وظیفه مهمی بنام تربیت

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، انسان والاترین و اشرف مخلوقات عالم آفریده شد و به چنان جایگاهی دست یافت که مسجود ملائک و جانشین خداوند در روی زمین گشت و مسیر رسیدن به این سیر جز با تربیت صحیح محقق نخواهد شد، در راه رسیدن به این تربیت صحیح نیز یکی از مهمترین نقشها را دولت اسلامی ایفا می‌کند که برای رسیدن به این مهم نباید از هیچ تلاش و کوششی دریغ نماید.

مفهوم تربیت از منظر اسلام

انسان موجودی است مشحون از قابلیت ها و توانایی های نهفته درونی که باید در جریان تربیت آشکار گشته و به ظهور برسد. از سوی دیگر بسیاری از خلقیات و صفات نیکو باید از طرق مختلف در وجود وی ایجاد شده و به کمالش برساند.

به فرموده شهید مطهری: تربیت عبارت است از پرورش دادن؛ یعنی استعدادهای درونی را که بالقوه در یک شی ء موجود است به فعلیت در آوردن و پروردن و لهذا تربیت فقط در مورد جاندارها یعنی گیاه، حیوان و انسان صادق است و اگر در مورد غیر جاندار این کلمه را به کار ببریم مجازا به کار برده ایم نه این که به مفهوم واقعی آن شی ء را پرورش داده ایم...

این پرورش دادن ها به معنی شکوفا کردن استعدادهای درونی آن موجودهاست و از همین جا معلوم می شود که تربیت باید تابع و پیرو فطرت باشد؛ یعنی تابع و پیرو طبیعت و سرشت شی ء باشد. اگر بنا باشد یک شی ء شکوفا بشود باید کوشش کرد همان استعدادی که در آن هست بروز و ظهور کند، اما اگر استعدادی در یک شی ء نیست، بدیهی است چیزی که نیست و وجود ندارد نمی شود آن را پرورش داد.

مثلاً استعداد درس خواندن در یک حیوان وجود ندارد به همین جهت ما نمی توانیم به یک حیوان مثلاً ریاضیات یاد بدهیم که مسائل حساب و هندسه را حل کند؛ زیرا استعدادی که در او وجود ندارد نمی شود پرورش داد.

امام راحل «ره» در این زمینه می فرماید:

«اساس عالم بر تربیت انسان است. انسان عصاره همه موجودات است و فشرده تمام عالم است و انبیاء آمده اند برای این که این عصاره بالقوه را بالفعل کنند و انسان یک موجود الهی بشود که این موجود الهی تمام صفات حق تعالی در اوست و جلوه گاه نور مقدس حق تعالی است».

بنابراین تربیت از دیدگاه اسلام پرورش استعداد و به فعلیت در آوردن آن است.

نقش دولت در تربیت

در زمینه نقش دولت در فرایند تربیت، دو نظریه کلی مطرح است: برخی بر این باورند که چون کودک به پدر و مادر تعلق دارد، آنان حق دارند به هر صورتی که خود می خواهند او را تربیت نمایند، از این رو، تربیت امری خصوصی و خانوادگی تلقی می گردد. روشن است که در این دیدگاه نقش دولت بسیار تقلیل داده شده است.

دیدگاه دیگر آن است که اساسا تربیت امری اجتماعی است و دولت نمی تواند نسبت به آن برنامه ریزی و نظارت نداشته باشد; چرا که اگر دولت در کیفیت تربیت فرد دخالتی نداشته باشد نمی توان از او انتظار داشت تا قانونمند و هنجارمند در جامعه رفتار نماید و به قوانین و مقررات اجتماعی با علاقه تن در دهد.

دورکیم ( Durkheim) در این خصوص می گوید: وقتی تربیت وظیفه ای اساسا اجتماعی باشد دولت نمی تواند نسبت به آن بی اعتنا باشد، به عکس باید هر آنچه مربوط به تربیت است تا حدی تابع عمل دولت باشد.( امیل دورکیم، ص 55 / ص 56)

دورکیم معتقد است که دولت می بایست اصول بنیادی را برای تربیت استخراج نماید و آموزشگاه ها را به تعلیم آن ها وادار سازد و در این زمینه هر چه عاقلانه تر و به دور از پرخاشگری و خشونت عمل کند بهتر است. این اصول عبارتند از: احترام به عقل، علم، افکار و احساساتی که پایه اخلاق مردم سالار را تشکیل می دهند.(همان)

از این رو، دولت می بایست بر طبق نیازهای جامعه و بر اساس ارزش ها و فرهنگ مردم اقدام به یک سیاست گذاری کلان در امر آموزش و تربیت نماید و برای اجرای این مهم از کارشناسان و فرهیختگان دعوت به همکاری نماید تا ضمن ترسیم اهداف واقعی، وسایل رسیدن به آن ها را تشریح و تبیین نمایند.

مردم تاثیر بسیار شگرفی از روحیات و نگرش های حاکمان خود می پذیرند. در این زمینه جناب مولوی چنین آورده است:

خوی شاهان در رعیت جا کند

چون اخضر خاک را اخضر کند

شر چون حوضی دان حشم چون لوله ها

آب از لوله رود در کوله ها

چون که آب جمله از حوضی است پاک

هر یکی آبی دهد خوش ذوقناک

ور در آن حوض آب شور است و پلید

هر یکی لوله همان آرد پدید

وظایف حکومت در تعلیم و تربیت

الف. حکومت می بایست با فراهم آوردن فضای آموزشی مناسب، همگان را برای تعلیم و تربیت تشویق نماید.

ب. از سوی دیگر، تهیه متون آموزشی متناسب با نیازهای زمان که بتواند با روش های نوین، جوانان و نوجوانان را علاوه بر آشنایی با آخرین دستاوردهای علمی جهان، روحیات اخلاقی و مذهبی را در آنان پرورش دهد، از وظایف حکومت هاست.

ج. نهاد سیاسی باید به روش های سریع انتقال علوم و معارف عنایت کافی داشته باشد. امروزه استفاده از رایانه ها و آموزش های سمعی و بصری در این زمینه تاثیر فراوانی در یادگیری دارد.

د. برنامه ریزی آموزشی در هر کشوری باید متناسب با فرهنگ و میراث اجتماعی آن مرز و بوم انجام گیرد. بر این اساس، در کشوری که دین در تمام ابعاد جامعه تاثیرگذار است، نباید علوم و دانش هایی که با جهت گیری های سکولار نوشته و تدوین شده آموزش داده شود; چرا که این شیوه آموزشی با فرهنگ رایج مردم در تضاد و ناسازگاری است.

ه . حکومت می بایست، معلمان و مربیان جامعه را از نظر وضعیت معیشتی در سطح مناسبی قرار دهد تا آنان با فراغت خاطر وظیفه مهم تعلیم و تربیت را با کیفیت مناسب انجام دهند.

آموزش و پرورش مهمترین نهاد تربیتی

بی تردید اموزش و پرورش به عنوان نهادی که مسیولیت تعلیم و تربیت بیش از 18 میلیون دانش اموز را بر عهده دارد، برای کارکرد مطلوب نیازمند شیوه های نوین است، اموزش و پرورش در تربیت دانش‌آموزان باید از ابزار جدید و نوین و متناسب با شرایط روز استفاده کند.

تربیت و شیوه های تربیتی باید در دل و جان اموزش نهفته شود، کلاس اموزشی باید تربیتی باشد به این معنا که مربی باید بداند از این بحث علمی که اموزش می دهد، تربیت را به گونه ای در ان بگنجاند که در رفتار دانش اموزان دیده شود و تاثیر خود را بر جای بگذارد.

با توجه به رسالت عظیم معلمان است که امام راحل(ره) شغل معلمی را به شغل انبیا تشبیه می فرمایند. به راستی ان که بیش از هر کس در حیات معنوی انسان موثر است، معلم و مربی است و ان کسی که در ضلالت و گمراهی انسان موثر است باز هم معلم و مربی است.

با توجه به همین نقش است که حضرت امام(ره) می فرمایند: (اگر چنانچه در اموزش و پرورش، یک بچه ای فاسد از کار درامد، یک بچه ای با اخلاق شیطانی تربیت شد، این بچه امکان دارد که یک کشور را تباه کند، یک انسان های زیادی را تباه کند و تمام شما که مشغول این شغل عظیم هستید، در تمام انها، هم در خوبی هایشان و هم در بدی هایشان شریک هستید. گاهی شریک جرمید و گاهی شریک نورانیتی که شما ایجاد کردید).

لزوم اجرای سند تحول

سند تحول آموزش و پرورش، ۱۰ سال پیش از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و ابلاغ شد. اما با گذشت ده سال هنوز ده درصد این سند هم اجرا نشده است. یکی از تاکیدات کلان سند تحول، بحث تربیت است.

با توجه به اهمیت سند تحول مقام معظم رهبری هرساله تاکید ویژه بر اجرای آن داشتند از جمله ایشان در این رابطه می فرمایند: «سند تحول باید برای همه سطوح آموزش و پرورش، به روشنی و جذاب تبیین شود تا همه مدیران و معلمان برای اجرای دقیق آن انگیزه پیدا کنند.

تربیت انسانی موحد، مومن، معتقد به معاد و آشنا و متعهد به مسئولیت‌ها و وظایف در برابر خدا، خود، دیگران و طبیعت، حقیقت‌جو و عاقل، عدالت‌خواه و صلح‌جو، ظلم‌ستیز، جهادگر، شجاع و ایثارگر و وطن‌دوست، مهرورز، جمع‌گرا و جهانی‌اندیش، ولایت‌مدار و منتظر و تلاشگر در جهت تحقق حکومت عدل جهانی، با اراده و امیدوار، خودباور و دارای عزت نفس، امانتدار، دانا و توانا، پاکدامن و با حیاء، انتخابگر و آزادمنش، متعلق به اخلاق اسلامی، خلاق و کارآفرین و مقتصد و ماهر، سالم و بانشاط، قانون‌مدار و نظم‌پذیر و آماده ورود به زندگی شایسته فردی، خانوادگی و اجتماعی براساس نظام معیار اسلامی از جمله هدف‌های کلان این سند است.»