شماره ۳۵ فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های ادبی قرآنی» منتشر شد
سی و پنجمین فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های ادبی قرآنی» با ۶ مقاله به صاحب امتیازی دانشگاه اراک منتشر شد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سی و پنجمین فصلنامه علمی پژوهشی«پژوهش های ادبی قرآنی» به صاحب امتیازی دانشگاه اراک با مدیر مسؤولی ابراهیم ابراهیمی و سردبیری محسن ذوالفقاری منتشر شد.
این فصلنامه در 6 مقاله و 157 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
تحلیل کاربست گفتمان سکوت در سوره مبارکه یوسف (ع)
مریم یادگاری؛ قاسم مختاری؛ محمد جرفی؛ محمود شهبازی
چکیده: سکوت به مثابۀ یک کنش ارتباطی، نقش مهمی در انواع گفتمان ایفا می‌کند. سکوت شالوده زبان، فکر و شناخت است. سکوت متمم گفتار و یا بیشتر از آن است. وجود عناصر غایب در گفتمان، با حضور معنادار خود تأثیر بسزایی بر مخاطب می‌گذارند و او را به اندیشه فرا می‌خوانند. قرآن کریم به عنوان یک اثر بلاغی و ادبی دارای عناصر غایب و مسکوت بسیاری است که پژوهشگران را برای واکاوی آیات الهی برمی‌انگیزد تا دیگر نکات بلاغی آن را آشکار سازند. در جستار حاضر برآنیم به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نظریه گفتمان سکوتِ روایی و با استناد به تفاسیر قرآنی معتبر، سوره یوسف را در سه سطح ساختاری، معنایی و کاربردشناختی واکاوی کنیم. در این راستا به دنبال پاسخی روشن به این سوال هستیم که سکوت چه تأثیری در چندمعنایی و خوانش سوره مذکور دارد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که سوره یوسف از سه سبک سکوت برخوردار است که نشان از انسجام ساختاری و معنایی این آیات الهی دارد. سکوت ساختاری ضمن موجز ساختن کلام، گره‌افکنی و تعویق معنا، در کنار سکوت معنایی به تصویرسازی پرداخته و فضا را ملموس‌تر کرده است. سکوت کاربردشناختی با بسامد بالای خود، مؤید عفت و معصومیت حضرت یوسف است. کامل شدن شکاف‌های موجود به کمک دانش پیشین مخاطب و بافت، سبب بازاجرایی و خوانش معانی می‌شود و زمینه تفاسیر متعدد برای آیات الهی را فراهم می‌سازد.
بررسی طرحواره‌های تصویری قرآن کریم بر اساس نظریة جانسون (مطالعة موردی سورة صافات)
علی اسودی؛ سمیه مدیری
چکیده: زبان¬شناسی شناختی یکی از جدیدترین مقوله¬های زبان¬شناسی است که میان زبان و اندیشه، ارتباط برقرار کرده و شامل نظریه¬های مختلفی از جمله: استعارة مفهومی، طرحواره¬های تصویری و ... است. نظریة طرحواره¬های تصویری، روش¬هایی را که معنا و ادراک، از آن ناشی شده و مربوط به تجربة بدنی ما هستند، بررسی می¬کند. در طرحوارة تصویری، تجربیات حسی بر ساختارهای مفهومی، نگاشت می-شوند و با بهره¬گیری از آن¬ها می¬توان دربارة حوزه¬های انتزاعی صحبت کرد. هدف از جستار حاضر، بررسی دلالت طرحواره¬های تصویری قرآن کریم با بهره¬گیری از روش توصیفی-تحلیلی است. بدین منظور، با استفاده از نظریة جانسون، طرحواره¬های تصویری سورة صافات، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که بیشترین بسامد، مربوط به طرحوارة قدرتی (53%) بوده ¬است و بسامد طرحوارة حرکتی (24%) و طرحوارة حجمی (23%) تقریبا یکسان هستند. این امر با هدف سوره نیز که پیرامون جهان آخرت و انذار بندگان است، متناسب می¬باشد. همچنین بیشترین بسامد حروف اضافه را در طرحوارة حجمی، حرف "فی" با 15 بار تکرار و در طرحوارة حرکتی، حرف "إلی" با 9 بار تکرار به خود اختصاص داده و این طرحواره¬ها جهت درک بهتر مفاهیمی غیر تجربی، همچون: بهشت، جهنم، کفر، ایمان، ثواب و عقاب، قدرت و ارادة خداوند و ... ایجاد شده¬اند.
تحلیل گفتمان‌شناختی گفتمان‌نماها در قرآن کریم: به سوی معرفی الگوی مدیریت گفتمان بر اساس متون قرآنی
علیمحمد محمدی
چکیده: ترکیب عناصر زبانی مانند قیود، جملات کوتاه، افعال، حروف اضافه، ربط و عطف به ایجاد عناصری فرازبانی به نام گفتمان‌نما می‌انجامد که در خدمت مدیریت گفتمان می‌باشند. این پژوهش بر آن است تا با رویکردی توصیفی و تطبیقی به بررسی ابعاد استفاده از پیچیده‌ترین، پرکاربردترین و موثرترین عناصر فرازبانی-گفتمان‌نماها- بر اساس نظریة گفتمان‌شناختی انسجام، گامی مقدماتی در کشف و شناسایی الگوی مدیریت گفتمان در قرآن کریم بر دارد و چارچوب آن را توصیف کند؛ لذا ۶ جزء قرآن کریم به صورت تصادفی برای تجزیه و تحلیل انتخاب شد تا به پاسخ سوالات در بارة نوع گفتمان‌نماها و توزیع فراوانی آن‌ها دست یابیم. پیکرة پژوهش دارای 16906 کلمه بود. یافته‌های مطالعه به کشف الگویی چهار-وجهی در مدیریت گفتمان در قرآن کریم منجر شد که روابط چهارگانة گفتمانی ذیل را معرفی می کنند: استنباط، تفصیل، تقابل و توالی. ابعاد یافته‌ها تجزیه و تحلیل شد و کاربردهای مختلف در حوزه‌های آموزش، پژوهش، تدوین مطالب درسی و فرهنگ نگاری بحث و بررسی شد.
هنجارگریزی زبانی فواصل آیات از دیدگاه ابن صائغ (مطالعه موردی: 15 جزء آغازین قرآن)
فرزانه تاج آبادی؛ مریم قیاس زارعیان
چکیده: یکی از ویژگی¬های برجسته زبان قرآن، هنجارگریزی زبانی است که ساختار کلّی این متن را به شکلی پویا تحت تأثیر قرار¬می¬دهد. پژوهش حاضر درصدد است تا به روش کتابخانه¬ای و براساس نظر ابن صائغ و شیوه¬هایی که وی برای ایجاد مراعات فواصل آیات ارائه می¬کند، این پدیده زبانی را در فواصل آیات پانزده جزء آغازین قرآن (مجموعاً 2267 آیه) مورد واکاوی قرار دهد و با ارائه نمونه¬های عینی و مصداقی، چگونگی بازنمایی این پدیده زبانی را به شیوه کیفی و کمّی در متن قرآن به نمایش بگذارد. یافته¬های تحقیق حاضر نشان می¬دهد که از 40 مورد الگوی فراهنجاری که ابن صائغ ارائه کرده است، 25 مورد آن در 40 درصد داده¬های مورد مطالعه به وقوع پیوسته است؛ فراهنجارهای دستوری از نوع نحوی بیشترین سهم در میان تغییرات را به خود اختصاص¬داده¬اند و هنجارگریزی¬های واژگانی و آوایی با اختلاف چشمگیری در جایگاه بعدی قرار گرفته¬اند؛ برجسته¬ترین نوع ساختارشکنی به ترتیب مربوط به تقدّم جار و مجرور، حذف مفعول، تأخر مفعول و گزینش صیغه مبالغه است و این¬که رابطه معنی¬داری بین نوع و فراوانی تغییرات و تعداد آیات سور وجود ندارد.
رهیافتی تحلیلی بر خوانش آیات الهی و فهم گفتمان قرآن (در پرتو واکاوی رویکرد زبانشناختی ایزوتسو و علامه طباطبایی)
فهیمه جفرسته؛ کیوان احسانی؛ علیرضا طبیبی؛ فاطمه دست رنج
چکیده: توجه به سطح زبانی گفتمان قرآن و تبیین دقیق آیات، از مباحث ضروری در حوزۀ مطالعات قرآنی است. در زبان¬شناسی معاصر، شناخت رابطۀ واژگان و عبارات و نیز ارزیابی انسجام و نگریستن به کلّ آن چیزی که نتیجۀ این روابط است، اصلی مهم در فهم گفتمان متن تلّقی می¬شود؛ لذا تحلیل های ادبی قرآن به عنوان متنی منسجم، خارج از این اصل زبانشناختی نخواهد بود؛ زیرا قرآن¬محوری و معناشناسی مبتنی بر وحدت شبکه معنایی قرآن، نقش مؤثری در کشف مفاد و مراد الهی در آیات قرآن دارد؛ از این رو، واکاوی رویکردهای زبان شناسانه¬ای که قرآن‌پژوهان در تبیین آیات وحی به کار بسته‌اند، ضرورتی غیر قابل انکار است و از آنجا که دغدغۀ مشترک علامه طباطبایی و ایزوتسو در تبیین و معناشناسی واژگان قرآن، فهم مراد و کشف معنا از درون متن است، این پژوهش در صدد است با روش توصیفی تحلیلی، نقاط اشتراک و هم‌گرایی رویکردهای ادبی وزبان‌شناختی ایزوتسو و علامه را در خوانش آیات الهی و فهم گفتمان قرآن، واکاوی نماید. نتایج پژوهش حاضر بیانگر تأکید علامه طباطبایی و ایزتسو بر نظام‌واره‌بودن زبان قرآن و تبیین استقلال معناشناختی قرآن و پیوند معنایی میان آیات است. به‌طوری که فهم آیات قرآن را بیش از همه به خود متن قرآن و شواهد درون‌متنی وابسته می‌دانند و معتقد به تأثیر محوری پارادیم توحیدی در فهم گفتمان قرآن و ارتباط اندراجی معانی واژگان در متن هستند؛ گرچه کمیت و کیفیت بهره‌گیری از این مبانی مشترک نزد آنان متفاوت است. ایشان در حوزۀ ادبی وزبان‌شناسی نیز ضمن تأکید بر اعجاز بلاغی قرآن، از بافت درونیِ سخن و روابط بینامتنی در کشف مراد خداوند بهره می‌گیرند و به‌صورت ضمنی انسجام و جهان‌بینی زبانی قرآن را اثبات می‌کنند.
بررسی عناصر انسجام متنی در سوره لقمان براساس نظریه نقش‌گرای مایکل هلیدی و رقیه حسن
حسین مهتدی
چکیده: قرآن‌پژوهان از گذشته تاکنون تلاش‌های فراوانی جهت تبیین ارتباط میان آیات یک سوره داشته‌اند. هرچند آیات یک سوره ممکن است به موضوعات مختلفی بپردازد؛ ولی همه این موضوعات به‌وسیله عناصری انسجام‌بخش که به انسجام متنی یک سوره منجر می‌شود با یکدیگر در ارتباط هستند. یکی از مباحث مهم زبانشناختی متن، نظریه انسجام متنی مایکل هلیدی و رقیه حسن (1976) است. عوامل انسجامی مجموعه‌ای از روابط نحوی و واژگانی است که یا جملات را به هم ارتباط می‌دهد یا بین اجزای یک جمله ارتباط برقرار می‌کند. پژوهش حاضر در پی آن است تا ضمن تبیین کاربست عناصر انسجام متنی نقش‌گرای هلیدی و حسن در سوره لقمان به این سؤال مهم پاسخ دهد که تا چه میزان امکان کاربست نظریه انسجام متنی هلیدی و حسن در ترسیم انسجام متنی سوره لقمان وجود دارد. عوامل انسجام واژگانی و زیرمجموعه آن با 316 مورد بیشترین بسامد را در این سوره دارد و عناصر انسجام دستوری با 139 مورد در جایگاه دوم و عوامل ارتباط منطقی بین جملات با 106 مورد در جایگاه سوم قرار دارد. همه این عناصر نوعی از انسجام را در متن ایجاد می‌کند؛ به‌طوری‌که ابتدا و وسط و آخر آیات را به یکدیگر وصل می‌کند و به خواننده در فهم مضمون آیات کمک می‌کند. از آنجا که یکی از محورهای اصلی این سوره موضوع توحید است واژه «الله» 29 مرتبه و واژه «ربّ» دومرتبه و صفات خدا 19 مرتبه تکرار شده است و این تکرار به انسجام متنی این سوره کمک می‌کند. نگارنده در این مقاله در پی آن است تا با استفاده از شیوه توصیفی تحلیلی به تبیین کاربست عناصر انسجام متنی نقش‌گرای هلیدی و حسن در سوره لقمان بپردازد. نتایج این پژوهش نشان می‌هد که امکان کاربست همه عناصر انسجام متنی نقش‌گرای هلیدی و حسن در سوره لقمان وجود دارد.
علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی«پژوهش های ادبی قرآنی» می توانند به نشانی اراک،خیابان شهید بهشتی، میدان شریعتی، دانشگاه اراک، دانشکده علوم انسانی، دفتر فصلنامه پژوهش های ادبی- قرآنی یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://paq.araku.ac.ir/ مراجعه کنند و با شماره تلفن با تلفن : 32624130(086) تماس بگیرند.
ارسال نظرات