واکاوی واژه‌پژوهی آیات قرآن در شماره جدید «پژوهش‌های قرآنی»
صد و سومین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های قرآنی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شد.
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره صد‌و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سوم فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های قرآنی» حاوی هفت مقاله با عناوین «تفسیر واژگان «عربی و لسان عربی» در قرآن با رویکرد تحلیلی انتقادی»، «واکاوی معنای فراز «لیال عشر» بر اساس بافت سوره فجر»، «واکاوی واژه‌پژوهی آیات قرآن در روایات تفسیری امام رضا(ع) بر اساس روش تحلیل متن»، «نگاهی نو به تفسیر آیه امانت و ارتباط آن با خلافت و اختیار انسان»، «ارزیابی دیدگاه مفسران در نسبت «اغواگری» به خدا از سوی ابلیس و نتایج کلامی آن»، «نظریه حکومتی اسلام در تفسیر اجتماعی المنیر» و «روش تفسیری مصطفی مسلم در سوره بقره با تأکید بر نظریه وحدت موضوعی» است.
در بخشی از مقاله «تفسیر واژگان عربی و لسان عربی در قرآن با رویکرد تحلیلی انتقادی» می‌خوانیم: زبان به‌عنوان یک پدیده زنده و پویا، پیوسته در مسیر تحول و تطور قرار داشته است. این امر در علم زبان‌شناسی بدیهی و مثبت ارزیابی می‌شود. اما آن‌گاه که متن مقدس در دوره‌ای طولانی با مخاطبان متعدد روبه‌رو است، حفظ گوهر اصلی، مطالعه و دریافت پیام آن، در صورتی امکان‌پذیر است که متن را با زمان صدور و یا نزول آن فهمید.
در غیر این صورت، سبب می‌شود گاه در فهم و تفسیر برخی آیات، تناقض و شبهه ایجاد گردد. یکی از واژگان و ترکیبات قرآنی، «لسان»، «عربی» و اضافه این دو به‌هم است. بیشتر مفسران و مترجمان این کلمات و ترکیب اضافی را فقط در همان معنای مشهور امروزی، یعنی گویش عربی تبیین نموده‌اند که در پی آن، شبهه انحصار قرآن برای عرب‌زبانان و اخراج عموم بشر در تمام اعصار و امصار برای آن مطرح می‌شود.
افزون بر آن، تناقض ایجادشده در این انحصار با آیات مربوط به جهان‌شمولی قرآن نیز محل توجه است. این در حالی است که می‌توان با تأمل در آیات و سیاق آنها، و مهم‌تر از همه، در معنای لغوی این واژگان، معنای دیگر پیام آشکار و بدون ابهام و اغلاق برای آنها تبیین نمود.
این مقاله با رویکرد تحلیلی- انتقادی و واکاوی اصل و ماده این لغات با تکیه بر سیاق، به ارائه معنایی متفاوت از این واژگان و ترکیب دست یافته است که با توجه به آن، این شبهه و تناقض منتفی می‌گردد.
در مقاله «واکاوی معنای فراز «لیال عشر» بر اساس بافت سوره فجر» آمده است: مفسران و مترجمان قرآن کریم عبارت «و لیال عشر» (فجر: ۲) را «شب‌های ده‌گانه» معنا نموده و در تلاش برای یافتن باعظمت‌ترین ده روز متوالی سال بوده‌اند تا بر این عبارت تطبیق دهند.
این معنای ارتکازی، متأثر از دیدگاه شخصی دیگر مفسران بوده و تناسبی با مضمون و محتوای سوره فجر ندارد. نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با هدف کشف معنای اصلی و صحیح این عبارت، در جست‌وجوی پاسخ به این پرسش است که مناسب‌ترین معنا برای عبارت «لیال عشر» چیست؟ در نهایت مشخص گردید واژه «عشر» از لحاظ صرفی، مصدر ثلاثی مجرد و به‌معنای «درهم تنیده شده و متداخل» می‌باشد و لفظ «لیال» اگرچه به‌معنای شب‌ها» است، اما با توجه به بافت و قراین موجود در این سوره، تداعی‌کننده ظلم و فساد است.
این سخن بر این مبنا قرار گرفته است که قسم‌های قرآنی برای باوربخشی و استدلال بر امکان وقوع و تحقق جواب شرط، کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. بر همین اساس، «فجر» شعاع نوری است که بر ظلمات درهم تنیده شب (لیال عشر) وارد می‌شود و ظلمت و تاریکی‌ها را از بین می‌برد. این برداشت معنایی، متناسب با مضمون جواب شرط و محتوای سوره است.
در بخشی از مقاله «واکاوی واژه‌پژوهی آیات قرآن در روایات تفسیری امام رضا(ع) بر اساس روش تحلیل متن» آمده است: یکی از شروط لازم براى فهم مفاد هر کلامى، از جمله قرآن کریم، آگاهى از معانى کلمات آن است، ازاین‌رو بر مفسر کلام وحی لازم است با بهره‌گیری از روش درست، مفاهیم واژه‌های آن را به‌دست آورد؛ چرا که توجه دقیق به ویژگی‌هاى مفهومى هر واژه قرآنى، نقش کلیدی در تفسیر درست آیات دارد.
بخشی از میراث تفسیری اهل بیت(ع) به این بخش اختصاص دارد که با مطالعه آن می‌توان روش درست معناشناسی واژگان قرآن را به‌دست آورد. این نگاشته با استفاده از روش تحلیل متن و متن‌پژوهی، به بررسی واژه‌پژوهی در روایات تفسیری امام رضا(ع) پرداخته و به این نتیجه رسیده است که امام در واژه‌کاویِ آیات قرآن، مؤلفه‌های «تبیین معنای ظاهری مفردات»، «تبیین نکات و اغراض بلاغی کلمات آیات»، «بیان نکات صرفی- نحویِ معنامحور»، «توجه به قرائت‌های مختلف»، «توجه به بافت و سیاق» و «فرهنگ‌محوری» را مدّ نظر قرار داده‌اند.
بنا بر یافته‌های پژوهش، امام(ع) در تبیین مفردات، هم به واژگان‌کاوی لغوی و هم به مفردات‌پژوهی قرآنی توجه داشته است. در روایات تفسیری ایشان، «توجه به معنای مجازی واژه و توسعه معنایی»، «گفتمان‌نگری در تبیین واژه» و «اشاره به عدم ترادف» نیز دیده می‌شود که حضرت همه اینها را با محوریتِ پاسخ به شبهاتِ وارده و تبیین باورهای کلامی درست برای مخاطبان مدّ نظر قرار داده‌اند.
ارسال نظرات