زیارت نامۀ اربعین، پلی به شاخص های عقل و جهل

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی رسا، حجت‌الاسلام عبدالحمید واسطی عضو هیأت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه در نوشتاری به شاخصه های زیارت اربعین پرداخته است.

عبارت معروفِ «بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله و حیره الضلاله» در زیارتنامۀ اربعین، راهبردی برای تنظیم زندگی انسان هم در مقیاس فردی، هم خانوادگی، هم اجتماعی و هم حاکمیتی است. براساس این متن، همه موظف هستند برای «خروج از جهالت» اقدام کنند لکن خروج از جهالت، مفهومی است که برای عملیاتی شدن در زندگی نیازمند شاخص­گذاری است.

در این یادداشت براساس روایت «جنود عقل و جهل»، جدولی عملیاتی از راهبرد «خروج از جهالت» ارائه شود.

امام کاظم علیه­ السلام در گفتگویی با هشام­ بن حکم، توصیفی تفصیلی از خصوصیات عقل و عاقل بیان فرموده اند (ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص۳۸۴)، و در انتهای آن، به شاخص های عقل و جهل با تعبیر جنود عقل و جهل اشاره کرده اند. مجموعۀ این شاخص ها در جدول زیر تنظیم شده است: (با تلخیص)

حضرت می ­فرمایند: هشام! شاخص ‌های عقل و جهل را بشناس تا بتوانی راه درست را تشخیص دهی!

۷۰ شاخص برای عقل و ۷۰ شاخص برای جهل:

در انتهای روایت نیز چنین فرموده اند:

هشام! این خصوصیات را جز در یک پیامبر یا جانشین او یا مومنی که خداوند ایمان او را آزموده باشد، نخواهی یافت و بقیه مردم بعضی از آنها را دارند و برخی را ندارند ولی اگر تلاش کنند می‌توانند آنها را به‌دست بیاورند و از جهل به‌طور کامل خلاص شوند و اگر چنین شد در رتبه انبیاء و اولیاء قرار خواهند گرفت. (انتهای روایت)

براساس این جدول، می­توان مقیاسی برای سنجش عقلانیت در ابعاد: عقل فردی، عقل خانوادگی، عقل اجتماعی و عقل حاکمیتی تنظیم کرد.