از انتفاضه اربعین تا احیای مشایه پس از سقوط صدام

مراسم‌های مذهبی محدود شد به تعداد کمی از حسینیه‌ها که مجوز داشتند این روند ادامه یافت تا سال ۱۳۵۴ دستور ممنوعیت برگزاری مراسم پیاده روی اربعین به سوی کربلا و برقراری موکب‌ها متوقف شد.

بهمن ۱۳۵۵، هنوز صدام حسین حسن البکر را برکنار نکرده بود اما مشخص بود کم کم به نفر اول عراق تبدیل می‌شود که حزب بعث عراق برگزاری مراسم‌های مذهبی و برقراری موکب و پیاده‌روی به کربلا را ممنوع کرد.
حزب بعث از سال ۱۳۴۸ ش، محدودیت‌های گسترده‌ای در برگزاری مراسم مذهبی شیعیان به‌وجود آورده بود. سه سال بعد، مراسم‌های مذهبی محدود شد به تعداد کمی از حسینیه‌ها که مجوز داشتند این روند ادامه یافت تا سال ۱۳۵۴ دستور ممنوعیت برگزاری مراسم پیاده روی اربعین به سوی کربلا و برقراری موکب‌ها متوقف شد. اما سال ۱۳۵۵ ش، این منع، خشونت بیشتری به خود گرفت. حتی در دهه اول محرم ماشین‌ها توسط مأموران حکومتی تفتیش می‌شد و هر نوع وسیله متعلق به عزاداری مصادره می‌گردید.
این فشارها مانع از بروز شور حسینی نبود و همین موجب بازداشت و زندانی کردن تعدادی از جوانان عزادار در شب عاشورا شد. پس از مشورت با سید محمدباقر صدر، اعتراضاتی که در معرض بروز بود، به اربعین امام حسین (ع) موکول شد. حتی برخی مراجع پیاده روی اربعین را واجب اعلام کرده بودند.
ساعت یازده بامداد ۱۵ صفر ۱۳۹۷ق برابر ۱۵ بهمن ۱۳۵۵ ش به عنوان تاریخ شروع تعیین شد. در حالی که جمعیت در خیابان‌های نجف پرسه می‌زدند و به سمت حرم امام علی می‌رفتند، بر خیل جمعیت افزوده می‌شد. سرانجام در زمان مقرر جمعیت بزرگی که شمار آن را تا ۳۰ هزار نفر دانسته‌اند، به قصد پیاده‌روی اربعین و زیارت امام حسین (ع) در حرم امام علی (ع) در نجف تجمع کردند. جمعیت به خان‌الربع رسید، جایی که «رهبران قیام» با توجه به تهدید پلیس و گشت‌های امنیتی شب را در آنجا سپری کردند. جمعیت با وجود تلاش قوای نظامی برای ممانعت، حرکت کرد و در مسیر، درگیری‌های پراکنده‌ای شکل گرفت.
از جمله در پنجاه کیلومتری کربلا، درگیری دیگری رخ داد و چهار نفر از مردم به شهادت رسیدند. مردم با وجود درگیری و شهادت برخی افراد، به مسیر خود ادامه دادند، در غروب باران شدیدی بارید و شب سردتر شد که مانع پیشروی نیروهای گارد جمهوری شد و جمعیت به مسیب در حدود ۳۰ کیلومتری کربلا رسید. ریاست جمهوری با اعزام تیپ ۱۰ زرهی به جاده کربلا، راهپیمایی را رهگیری کردند و به آن‌ها دستور دادند در صورت لزوم تیراندازی کنند. هواپیماهای میگ بر فراز جمعیت و شهر کربلا به پرواز درآمد و پس از محاصره راهپیمایی در منطقه «خان النخیله» در حدود ۲۰ کیلومتری کربلا، نیروهای نظامی وارد عمل شده و در حالی که حومه شهر، تانک ها، خودروهای زرهی، خودروهای پلیس و صدها مرد مسلح آماده آتش گشودن بودند؛ مردان و زنان، جوانان و سالمندان را دستگیر کردند. هر چند شماری از طریق جاده‌های فرعی موفق به فرار شدند.
در این مرحله، حدود ۱۶ تن را کشته و هزاران نفر را بازداشت کرد که از میان آن‌ها هشت نفر اعدام و شانزده نفر از جمله سید محمدباقر حکیم به حبس ابد محکوم شدند. همچنین برای برخی افراد که از عراق خارج شده بودند، از جمله سید مرتضی عسکری، سید محمدحسین فضل‌الله، شیخ محمدمهدی شمس‌الدین و شیخ محمدمهدی آصفی و… حکم اعدام غیابی صادر شد.
این وضع تا سال ۱۳۸۲ ش و سقوط صدام و حزب بعث عراق ادامه یافت. هنوز عراق ملتهب جنگ آمریکا علیه صدام بود که مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد و دو تا سه میلیون نفر در آن حضور داشتند؛ ولی در سال‌های بعد تعداد زائران شرکت‌کننده در این راهپیمایی به بیش از ده میلیون نفر رسید؛ تا جایی که آن را از بزرگ‌ترین راه‌پیمایی‌ها یا گردهمایی‌های مذهبی جهان دانسته‌اند.
از جمله دستاوردهای این قیام که به إنتفاضه اربعین یا إنتفاضه صَفَر عراق مشهور شد، برافتادن نقاب از چهره حزب بعث بود که از سعی به اسلامی نشان دادن خود داشت. همچنین ابهت حزب بعث با این قیام در اذهان شکست و از آن پس اقداماتی همچون شکل شکل گیری مجلس اعلای عراق به همت آیت الله حکیم -که با حکم عفو عمومی حسن البکر آزاد شده بود- صورت گرفت که در حفظ انسجام شیعیان و مقاومت آن‌ها موثر بود.
متاسفانه از این قیام و شهدای آن به ندرت یاد می‌شود، قیامی که خشم خفته مردم را تا سال ۱۳۸۲، برای حضور میلیونی زنده نگه داشت.
سرانجام، کمتر از ۱۰ روز پس از سقوط صدام، اربعین ۱۳۸۲شمسی و پس از ۲۷سال که به زور قوای نظامی صدام مشایه متوقف شده بود، راهپیمایی اربعین مجددا برگزار شد.
در شرایطی که به دلیل جنگ امکان سفر به عراق از دیگر کشورها و حتی از شهرهای داخل عراق به سوی کربلا ممکن نبود؛ حدود ۲ میلیون نفر به زیارت کربلا رفتند. بار دیگر، دیگ‌های پذیرایی از عزاداران از انبارها بیرون آمد، گلاب پاش‌ها به استقبال زنان چادر به سر رفتند و همزمان ضمن شکر الهی از سقوط صدام، پلاکاردهایی آشکارا شعارهای ضد آمریکایی در دست‌ها بلند شد.
جمعیت زیر رفت و آمد هلیکوپترهای بلک هاوک ایالات متحده و از کنار نیروهای نظامی آن به خروش درآمدند. امری که موجب نگرانی آشکار آمریکا و کشتار مردم در تجمعات بعدی شد. آیت الله حکیم، رهبر قیام انتفاضه صفر مجدد مردم را به این فریضه فراخواند و خودش نیز چند روز پس از آن به عراق بازگشت. هرچند در ۷ شهریور همان سال، پس از امامت نماز جمعه و هنگام خروج از صحن حرم امام علی (ع)، در انفجار اتومبیل بمب‌گذاری‌شده به شهادت رسید و جمعیت متراکم حاضر در تشییع او، تجدید گردهمایی اربعین را به اذهان متبادر ساخت.
اربعین آن سال که جمعیت با کوبیدن بر سینه و فریاد «حبیب ما حسین» از بغداد، نجف و… به سوی دشت نینوا شتافتند، آغاز موج جدیدی از حرکت هرساله عاشقان حسینی گشت و بر شور آن افزوده شد.