سیاست یک بام و دو هوای ترکیه در قبال جنایت تاریخی در غزه

تحولات اخیر فلسطین مورد توجه کشور‌های جهان قرار گرفته است و عملا کشور‌ها را به دو دسته تقسیم کرده، عده‌ای آنچه فلسطینیان در طوفان الاقصی انجام داده اند را واکنشی نسبت به رفتار‌های تبعیض آمیز اسرائیل دانسته اند، و رفتار‌های بعدی اسرائیل علیه فلسطینیان در غزه را محکوم کرده اند و به انتقاد شدید از عملکرد اسرائیل برخواسته اند و عده‌ای دیگر که همچنان از اسرائیل حمایت کورکورانه می‌کنند و رفتار‌های این رژیم علیه فلسطینیان را توجیه می‌کنند. عموم کشور‌های غربی در دسته دوم قرار می‌گیرند. در این میان ترکیه نیز از جمله کشور‌هایی است که به انتقاد شدید از اسرائیل پرداخته و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری آن این رژیم را به فریبکاری و سوء استفاده از حسن نیت‌ها از جمله ترکیه متهم کرده است.

مجله فایننشال تایمز به تازگی تحلیلی از سیاست‌های ترکیه در قبال غزه و مردم فلسطین و محکومیت جنایت‌های رژیم صهیونیستی منتشر کرده که در ذیل ابتدا نگاهی به این گزارش خواهیم داشت و پس از آن خواهیم دید گروه‌های داخلی و احزاب مخالف دولت رجب طیب اردوغان تا چه حد از موضع فعلی رییس جمهور ترکیه در قبال رژیم صهیونیستی احساس رضایت می‌کنند.

روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی که به تازگی منتشر کرده نوشته: پس از آنکه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از گروه فلسطینی که در حمله ۷ اکتبر به اسرائیل به‌عنوان یک جنبش «آزادی‌بخش» نام برد، اتحادیه اروپا اعلام کرد که با موضع ترکیه در قبال حماس «اختلاف کامل» دارد. توبیخ کمیسیون اروپا در گزارشی منتشر شد و در آن به "نقص‌های جدی" در عملکرد نهاد‌های دموکراتیک ترکیه و همچنین "تخریب حقوق بشر و حقوق اساسی" در این کشور اشاره شد. این زبان سخت آخرین نشانه‌ای است که نشان می‌دهد روابط ترکیه و اروپا حتی پس از اینکه اردوغان پس از پیروزی در انتخابات در ماه مه، کابینه دوستدار غرب را انتخاب کرد، همچنان پر از تنش است. ارزیابی کمیسیون از ترکیه بخشی منظم از مذاکرات طولانی مدت الحاق اتحادیه اروپا با آنکارا است.

فایننشال تایمز در ادامه می‌نویسد: به گفته چندین منبع دیپلماتیک، محکومیت شدید اردوغان از عملیات اسرائیل در غزه و انتقاد مداوم از حمایت متحدان غربی از اسرائیل، منبع نگرانی در پایتخت‌های اروپایی و همچنین واشنگتن بوده است. اردوغان ماه گذشته به اعضای حزب سیاسی خود در پارلمان گفت: "حماس یک سازمان تروریستی نیست، بلکه یک گروه آزادیبخش است، یک گروه مجاهد که برای محافظت از سرزمین‌ها و شهروندان خود مبارزه می‌کند. " این در حالیست که اتحادیه اروپا و آمریکا حماس را یک سازمان تروریستی می‌دانند.

رئیس جمهور ترکیه در تجمع اخیر در استانبول این اظهارات را تکرار کرد و اسرائیل را به دلیل بمباران غزه "جنایتکار جنگی" خواند. به گفته مقامات غزه از زمان آغاز جنگ بیش از ۱۰۰۰۰ نفر در منطقه تحت کنترل حماس کشته شده اند. این کمیسیون گفت: «لفاظی [ترکیه]در حمایت از حماس پس از حملات این گروه علیه اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، کاملاً با رویکرد اتحادیه اروپا مخالف است». وزارت خارجه ترکیه در واکنش به گزارش کمیسیون گفت: «ضروری است به اتحادیه اروپا یادآوری شود که در برابر یک قتل عام غیرنظامی در مکان اشتباه تاریخ ایستاده است»... سیاست‌های مبتنی بر ارزش‌های جهانی، حقوق بین‌الملل و اصول بشردوستانه نه تنها برای اوکراین باید معتبر باشد... بلکه در سراسر جهان، از جمله خاورمیانه هم باید معتبر و درست باشد.»

در ادامه می‌خوانیم: ارزیابی کمیسیون از ترکیه همچنین نسبت به "پسرفت" در نهاد‌های دموکراتیک ترکیه و حقوق اساسی بشر هشدار داده است. این شامل نگرانی در مورد "خودداری ترکیه از اجرای برخی احکام دادگاه اروپایی حقوق بشر" بود. شاخه قانونگذاری شورای اروپا که بر ECHR نظارت می‌کند، ماه گذشته پس از تایید یک دادگاه عالی ترکیه، حکم حبس ابد را علیه عثمان کاوالا بشردوست به اتهام تلاش برای سرنگونی دولت، صادر کرد. ECHR قبلاً از ترکیه خواسته بود که کاوالا را آزاد کند و گفت که هیچ "حقایق، اطلاعات یا مدرکی" برای توجیه بازداشت او پیدا نکرده است. ترکیه به شدت پاسخ داد و گفت شورای اروپا مرتکب یک "اشتباه تاریخی" شده است و این سازمان را به "ابزارسازی فرآیند‌های قضایی برای سیاست" متهم کرد. در گزارش کمیسیون همچنین آمده است که در حالی که در انتخابات عمومی ترکیه که اردوغان در ماه مه پیروز شد، «به رای دهندگان این امکان را داد که بین گزینه‌های سیاسی واقعی انتخاب کنند و مشارکت رأی دهندگان همچنان بالاست»... پوشش مغرضانه رسانه‌ای و فقدان زمین بازی یک مزیت غیرقابل توجیهی برای رئیس فعلی ایجاد کرد. در این بیانیه همچنین آمده است: «تکثرگرایی سیاسی [در ترکیه]با هدف قرار دادن احزاب مخالف و اعضای مجزای پارلمان تضعیف شد.»

فایننشال تایمز می‌نویسد: وزارت خارجه ترکیه گفت: ما اتهامات بی‌اساس و انتقادات غیرمنصفانه در این گزارش را کاملاً رد می‌کنیم، به‌ویژه که این گزارش به سیاست‌های محلی و حقوق بشر مربوط می‌شود. مناقشه بر سر گزارش کمیسیون در روز چهارشنبه در یک لحظه کلیدی در روابط ترکیه و اروپا رخ داد و اتحادیه اروپا و آمریکا ترکیه را تحت فشار قرار دادند تا با الحاق سوئد به ائتلاف نظامی ناتو موافقت کند. اردوغان این مصوبه را به پارلمان فرستاده است که توسط ائتلافی به رهبری حزب سیاسی او کنترل می‌شود، اما هنوز کمیته سیاست خارجی را ترک نکرده است، که باید قبل از رأی گیری توسط قانونگذاران کشور، آن را تصویب کند. ترکیه که تلاش می‌کند سرمایه‌های جدید غربی را برای بازسازی اقتصادی خود جذب کند، همچنین به شدت برای آزادسازی روادید اتحادیه اروپا برای شهروندانش لابی می‌کند.

این تحلیلی است که یک پایگاه اطلاع رسانی غربی از سیاست‌های این روز‌های ترکیه دارد؛ اما شاید در داخل این کشور اوضاع کمی متفاوت باشد. این روز‌ها با تشدید حملات رژیم صهیونیستی به مردم بی دفاع غزه بسیاری اردوغان را عاملی منفعل در داخل کشور در مخالفت با نسل کشی در فلسطین می‌دانند. بسیاری از مخالفان دولت اردوغان معتقدند او این روز‌ها بیشتر از اینکه اقدامی عملی در قبال روابطش با رژیم صهیونیستی و آمریکا انجام دهد در حال اجرای یک صحنه تاتر در دنیای سیاست است.

اردوغان در این مدت و پس از آغاز جنگ در غزه به فراخواندن سفیر خود در سرزمین‌های اشغالی و چندین نمایش سیاسی دیگر از جمله محکوم کردن لفظی این حملات پرداخته است.

برای پرداختن به این موضوع باید گذری بر ماهیت سیاست خارجی در ترکیه در دو دهه گذشته انداخت و مروری بر فراز و نشیب سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه، یعنی حزب حاکم بر این کشور. سابقه ۲۰ ساله نشان داده است که اتخاد چنین ژست‌های سیاسی در ترکیه نمی‌تواند عمیق باشد و معمولا سیاستمداران این دو دهه در ترکیه علاقه‌ای به خرج احساسات بیش از اندازه در سیاست خارجیشان ندارند. این همان سیاست پاندولی در ادبیات سیاست خارجی ترکیه است که متاسفانه به‌خوبی درک نشده است. در چند روز گذشته رئیس جمهوری ترکیه با حمایت از مردم فلسطین سعی در آرام کردن فضای داخلی هم داشت. مردم ترکیه با تجمعات در مقابل مراکز وابسته به یهودیان در ترکیه، اعم از سفارت و مراکز تجاری و اقتصادی و فرهنگی آن‌ها مطالبات جدی از دولت در مقابل جنایات روز‌های اخیر داشتند، دولت ترکیه تلاش کرد تا با سوار شدن بر موج احساسات اسلامگرایان در ترکیه با آن‌ها همزاد پنداری کند، چرا که می‌دانیم دولت ماهیتی اسلامگرا دارد.

دیازپورای ترکیه، یعنی مسلمانان ترک ساکن در کشور‌های اروپایی نیز در این روز‌ها از حملات پی درپی نظامی به غزه و مناطق مسکونی آن خشمگین هستند، برای همین دولت ترکیه ضروری دید تا این موج را مدیریت کند تا به عاملی برای فشار به منافع ملی ترکیه تبدیل نشود. اما بدیهی است این تمام مطالبات در جامعه ۸۵ ملیونی ترکیه نیست و احتمالا جریان‌های لائیک چنین رویکردی را ندارند.

به نظر می‌رسد چنین تاکتیک‌های گذرایی از طرف ترکیه عمق چندانی نخواهد داشت و به تغییر رفتار جدی‌تر در قبال اسرائیل منجر نمی‌شود. بر اساس تجربه، تحلیل‌های موجود از سیاست خارجی عملگرای ترکیه، این گونه بر می‌آید که هر دو ورق بازی اسرائیل – فلسطین روی میز سیاست خارجی ترکیه قرار دارد. منافع اقتصادی و گاه نظامی ترکیه با اسرائیل، حجم بالای سرمایه گذاری‌های دو کشور و به ویژه یهودیان در ترکیه، سهم قابل توجه یهودیان در بازار گردشگری ترکیه و تبادلات در زیرساخت‌های نظامی دو کشور همگی بیانگر یک واقعیت است که سیاست خارجی ترکیه از مسیر "موازنه نیرو‌های بالقوه" در صحنه بین الملل خارج نخواهد شد.