شماره ۴۰ فصلنامه «خانواده و پژوهش» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 40 فصلنامه علمی و پژوهشی «خانواده و پژوهش» به صاحب امتیازی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با مدیرمسئولی علی لطیفی و سردبیری غلامعلی افروز منتشر شد.

این فصلنامه در 13 مقاله صفحه 141 منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

اثربخشی برنامۀآموزشی مبتنی بر مؤلفه‌های تاب‌آوری بر تنظیم شناختی هیجان مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال طیف اوتیسم

مروارید شهریاری‌منش، سوگند قاسم‌زاده، سیده منور یزدی

چکیده: پژوهش حاضر با هدف طراحی و بررسی اثربخشی برنامۀ آموزشی مبتنی بر مؤلفه‌های تاب‌آوری بر تنظیم شناختی هیجان مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال طیف اوتیسم انجام شده است. در این پژوهش ابتدا برنامۀ آموزشی مبتنی بر مؤلفه‌های تاب‌آوری طراحی شده، سپس اثربخشی برنامه از طریق پژوهش شبه‌آزمایشی با طرح پیش‌‌‌‌‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری همراه با گروه کنترل مورد ارزیابی قرار گرفته است. جامعۀ آماری این پژوهش شامل همۀ مادران دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بود که در سال 1397 به یکی از مراکز مشاوره واقع در شهر تهران مراجعه کرده بودند که 30 نفر از آنها با روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند انتخاب و با انتساب تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش مداخله‌ آموزش مؤلفه‌های تاب‌آوری را طی سه ماه در 12 جلسه 90 دقیقه‌‌ای به¬‌صورت گروهی دریافت کردند. این در حالی بود که گروه کنترل در طول انجام دادن پژوهش آموزشی دریافت نکردند. ابزار پژوهش پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان گارنفسکی و همکاران (2001) بود. داده‌های گرد‌آوری ‌شده با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری های مکرر مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که برنامۀ آموزشی مبتنی بر مؤلفه‌های تاب‌آوری بر تنظیم شناختی هیجان مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال طیف اوتیسم اثربخش بوده‌ (0/05>p) و این نتایج در پیگیری سه ماهه نیز پایدار بوده است. بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان چنین نتیجه گرفت که آموزش مؤلفه‌های تاب‌آوری می‌تواند به‌عنوان یک روش کارآمد برای افزایش تنظیم شناختی هیجان مادران دارای فرزند اوتیستیک مورد استفاده قرار گیرد.

ارزشیابی چندسطحی تلفیقی: تدوین مدل (مطالعه موردی طرح همیار مشاور مدارس)

سعید اکبری زردخانه، پگاه گودرزی، محمد مصطفوی

چکیده:هدف پژوهش حاضر تدوین مدل ارزشیابی جامع با قابلیت ارزشیابی برنامه های آموزشی با جامعه هدف گسترده و لایه های مدیریتی و اجرایی متعدد ازجمله برنامه همیار مشاور مدارس است. روش پژوهش ازنظر هدف کاربردی، از نظر شیوه گردآوری داده‌‌ها از نوع توصیفی و از نظر ماهیت داده‌ها کیفی است. نمونه به روش غیرتصادفی هدفمند از اسناد علمی اجرایی برنامه های اجتماعی و نیز پیشینه علمی-پژوهشی مرتبط با موضوع پژوهش انتخاب شده است. یافته‌ها نشان دادند که مدل ارزشیابی چندسطحی باید از تلفیق الگوی منطقی به‌منزلۀ الگوی عمومی طرح ریزی و ارزشیابی، سیپ از رویکرد مدیریتی و کرک‌پاتریک از رویکرد مبتنی بر هدف شکل گرفته شود. در مدل مذکور ضمن توجه به بخشهای طراحی تا اجرای برنامه، سطوح مختلف ذی‌نفعان در ارزشیابی مشارکت داده می شوند. برنامه همیار مشاور مدارس را با توجه به گستردگی، تنوع اهداف و سطوح افراد چندلایه درگیر در آن می ‌توان با این مدل چندسطحی مورد ارزشیابی قرار داد، سپس راهکارهای اصلاحی اولویت‌ بندی شده را در اختیار سیاستگذاران برنامه قرار داد تا بتوان میزان تحقق ‌پذیری اهداف و اثربخشی برنامه را افزایش داد. به‌ کارگیری این مدل برای ارزشیابی برنامه ‌هایی وسیع که در آن بررسی سطوح چندگانه مدیریتی و اجرایی برنامه و ایجاد تعامل میان نتایج ارزشیابی آنها دارای اهمیت است، به منزلۀ راهکاری مفید پیشنهاد می‌ شود.           

 مقایسه اثربخشی شن بازی درمانی و قصه درمانی برکمرویی و ابراز وجود کودکان دبستانی شهرستان گنبد کاووس

زهرا زمانی کلجاهی، جعفر شعبانی، سیدمجتبی عقیلی

چکیده:اصطلاح کمرویی برای توصیف دلهره، عدم آسایش و ناراحتی از حضور در کنار دیگران در شرایط جدید است. ابراز وجود در حکم توانایی که یک فرد برای دفاع از خود و نیز توانایی «نه گفتن» به تقاضاهایی که فرد نمی‌خواهد انجام بدهد، در نظر گرفته می-‌شود. بازی درمانی برای دامنه‌ای وسیع از مشکلات روان‌شناختی کودکان و نوجوانان درمانی مناسب است. هدف پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی دو روش شن بازی درمانی و قصه درمانی بر کمرویی و ابراز وجود کودکان پایه‌های چهارم تا ششم مقطع ابتدایی شهرستان گنبد کاووس در سال تحصیلی 97-1396 بوده است. پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل است. برای دستیابی به این هدف، از میان جامعه آماری 45 دانش‌آموزی که کمرویی بیشتر و ابراز وجود کمتری داشتند به‌روش نمونه‌گیری خوشه‌ای تک مرحله‌ای انتخاب و در سه گروه 15 نفره – دو گروه آزمایش و یک گروه گواه- گمارده شدند. ابزارهای مورد استفاده در پژوهش حاضر شامل پرسشنامه کمرویی استنفورد(1977)، پرسشنامه ابراز وجود گمبریل و ریچی(1975) و بسته‌های آموزشی شن بازی درمانی و قصه درمانی بودند. در پایان نمرات پیش‌آزمون و پس‌-آزمون سه گروه با هم مقایسه و داده‌های به‌دست آمده با تحلیـل کوواریـانس چنـد متغیره (مانکوا) تحلیل شدند. نتایج نشان می‌دهد که شن بازی درمانی و قصه درمانی بر کمرویی و ابراز وجود دانش آموزان مؤثر است. با توجه به تفاوت میانگین کمرویی و ابراز وجود در دو روش درمانی، اثربخشی درمان شن بازی بر کمرویی و ابراز وجود بیشتر از قصه درمانی بوده است.             

تفسیر مادران از آموزش الکترونیکی در شرایط انتشار ویروس کرونا

مریم بهارلوئی، حسین افراسیابی

چکیده:در خانواده ایرانی، مادران سهم مهمی در پیگیری، نظارت و همراهی امور درسی و تحصیلی فرزندان برعهده دارند. با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس و انتقال کلاسهای درس به فضای مجازی و فضای خانه، بخش قابل‌توجهی از آموزشهای درسی به شیوه الکترونیکی انجام شد و مسئولیت مادران در امر آموزش و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان افزایش پیدا کرد. اتخاذ راهبرد آموزش مجازی در شرایط بحران کرونا سبب افزایش مشارکت و درگیری مضاعف مادران در امر آموزش شد. در این شرایط جهان زندگی روزمره مادران تحت تأثیر قرار گرفته است و تجربه متفاوتی را پشت سر می‌گذرانند. هدف از انجام دادن این پژوهش، فهم تجربه و تفسیر مادران دارای فرزند دانش‌آموز دبستانی از آموزشهای الکترونیکی است. رویکرد پژوهش کیفی و روش اجرای آن نظریه داده‌ بنیاد برساخت ‌گراست. نمونه پژوهش بر مبنای نمونه گیری هدفمند از نوع گلوله برفی و در دسترس انتخاب شده است. به این منظور 26 نفر از مادران  49-29 ساله را که حداقل دارای یک فرزند دبستانی بودند، در مطالعه مشارکت دادیم و برای دسترسی به داده ‌های موردنیاز با آنها مصاحبه نیمه‌ ساختاریافته انجام دادیم. برای تحلیل داده‌ها از روش کدگذاری نظری در دو سطح باز و محوری بهره گرفتیم. پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها، هفت مقوله اصلی کشف شد که عبارت‌اند از: فشار روانی مضاعف، اخلال روال روزمره، نقش مادر/معلمی، وسواس تکلیف، فاصله نقش دانش‌آموز، شکست تابوی مجازی و تردید در یادگیری و سنجش. در بحث و نتیجه گیری به تفسیر مقولات ساخته‌شده ذیل زیرمقولات و مفاهیم پرداخته شد.               

 بررسی رابطه رشدیافتگی مدیران بر اساس نظریه خودتعیین‌گری با سبک مدیریت تعارض در مدارس ابتدایی

سعید علی آبادی، محبوبه سلیمان پورعمران

چکیده: پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه رشدیافتگی بر اساس نظریۀ خودتعیین گری با سبک مدیریت تعارض در مدیران مدارس زن و مرد خراسان رضوی انجام گرفته است. روش پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی از نوع همبستگی بود. جامعه مورد مطالعه مدیران زن و مرد مدارس ابتدایی شهرستان سبزوار در سال تحصیلی 96-1395 شامل 37 مدیر در مدارس ابتدایی پسرانه و 37 مدیر در مدارس ابتدایی دخترانه مجموعاً 74 نفر بودند که به‌روش تمام‌شماری همۀ حجم جامعه به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گرد‌آوری اطلاعات، پرسشنامه بود و سطح رشدیافتگی مدیران با پرسشنامه نیازهای اساسی روانی BPNS -W (دسی و همکاران، 2001) و سبکهای مدیریت تعارض با پرسشنامه رابینز(1991) اندازه‌گیری شد. روایی ابزارها از نوع صوری و محتوایی بود و مورد تأیید اساتید و خبرگان قرار گرفت و پایایی آنها با ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 0/90 و 0/81 برآورد شد. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از روش های آمار توصیفی و استنباطی از جمله آزمون همبستگی پیرسون با به‌کارگیری نرم‌افزارSPSS  نسخه 21 استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که میان رشدیافتگی مدیران و نیز هر یک از سه مؤلفه آن رابطه وجود دارد و هرچه میزان رشدیافتگی مدیران زن بالاتر باشد، میزان استفاده آنان از سبک رقابت، سبک اجتناب و سبک مدارا در مدیریت تعارض بیشتر خواهد بود. رابطه معناداری میان رشدیافتگی و سایر سبکهای مدیریت تعارض وجود نداشت. همچنین میان رشدیافتگی و همۀ سبکهای مدیریت تعارض در مردان رابطۀ معنادار وجود داشت، به‌طوری‌که هرچه میزان رشدیافتگی مدیران بالاتر باشد، میزان استفاده آنان از سبکهای مدیریت تعارض بیشتر خواهد بود.

 اثربخشی آموزش گروهی فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد به مادران بر نشانه های اختلالات برونی سازی شده کودکان

محمد حسینعلی زاده، صمد پیشرو، علیرضا محسنی اژیه، محمد محکی

چکیده:هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش گروهی فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد به مادران بر نشانه¬‌های اختلالات برونی‌سازی‌شده کودکان است. روش پژوهش شبه‌آزمایشی است و از طرح پیش ‌آزمون، پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر متشکل از مادران کودکان 6 تا 8 ساله شهر تبریز بود که در پاییز و زمستان سال 1396به مرکز مشاوره تخصصی کودک ندای امید مراجعه کرده و از طریق سیاهه رفتاری کودک (CBCL) آخنباخ - نسخه والدین، کودکان آنها دارای نشانگان برونی‌ سازی شده تشخیص‌¬گذاری شده بودند. روش نمونه‌گیری به صورت در دسترس بود که 24 مادر انتخاب شدند و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (12 نفر) و کنترل (12 نفر) قرار گرفتند. گروه آزمایش به مدت هشت جلسه دو ساعته، تحت آموزش فرزندپروری قرار گرفتند و گروه کنترل آموزشی دریافت نکردند. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس (آنکوا) و با نرم‌افزار آماری SPSS-22 تحلیل شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که در مرحله پس‌آزمون، میان میانگین گروه آزمایش و کنترل پس از حذف تأثیر پیش‌ آزمون تفاوت معنادار وجود دارد (72/732=F و 0.05>P). همچنین نتایج نشان داد در مرحله پیگیری میان میانگین گروه آزمایش و کنترل پس از حذف تأثیر پیش‌آزمون تفاوت معنادار وجود دارد (43/895=F و 0.05>P). بنابراین می‌توان نتیجه گرفت با توجه به اثربخشی آموزش گروهی فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد در پژوهش حاضر می توان از روش فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد در مراکز مشاوره و خدمات روان¬شناختی، برای کاهش نشانه‌های اختلالات برونی‌سازی شده کودکان بهره جست.             

 رابطه‌ جو عاطفی خانواده و ارزش مدرسه با سرزندگی تحصیلی: نقش واسطه‌ای خودکارآمدی ادراک‌شده

احسان کشت‌ورز کندازی، محبوبه فولادچنگ

چکیده:هدف این پژوهش بررسی رابطۀ جو عاطفی خانواده و ارزش مدرسه با سرزندگی تحصیلی با واسطه‌گری خودکارآمدی ادراک-‌شده در میان گروهی از دانش‌آموزان دوره متوسطه اول بود. این پژوهش از نوع همبستگی بود و در آن روابط میان متغیرهای پژوهش به‌روش مدل‌سازی ‌معادلات ساختاری بررسی شده است. جامعه آماری پژوهش شامل همۀ دانش‌آموزان دوره اول متوسطه شهر مرودشت بود که در سال تحصیلی 98-1397 مشغول به تحصیل بودند. شرکت‌کنندگان 356 دانش‌آموز بودند که به‌روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند و به‌طور انفرادی مقیاسهای جو عاطفی خانواده (هیل‌برن، 1964)، ارزش مدرسه (تومینن- سوینی، سالملا- آرو و نیمیویرتا، 2012)، خودکارآمدی ادراک‌شده (موریس، 2001) و پرسشنامۀ سرزندگی تحصیلی (دهقانی‌زاده و حسین چاری، 1391) را تکمیل کردند. تحلیل داده‌ها با روش مدل‌سازی معادلات ساختاری و با بهره- گیری از نرم‌ افزار AMOS  (نسخه 24) انجام شده است. نتایج حاکی از برازش مدل با داده‌ها بود. در مورد رابطه میان متغیرها مشاهده شد که جو عاطفی خانواده قادر به پیش‌بینی مستقیم سرزندگی تحصیلی است. جو عاطفی خانواده و ارزش مدرسه نیز پیش‌بینی‌کنندۀ مستقیم خودکارآمدی ادراک ‌شده اند. افزون بر این، خودکارآمدی ادراک ‌شده توانست میان جو عاطفی خانواده و ارزش مدرسه با سرزندگی تحصیلی نقش واسطه‌ای ایفا کند. این یافته ها بر نقش متغیرهای بافتی خانواده و مدرسه در ترغیب فراگیران به مشارکت در امور مدرسه برای غلبه کردن به ناملایمات تحصیلی و دستیابی به سرزندگی تحصیلی تأکید دارند. مهم¬‌تر از همه اینکه نقش این متغیرهای بافتی از راه تأثیرگذاری بر متغیر روان¬‌شناختی خودکارآمدی ادراک-‌شده است.               

 اثربخشی آموزش مفاهیم تحلیل روابط متقابل بر خودتنظیمی هیجانی دختران دارای تعارض با والدین

شکوفه صادقی، امید مرادی

چکیده:هدف این پژوهش بررسی اثربخشی آموزش تحلیل روابط متقابل بر خودتنظیمی هیجانی دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه بود که دارای تعارض با والدین خود بودند. طرح پژوهشی از نظر هدف کاربردی و از نظر روش اجرا نیمه‌آزمایشی از نوع پیش‌-آزمون- پس‌ آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل همه دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر کامیاران در سال تحصیلی 97-1396 بود که دارای تعارض با والدین خود بودند. با به‌کارگیری روش نمونه‌ گیری خوشه ای چندمرحله¬‌ای 24 نفر انتخاب و ابزارهای پژوهش روی آنها اجرا شد. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه تعارض والد- فرزند (اشتراس، 1979) و پرسشنامه تنظیم هیجان (گارنفسکی و کرایج،2006) بود. آموزش تحلیل روابط متقابل به مدت هشت جلسه 90 دقیقه‌ای روی گروه آزمایشی اجرا شد و طی این مدت روی گروه کنترل هیچ مداخله‌ای صورت نگرفت. داده‌های پژوهش از طریق آزمون تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که آموزش تحلیل روابط متقابل بر افزایش میزان سازش‌یافتگی و کاهش میزان سازش‌ نایافتگی گروه آزمایش اثری معنادار داشته است(P<0/05). یعنی در مرحله پس‌آزمون میانگین راهبردهای سازش‌یافته تنظیم هیجان در دختران افزایش و میانگین راهبردهای ناسازش ‌یافته، کاهش یافته است. از یافته‌های پژوهش چنین می‌توان نتیجه گیری کرد که آموزش تحلیل روابط متقابل می تواند بر تنظیم هیجانات افراد دارای تعارض مؤثر باشد.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی و پژوهشی«خانواده و پژوهش» می توانند به نشانی  تهران، خیابان کریم‌خان زند، خیابان ایرانشهر شمالی، کوچه شهید دهقانی­‌نیا، پلاک ۶، ساختمان پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، طبقه دوم، دفتر فصلنامه خانواده و پژوهش با شماره تلفن: ۸۸۳۲۷۳۵۰  یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://qjfr.ir/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.