شرح اعمال و فضیلت‌های ماه ذی الحجه/ چگونه در ثواب حج حاجیان شریک شویم؟

ذوالحجه یا ذی‌الحجه آخرین ماه سال هجری قمری و از ماه‌های حرام و ماه‌های حج است. برای دهه اول این ماه اعمالی ذکر شده است که از مهم‌ترین آن‌ها بجا آوردن نماز دهه اول میان نماز مغرب و عشاء (نماز وَوَاعدنا) و نیز خواندن ادعیه است. احرام بستن برای حج تمتع، تنها در این ماه جایز است و ذی الحجه به معنی صاحب حجبه به این نکته اشاره دارد. آیین حج از روز نهم شروع و معمولاً تا سیزدهم این ماه انجام می‌شود و بر اساس آیه ۲۱۷ سوره بقره، جنگ در ماه ذی الحجه حرام است.

دهه اول این ماه از ایام معروف سال و روز‌های ویژه حج و زیارت خانه خدا است. عید قربان، عید غدیر، ماجرای مباهله و بسیاری از رویداد‌ها و مناسبت‌های مهم دینی و مذهبی در این ماه قرار گرفته‌اند. پیامبر (ص)در این باره می فرماید:عبادت و کار نیک در هیچ ایامی به‌ اندازه این ایام (ده روز اول ماه ذی الحجه) فضیلت ندارد.

علاوه بر ده روز اول که به ایام معلومات نامیده شده است، برای برخی روز‌های ویژه این ماه نام‌های خاصی در قرآن و روایات  از جمله روز ترویه برای روز هشتم، روز عرفه و روز مشهود برای روز نهم، عید قربان یا اضحی یا روز نحر برای روز دهم، ایام معدودات بر اساس آیه ۲۰۳ سوره بقره و ایام تشریق و ایام منا برای روز‌های یازدهم تا سیزدهم، روز قرار (روز استقرار حجاج در منا) برای روز یازدهم، روز نفر و نفر اول برای روز دوازدهم و روز نفر ثانی و صدر و حصبه برای روز سیزدهم به کار رفته است.

مهم‌ترین رویداد‌های ماه ذی‌الحجه

ازدواج امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) در اول ذی الحجه، شهادت امام باقر (ع) هفتم ذی الحجه، حرکت امام حسین (ع) از مکه به عراق هشتم ذی الحجه، عرفه نهم ذی الحجه، شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه نهم ذی الحجه، عید قربان دهم ذی الحجه، بخشیدن فدک به حضرت زهرا (س) ۱۴ ذی الحجه، واقعه غدیر خم هجدهم ذی الحجه، شهادت میثم تمار بیست و دوم ذی الحجه، مباهله بیست و چهارم ذی الحجه، حاتم بخشی امام علی (ع) و نزول آیه ولایت ۲۴ ذی الحجه از مهم‌ترین رویداد‌های ماه ذی الحجه است.

اعمال و فضیلت‌های ماه ذی‌الحجه

تسبیح و حمد خداوند، بجا آوردن ذکر الله اکبر و لا اله الا الله، روزه گرفتن از جمله اعمال این ماه است. بر اساس روایات، روزه هر روز این ماه برابر با یک سال روزه است، شب زنده داری و عبادت در شب‌های این ماه برابر با شب زنده داری و عبادت در شب‌های قدراست. اعمال دیگری هم در این ماه وارد شده است که به شرح زیر هستند:

دعای پنج دعایی که جبرئیل برای حضرت عیسی (ع) از جانب خداوند هدیه آورده بود بعد از نماز صبح و قبل از نماز مغرب و از روز اول تا روز عرفه خوانده می‌شود؛ اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، بِیدِهِ الْخَیرُ، وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیء قَدیر اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ یتَّخِذْ صاحِبَهً وَلا وَلَداً اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، اَحَداً صَمَداً، لَمْ یلِدْ وَلَمْ یولَدْ، وَلَمْ یکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَد اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، یحْیی وَیمیتُ، وَهُوَ حَی لا یمُوتُ، بِیدِهِ الْخَیرُ، وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیء قَدیر حَسْبِی اللهُ وَکَفی، سَمِعَ اللهُ لِمَنْ دَعا، لَیسَ وَرآءَ اللهِ مُنْتَهی، اَشْهَدُللهِ بِما دَعا، وَاَنَّهُ بَریءٌ مِمَّنْ تَبَرَّءَ، وَاَنَّ لِلّهِ الاْخِرَهَ وَالاُولی.

خواندن ذکر‌هایی که از حضرت علی (ع) روایت شده است: لا إِلهَ إِلاّ الله عَدَدَ اللَّیالِی وَالدُّهُورِ، لا إِلهَ إِلاّ الله عَدَدَ أَمْواجِ البُحُور، لا إِلهَ إِلاّ الله و رَحْمَتُهُ خَیرٌ مِمَّا یجْمَعُونَ، لا إِلهَ إِلاّ الله عَدَدَ الشَّوْک وَالشَّجَرِ، لا إِلهَ إِلاّ الله عَدَدَ الشَّعْرِ وَالوَبَرِ، لا إِلهَ إِلاّ الله عَدَدَ الحَجَرِ والمَدَرِ، لا إِلهَ إِلاّ الله عَدَدَ لَمْحِ العُیونِ، لا إِلهَ إِلاّ الله فِی اللَّیلِ إِذا عَسْعَسَ وَالصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ، لا إِلهَ إِلاّ الله عَدَدَ الرِّیاحِ فِی البَرارِی وَالصُّخُورِ، لا إِلهَ إِلاّ الله مِنْ الیوْمِ إِلی یوْمِ ینْفَخُ فِی الصُّورِ"

خواندن دو رکعت نماز دهه اول از شب اول ماه ذی الحجه تا شب عید قربان هر شب میان نماز مغرب و عشاء باعث شریک شدن در ثواب اعمال حاجیان در این ایام است؛ این نماز که به نماز «و واعدنا» معروف است بدین شکل است که در هر رکعت، سوره حمد و سوره توحید و پس از آن آیه ۱۴۲ سوره اعراف خوانده می‌شود: وَ وَاعَدْنَا مُوسَیٰ ثَلَاثِینَ لَیلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَ‌بِّهِ أَرْ‌بَعِینَ لَیلَةً وَ قَالَ مُوسَیٰ لِأَخِیهِ هَارُ‌ونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ

روزه گرفتن روز اول ماه ذی الحجه (این روزه برابر با روزه هشتاد ماه ثواب دارد)، خواندن نماز حضرت فاطمه (س) در روز اول، خواندن دو رکعت نماز قبل از ظهر در هر رکعت سوره حمد و یک مرتبه توحید و آیه الکرسی و ده مرتبه سوره قدر، گفتن ذکر حسبی حسبی حسبی من سوالی علمک بحالی برای دور شدن شر ظالمان، روزه گرفتن و به جا آوردن غسل در روز هشتم ذی الحجه، مناجات و عبادت، دعای اللهم یا شاهد کل نجوی....

خواندن دعای اللهم من تعبا و تهیا و اعدو استعد لوفاده، زیارت امام حسین (ع) در کربلا، غسل کردن، خواندن دو رکعت نماز زیر آسمان بعد از نماز عصر و پیش از دعای عرفه در رکعت اول بعد از حمد سوره توحید و در رکعت دوم بعد از حمد سوره کافرون، گرفتن روزه به شرط آنکه روزه باعث ضعف در انجام اعمال این روز نشود، خواندن صلوات خاص امام جعفر صادق (ع)، خواندن دعای ام داود که در اعمال نیمه رجب ذکر شده، خواندن تسبیح سبحان الله قبل کل احد و سبحان الله بعد کل احد که ثواب آن قابل شمارش نیست، خواندن زیارت جامعه کبیره، خواندن دعای عرفه امام حسین (ع)، خواندن دعای عرفه امام سجاد (ع) دارای فضلیت بسیار است.

خواندن این ذکر در احیای شب دهم ذی الحجه یا دَائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیةِ یا بَاسِطَ الْیدَینِ بِالْعَطِیةِ یا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِیةِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الْوَرَی سَجِیةً وَ اغْفِرْ لَنَا یا ذَا الْعُلَی فِی هَذِهِ الْعَشِیةِ، به جا آوردن غسل، نماز عید قربان، خواندن دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه، خواندن دعای ندبه، قربانی کردن، تکرار ذکراَللّهُ اَکْبَرُ اللّهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَ اللّهُ اَکْبَرُ اَللّهُ اَکْبَرُ اَللّهُ اَکْبَرُ و لِلّهِ الْحَمْدُ اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانا اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلی ما اَبْلانا در روز دهم.

به جا آوردن غسل، روزه گرفتن، خواندن دعایی که از امام صادق (ع) روایت شده است: اللهم انی اسئلک من بهائکَ بِابهاهُ و کل بهائک بهی... در روز بیست و چهارم، بجا آوردن غسل، روزه گرفتن، صدقه دادن و اکرام به ایتام و فقیران در روز بیست و پنجم، خواندن دو رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد، ده مرتبه سوره توحید و ده مرتبه آیة الکرسی خوانده می‌شود و بعد از نماز می گوید: اَللّهُمَّ ما عَمِلْتُ فی هذِهِ السَّنَةِ مِنْ عَمَلٍ نَهَیتَنی عَنْهُ وَلَمْ تَرْضَهُ وَنَسیتُهُ وَلَمْ تَنْسَهُ وَدَعَوْتَنی اِلَی التَّوْبَةِ بَعْدَ اجْتِرائی عَلَیکَ اَللّهُمَّ فَاِنّی اَسْتَغْفِرُکَ مِنْهُ فَاغْفِر لی وَما عَمِلْتُ مِنْ عَمَلٍ یقَرِّبُنی اِلَیکَ فَاقْبَلْهُ مِنّی وَلا تَقْطَعْ رَجآئی مِنْکَ یاکَریمُ همه اینها از اعمال ماه ذی الحجه است.