» با گرایش «تبلیغ» و سطح سه رشته «تبلیغ» با گرایش «خطابه و سخنوری» از نیمسال دوم سال تحصیلی 1397- 1396 آغاز نموده است. هدف کلی از راه‌اندازی مرکز تخصصی تبلیغ دارالحکمه، «دانش‌افزایی و مهارت‌آموزی طلاب مستعد جهت نشر و تبیین احکام و معارف اسلام و مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام) در سطح عموم» و «تربیت عالمان دینی متخصص» و «مدیران فرهنگی توانمند» در زمینه‌های مختلف تبلیغی به منظور تامین مبلّغین مورد نیاز داخل و خارج از کشور و همچنین تأمین پژوهشگر و استاد در عرصه‌تبلیغ» می‌باشد. در سال 1400 و بعد از فتوای مقام معظم رهبری مبنی بر جهاد تبیین واجب فوری همچنین درخواست فراوان طلاب گرامی حوزه علمیه قم از استاد پناهیان، کلاس «دانش تبلیغ دین» در قم نیز برگزار شد.

جهت آشنایی بیشتر طلاب و حوزویان مصاحبه ای با حجت الاسلام عبد الحسن افتخاری رئیس مرکز تخصصی دارالحکمه انجام شده است که متن کامل آن به این شرح است:

رسا-در این دوره چه مطالبی ارائه خواهد شد؟

در این کلاس دانش تبلیغ دین به طلاب آموزش داده می شود محتوای دروس دانش‌های مرتبط با  تبلیغ دین است یعنی یک مبلغ به چه دانش‌های در تبلیغ خود نیازمند است لازم به ذکر است که این دانش ها مربوط به روش و فنون منبر و سخنرانی نیست .

دانش های که مبلغین برای تبلیغ موثر به آن نیازمند هستند این دانش هاست:

1. انسان شناسی(مخاطب شناسی) 2. زمان شناسی(مطالعات اجتماعی، تاریخ) 3. نظام معارف دین 4. روانشناسی رشد (تیپ‌شناسی و شناخت انواع شخصیت‌ها) 5. جامعه شناسی 6. اصول و مبانی تبلیغ 7. علوم ارتباطات و روانشناسی اجتماعی 8. علوم سیاسی و مطلع بودن از انواع ساختار‌های حکومتی 9. آشنایی با رسانه 10. اقتصاد و نحوۀ ادارۀ معیشت و انحاء تولید ثروت

در این اولین دوره دورس دانش تبلیغ دین فقط به مبانی و اصول تبلیغ پرداخته شد.

رسا-چه مباحثی در این دوره بیان شد؟‌

بنده به طور خلاصه برخی از سرفصل‌های اصلی بحث مبانی و اصول تبلیغ دین را بیان می کنم سر فصل های این دوره عبارت است از: مقصد نهایی تبلیغ، انواع عملیات‌های تبلیغی بر روی گرایشات مخاطب، انواع عملیات‌های تبلیغی بر آگاهی و ذهنیت‌های مخاطب، انواع محدودیت‌ها در سبک تبلیغ دینی، لزوم نگاه نظام‌مند در بین مفاهیم دینی، لزوم درک سیاسی از جامعه، اسلام شناسی فراتر از فقه رایج، تاثیر حالات روحی مبلغ در نوع و میزان انتقال معارف دینی، شجاعت لازمه مبلغ دینی، لزوم روحیه جهادی، خلاقیت و عدم تصلّب، عدم تحمیل‌گری در تبلیغ دین، درگیری و دشمن‌تراشی، لازمۀ طبیعی تبلیغ مؤثر و موفق، غرور مؤمنانه، از بزرگترین موانع تبلیغ مؤثر، لزوم شناخت و رعایت مخاطب در: قدرت درک، ظرفیت،علاقه‌ها،و نیازهای واقعی و عمیق او، توجه به روحیۀ زیباگرای انسان.

رسا-لزوم توجه و ضرورت برگزاری این کلاس چه بوده است؟

اگر بخواهیم به اینسوال جواب بدهیم اولا باید شرایط فعلی و برداشت های ذهنی طلاب از تبلیغ را بشناسیم و بدانیم در زمان ما خیلی ها تبلیغ را تا حدّی وابسته به ذوق، مهارت، استعداد ذاتی، فنّ بیان آموختن، یا به‌طور قریحی کسی از خوش‌سخن گفتن برخوردار باشد، خوش‌بیان باشد، خوشگل قصّه‌ای را نقل کند، شعری از حفظ باشد، تا یک حدّی وابسته است به این مسائل می دانند. بنده زیاد مواجه شدم با اینکه می‌بینم نوع دوستان طلبه و اهل علم درصد بالایی را وابسته به این مهارت‌ها و توانمندی‌ها می‌دانند. مثلاً چیزی حدود هفتاد هشتاد درصد تبلیغ را همین فن‌آوری در سخنوری و ذوق و اینگونه امور می‌دانند. در حالی که اصلاً این‌طور نیست.

تبلیغِ مؤثر و موفق تبلیغی است که به معنای واقعی کلمه هم موفق باشد. نه اینکه همین‌طور چند نفر را جمع بکند و سرگرم بکند. که اساسا این نوع تبلیغ از بحث خارج است! تبلیغی که حتی مردم هم خوششان می‌آید، ولو تمام مردم خوششان می‌آید! ولی کار دقیقی انجام نداده. در یک ارزیابیِ دقیق می‌بینی مُبعّد و باعث دور شدن مخاطبین شده است و مُقرِّب نبوده است.

یک تبلیغ مؤثر و صحیح و به‌جا، چیزی حدود هفتاد هشتاد درصد به مهارت اصلاً وابستگی ندارد. هر کسی بدون مهارت هم می‌تواند آن را انجام بدهد. فقط کافی است از دانش‌های کافی برخوردار باشد. پس روش ها و فنون خطابه اهمیتی ندارد.

مثلا شما ببینید درک مقتضای حال، این به مهارت سخنوری چه ربطی دارد؟ درک مقتضای حال مبانی‌اش بر می‌گردد به انسان‌شناسی! تو چقدر انسان‌ها را می‌شناسی؟! تو چقدر مخاطب را درک می‌کنی؟! تو چقدر انواع مخاطبین را می‌فهمی؟! تو چقدر انواع انگیزه‌های انواع گناه‌ها یا انواع ثواب‌ها را خوب متوجه هستی؟! این مسائل هیچ ارتباطی با روش‌ها و مهارت‌های تبیلغی ندارد.

یا به عنوان نمونه دیگر موفقیّت در تبلیغ بخشی از آن اگر به مخاطب‌شناسی وابسته باشد ، مخاطب‌شناسی به مهارت سخنوری چه ربطی دارد؟ مهارت در تبلیغ اگر یک فن بود، با چند واحد فنّ خطابه و فنّ سخنوری می‌شد نیاز حوزه را نسبت به تبلیغ مؤثر برآورده کرد. این نگاهی است که اکثراً دارند. ولی تبلیغ واقعاً محتاج چیزی فراتر از اینگونه مهارت‌هاست.

هم در حوزه جایگاه تبلیغ جایگاه رفیعی نیست، چون رشته‌های علمی متناسب با آن وجود ندارد و اصلاً چنین ذهنیّتی نیست! که مگر مبلّغ غیر از همین رشته‌های علمی‌ای که باید تحصیل کند چیز دیگری لازم دارد؟

یک مثال جزئی تر بزنیم مثلا درباره بی حجابی جایی ما بررسی کرده بودیم، دیدیم سیزده نوع انگیزه در خانم‌ها برای بی‌حجابی وجود دارد. جالب اینکه بعیدترین نوعش در نظر آقایان -که به ذهن مردها امکان ندارد برسد!- همان انگیزه‌ای بود که اکثر بانوان به خاطر آن تبرّج می‌کردند. خب حالا مبلّغ ما دارد منبر می‌رود و به انگیزه‌های اصلی توجهی ندارد و چیز دیگری می‌‌گوید، اما آن دختر خانم به خاطر یک انگیزۀ دیگری این بی‌حجابی را به عنوان پوشش انتخاب کرده است. وقتی مخاطب خود را به درستی نشناخته باشیم، حرفمان چه ربطی به رفتار او خواهد داشت؟!

در یکی از کتاب‌های که برای ایام تبلیغی توسط یکی از موسسات نوشته شده بود دقیقا این عبارت آمده بود که : متاسفانه یکی از عوامل بد حجابی خانم ها ، بی غیرتی یا کمبود غیرت در مردان است. حال مبلغی بالای منبر این جمله را بیان کند چه اتفاقی و چه برداشتی در ذهن مخاطبی که خانمش بی حجاب است رقم می زند؟ آیا این عبارت عبارت صحیحی است ؟‌تمام این جملات و عبارت ها در دروس دانش تبلیغ دین بیان می شود.

رسا-با شرکت در این دروس طلاب چه چیزی نصیبشان می شود؟

من این سوال شما را این گونه جواب می دهم یکی دیگر از علومی که مورد نیاز هست، که من این را هم یک دانش می‌دانم؛ غیر از مخاطب‌شناسی و زمان‌شناسی، نگاه نظام‌مند به دین است. ما قطعات مختلف دین را چه به صورت ترتیب آیه‌های قرآن و مضامینی که در آیات قرآن هست، چه در منظومه‌های مختلف روایی، چه در تاریخ اسلام طبق اتفاق‌هایی که رخ داده، کافی است این مطالب را بلد باشیم، ولی اینها کافی نیست هنوز.

ما باید بتوانیم یک نگاه نظام‌مند به دین داشته باشیم، که در خودِ دین هم موجود است. نسبت مفاهیم را با یکدیگر باید درک کنیم! مهندسی مفاهیم اگر در ذهن مبلّغ صورت نگرفته باشد و به صورت نظام‌مند به دین و حتی مفاهیم اخلاقی نگاه نکرده باشد، این چه‌جوری می‌خواهد تبلیغ کند؟ خیلی عجیب است. نسبتِ بین مفاهیم است که یک نظام را شکل می‌دهد. این آن چیزی است که اگر شخصی در کلاس حضور پیدا کند و مبلغ هم نباشد نصیب او خواهد شدـ«نگاه نظام مند به دین» خیلی از طلابی بعد از کلاس وقتی با آن ها صحبت می کردیم همین مطالب را بیان می کردند که نگاه نظام مند به دین پیدا کردیم که مصاحبه های آن موجود است.

رسا- چه کسانی در این دوره شرکت میکردند؟

این کلاس با استقبال بسیار خوب طلاب و فضلای ارجمند قم مواجه شد و حدود 500 نفر از طلاب که از سطوح مختلف حوزه بودند در این کلاس شرکت کردند و طبق برآوردی که انجام شد 90 درصد طلاب از سطوح عالی و طلاب درس خارج بودند.

رسا- چه محتواهایی داشت و چه مقالات یا کتاب هایی خروجی این موسسه تبلیغی شد؟

از 15 جلسه اولیه این کلاس 56 موضوع مقاله و پایان نامه استخراج شد. که شاید بتوان ادعا کرد در حوزه برای اولین بار است که چنین اتفاقی افتاده است. از این موضوعات یک پایان نامه و دو مقاله به تایید نهایی رسیده است و 10 مقاله دیگر در حال تدوین می‌باشد. که ان شا الله مقالات و موضوعات جدید دیگری را نیز با شروع دوره جدید و با جذب پژوهشگر نهایی خواهیم کرد. و کتاب «برداشت های ناروا از دین» نیز در حال نهایی شدن و نظارت نهایی است که ان شا الله در اسرع وقت به چاپ خواهد رسید.

رسا- در رابطه با دوره دوم توضیح بفرمایید کی و کجا برگزار می شود چه محتواهایی ارائه می شود، علاقمندان چگونه ثبت نام نمایند.

دوره دوم دروس دانش تبلیغ دین ان شا الله از 7 آذر در مدرسه علمیه امام کاظم ع برگزار خواهد شد.

این دوره با حضور طلاب پایه های 4 به بالا از بین طلاب برادر و خواهر ثبت نام به عمل می آورد.

جهت ثبت نام طلاب محترم می توانند به سایت مرکز تخصصی تبلیغ دارالحکمه به نشانیhttps://darolhekmah-tabligh.ir/ مراجعه کنند. این کلاس چهارشنبه ها ساعت 19در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) برگزار خواهد شد.

مزایایی این دوره نسبت به دوره قبل به شرح ذیل است:

1. شرکت در کارگاه‌های ویژه به صورت هفتگی
2. پژوهش و تدوین مقاله
3. اعزام گروهی و هماهنگ با مباحث استاد
4. اعطای گواهی از مرکز تخصصی تبلیغ دارالحکمه