شماره ۴۰ فصلنامه علمی «پژوهشنامه زنان» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، چهلمین فصلنامه علمی «پژوهشنامه زنان» به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با مدیر مسؤولی مریم نصر و سردبیری سمیه سادات شفیعی منتشر شد.

این فصلنامه در 9 مقاله منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

جنبه های غنایی سیمای زن در ادبیات مکتب خانه ای در دورۀ قاجار

نسرین جبار خلجی بناب؛ عزیز حجاجی کهجوق؛ آرش مشفقی

چکیده: یکی از حلقه های آموزش در ایران  مکتب خانه است. متون مکتب خانه ای، خود، گونه ای خاص از ادبیات است که «ادبیات مکتب خانه» نامیده می شود و شامل قصه های عامیانه ای است که بر مبنای ادبیات شفاهی بوده، بعدها به صورت مکتوب در آمده و در مکتب خانه ها به آموزش داده می شد. مسئلۀ اصلی در این پژوهش که به روش مطالعۀ کتابخانه ای و بر اساس رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، بررسی نحوۀ شکل گیری، تکوین و بیان جنبه های غنایی سیمای زن در ادبیات مکتب خانه ای در دورۀ قاجار می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که پر بسامدترین جنبۀ غنایی سیمای زن ستایش زیبایی های جسمانی اوست. عشق نیز اصلی ترین درون مایۀ  غنایی می باشد. توبه، مرثیه سرایی، تفاخر، عشوه گری، شادخواری و نفرین از جنبه هایی هستند که با بسامد کم تر، سیمای غنایی زن را تشکیل می دهند.

اهمیت فرزندآوری در جامعه فردگرا (مورد مطالعه شهر بجنورد)

هادی افرا؛ علی ایار؛ مجید الیاسی؛ یونس دانش

چکیده: جوامع امروزی در حال تجربه افول ارزش‌های فرزندآوری هستند. به‌طوری که باروری زیر سطح جانشینی ویژگی مسلط جمعیت این جوامع شده است. به نظر می‌رسد نقش اصلی روند این تغییرات را عوامل فرهنگی بر عهده دارند. به عبارتی، غلبه تمایلات و خواسته‌های فرد بر جامعه و گسترش روزافزون فردگرایی، منجر به کاهش اهمیت فرزندآوری شده است. از اینرو، هدف این مقاله توصیف و تبیین فرزندآوری از طریق فردگرایی است. پژوهش حاضر از نوع پیمایشی است که در سال 1398 با استفاده از تکنیک پرسشنامه و با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای با حجم نمونه 754 زن و مرد متاهل ساکن در شهر بجنورد انجام شده است. نتایج توصیفی نشان دهنده گسترش فردگرایی و کاهش اهمیت فرزندآوری در جامعه است. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان می‌دهد رابطه معنادار و معکوسی بین فردگرایی و اهمیت فرزندآوری وجود دارد. یعنی با افزایش فردگرایی اهمیت فرزندآوری کاهش می‌یابد.

بازشناسی تحلیلی و مقایسه ای دایره ازدواج و همسرگزینی در متون دینی (مورد مطالعه:عهد عتیق و عهد جدید)

رضا کیانی

چکیده: ازدواج و مسائل مربوط به آن از موضوعات مهم و اساسی در ادیان کهن و باستانیبه حساب می‌آ‌‌ی. با مطالعه و بررسی متون دینی که سوای از ارزش های معنوی و انسانی از نظر تاریخی نیز واجد اعتبارتند این مفهوم به شکل گسترده و در ابعاد گوناگون بیان شده است. در کتاب های آسمانی عهد عتیق(تورات)و عهد جدید(انجیل) که از مهم ترین متون دینی محسوب می‌شوند، با آیات فراوانی روبرو هستیم که ضمن توجه و ترغیب به امر ازدواج و تشکیل خانواده، در انتخاب همسر قائل به رعایت حد و مرزها و قوانینو احکام دینی است و به طور طبیعی پیروانملزم به رعایت آن محدوده مورد نظر در موضوع ازدواج و انتخاب همسر هستند.هدف از این بررسی مطالعه تطبیقی در مورد محدوده و حدود همسر گزینی و تشکیل خانواده در ادیان یهود و مسیحیت بر اساس آموزه های مکتوب آنها(کتب مقدس)می‌باشد.یافته‌های این پژوهش به ما نشان می‌دهد اگر چه امروزه در انتخاب همسر علاقه و محبت زوجین نسبت به هم واجد اعتبار است اما بر اساس آموزه ها و احکام ذکر شده در دو کتاب تاریخی و دینی عهدعتیق وعهدجدید، پیروان ملزم به رعایت حدود و محدوده خاصی در انتخاب همسر بودهاند

نشانگان ملکه زنبور عسل؛ نقش ادراک تبعیض و هویت‌یابی جنسیتی زنان

الهام ابراهیمی

چکیده: نشانگان ملکه زنبور عسل به پدیده‌ای اشاره دارد که طی آن مدیران زن در سازمان‌هایی که اکثر پست‌های بالای سازمانی را مردان تصدی کرده‌اند، خود را از زنان دیگر جدا کرده و مانع پیشرفت آنان می‌شوند. در این پژوهش به واکاوی عمیق‌ترِ این مفهوم در دانشگاه‌ها پرداخته شده است. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر تبعیض جنسیتی ادراک شده توسط زنان بر باور آنان به وجود نشانگان ملکه زنبور عسل در رفتارهای زنان متصدی پست‌های مدیریتی است. در این رابطه، نقش تعدیلگر هویت‌یابی جنسیتی و سطح آکادمیک نیز بررسی شد. پرسشنامه تحقیق میان اعضای هیأت علمی زن پنج دانشگاه مطرح کشور توزیع شد و از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری برای آزمون فرضیه‌های تحقیق استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد تبعیض جنسیتی ادراک شده توسط زنان بر ادراک رفتارهای ناشی از نشانگان ملکه زنبور عسل توسط آنان تأثیر مثبت معناداری دارد. این رابطه توسط متغیر هویت‌یابی جنسیتی تعدیل شد؛ به گونه‌ای که رابطه مذکور در زنانی که هویت‌یابی جنسیتی بیشتری داشتند، کاهش می‌یافت. اما متغیر درجه آکادمیک تأثیر تعدیلگری معناداری در این رابطه نداشت.

تجربه دختران نوجوان از رابطه با جنس مخالف در فضای مجازی

منصور فتحی؛ احمد غیاثوند؛ معصومه شاکرم

چکیده: امروزه شبکه های مجازی مختلف، بستری برای رابطه با جنس مخالف، در بین جوانان و نوجوانان ایجاد نموده است. پژوهش حاضر با هدف فهم «تجربه زیسته دختران نوجوان از رابطه با جنس مخالف در فضای مجازی» در شهر بروجرد انجام گرفته است. این پژوهش از نوع کیفی و به روش پدیدارشناسی انجام شده است. با استفاده از شیوه نمونه گیری هدفمند با 24 نفر از دختران نوجوان که تجربه رابطه با جنس مخالف را در فضای مجازی داشتند، مصاحبه نیمه ساخت یافته به عمل آمد. با استفاده از شیوه تحلیل تماتیک، داده های گردآوری شده مقوله بندی و تفسیر شدند. در نهایت شش مضمون اصلی و پانزده مضمون فرعی به دست آمد. مضامین اصلی عبارتند از:" تنگی آشیانه زندگی روزمره"، " فضای مجازی زمینه ساز تسهیل روابط جدید ارتباطی" که در بخش آغاز رابطه دیده می شود، "ستایش دخترانه- پرستش پسرانه" و " باز اندیشی در قواعد و هنجارها " در بخش تجارب از رابطه ، "رل بی شناخت و کات با شناخت" و "احساس بازی و بازندگی" که در بخش پایان رابطه جای گرفته است. نتایج بیانگر آن است که فضای مجازی رابطه با جنس مخالف در بین نوجوانان را تسهیل نموده است.

تجربه زیسته زنان مبتلا به اعتیاد در استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد

صادق جهانبخش گنجه؛ سیدسلیمان حسینی نیک؛ سحر جهانبخش گنجه؛ نشمین خضری

چکیده: درواقع این پژوهش درصدد پاسخگویی به این پرسش است که زنان درگیر در فرایند اعتیاد چه درک و تفسیری از فرایند اعتیاددارند. به همین خاطر از روش تحقیق کیفی و به‌طور خاص از نظریه زمینه‌ای برای تحلیل دادهها استفاده‌شده است. در این پژوهش 15 نفر از زنان معتاد مستقر در کمپ‌های ترک اعتیاد استان با مصاحبه عمیق جمع‌آوری و با استفاده از تکنیک‌های تقلیل و کدگذاری مصاحبه‌ها در تئوری زمینه‌ای داده‌ها تفسیر و تحلیل شدند. مصاحبه‌شوندگان در وهله اول با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند چراکه محققان سعی در مراجعه به زنانی داشته‌اند که مبتلابه اعتیاد بودند و در کمپ‌های ترک اعتیاد مستقر بودند و در مرحله دوم با استفاده از نمونه‌گیری نظری با زنان مصاحبه گردید تا اینکه تحقیق به اشباع رسید. یافته های به‌دست‌آمده در قالب مدل زمینهای مورد تحلیل و تفسیر قرارگرفته و درنهایت این مدل در قالب یک مدل نهایی زمینه‌ای در 15 مقوله ارائه‌شده است. انتشار نسبی- سببی، دوقطبی سبک‌های فرزند پروری مستبدان سهلانگارانه، شرایط ایجابی، کنش متقابل بزهکارانه، کمبودهای‌روانشناختی، فقدان آگاهی و شناخت از مواد مخدر، کنش/ پیامداجتماعی، واکنش‌های درون خانوادگی جهت ترک، ناهنجاری رفتاری، اهرم‌های تجدید همنوایی، هزینه‌های اعتیاد، پیامدهای نگرشی- کنشی، عملکرد شبه ویروس، احساس نیاز به حمایت اجتماعی و بی‌تعهدی ناخواسته

واکاوی مفاهیم تربیتی فمینیسم در رمان "سیدات القمر" (دختران ماه) اثر جوخه حارثی

محمد جواد پورعابد؛ فاطمه جمالی؛ رسول بلاوی؛ خداد بحری

چکیده: فمینیسم، واژه‌ای فرانسوی به معنی طرفداری از حقوق زن است، قدمتی به اندازة تاریخ دارد. به دنبال آن، نقد زن محور بر روی آثار ادبی، نیز شکل گرفت. جوخه حارثی، نویسندة سرشناس عمانی با رمان "دختران ماه" خود که موضوع محوری آن، سه خواهر در روستای عوافی هستند، با رویکردی واقع‌گرایانه از تجربه‌های زنانه و مشکلات آن‌ها در جامعة کوچک و تازه مدرنیته‌شدة روستای عوافی در عمان می‌نویسد. نگارندگان در این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، سعی می‌کنند تا با توجه به مفاهیم فمینیستی به کار رفته در رمان به تحلیل نگاه‌ حارثی به زنان و شیوۀ توصیف او از وضعیت آنان پرداخته و ما در این تحقیق، به مسائل مهمی همچون: سرکوب احساس عشق، ازدواج، زایمان و مادری، تجاوز، طلاق، مردسالاری و رفتار متفاوت با دختران و پسران از بدو تولد، بررسی کنند. بیشترین مفاهیم فمنیستی در این رمان، مربوط به ازدواج ومادر شدن و عشق در میان دختران و حق انتخاب آن‌ها در مسائل مهم و غیر مهم زندگی‌شان و خشونت بر زنان و مردان است. در ضمن از تحلیل شخصیت‌های زنان این رمان چنین به نظر می‌آید که می‌توان آن‌ها را بر اساس دیدگاهشان به سه دستة؛ سنتی، کمی مدرن و مدرن‌تر تقسیم‌بندی کرد.

طرد زنان در فضای شهری

ریحانه باعزم؛ خدیجه سفیری؛ خلیل میرزایی؛ عبدالحسین کلانتری

چکیده: زنان به عنوان بخشی از نیروهای اجتماعی جامعه همواره بر اساس ایستارهای حاکم در جامعه در حاشیه قرار گرفته اند. با پیدایش و گسترش شهرنشینی در ایران این مسئله (طرد زنان) مورد توجه قرار می‌گیرد. بدین ترتیب این پژوهش تلاش کرده است به مطالعه طرد اجتماعی زنان در فضای شهری بپردازد. این پژوهش از روش نظریه‌ زمینه ای استفاده و از طریق نرم افزار مکس کیو دی ای اقدام به کدگذاری کرده است و بر اساس روش نمونه گیری هدفمند 29 نفر از زنان تهران در فاصله سنی 20 تا 45 سال انتخاب شدند و با آنها مصاحبه انجام گرفت. یافته های این پژوهش حاکی از این است که بی پناهی اجتماعی زنان ناشی از ساختار مردسالارانه پدیده مرکزی است و در این پدیده شرایط ساختاری، زمینه‌ای و علی دخیل بوده اند. استراتژی این امر شامل مقولاتی نظیر عدم حضور یا حضور کمرنگ زنان ناشی از حس ناامنی در شهر، کمرنگ شدن ارتباطات اجتماعی ناشی از داغ ننگ اجتماعی و خودمراقبتی در زنان ناشی از شکسته شدن حریم زنانه گردیده است و پیامدهای این پدیده به مقولاتی نظیر آسیب دیدن زنان، بی تفاوتی و عادی انگاری و بروز احساسات ناخوشایند منتهی گردیده است.

جایگاه تقنینی نمایندگان زن در ادوار مجلس شورای اسلامی؛ نکاتی در مطالعه جنسیتی مشارکت سیاسی

سمیه سادات شفیعی

چکیده: پژوهش حاضر با کاووش اطلاعات موجود از حضور نمایندگان زن در تقسیمات افقی و عمودی مناصب (متناظر با احراز کرسی در هیئت رئیسه و نیز عضویت در کمیسیون ها) و در نتیجه دسترسی به منابع قدرت در جایگاه های تقنینی، نظارتی نمایندگی مجلس، ابعاد کمتر بحث شده از مشارکت سیاسی زنان را مطرح می سازد. داده پردازی اطلاعات نشان می دهد با وجود تعداد اندک نمایندگان زن در چهار دهه، آنان توانستند به تعداد یک نفر تجربه عضویت در همه کمیسیون‌ها را به ثبت رسانند. بالاترین نرخ حضور آنان در کمیسیون بهداشت و درمان، فرهنگی، اجتماعی و آموزش و تحقیقات بوده است. در مقابل در کمیسیون های انرژی، صنایع، برنامه و بودجه و عمران بسیار قلیل بوده‌اند. این تقسیم‌بندی با تمایزات جاری در ارزش‌های پدرسالارانه متناظر و تداعی‌گر امتداد کلیشه‌های جنسیتی و ارجحیت زنان در عهده-داری نقش‌های مراقبتی، تربیتی است. درحالیکه به هیئت رئیسه مجلس در این چهار دهه راه نیافته‌اند، توانسته‌اند در کمیسیون های امور دفاعی، آموزش و تحقیقات و فرهنگی نائب رئیس شوند. مقاله با تحلیل این وضعیت و ذکر نکاتی به تغییر آن نظر داشته و به طرح نقاط مثبتی چون حضور زنان در کمیسیون نظارتی اصل نود قانون اساسی از دوره اول مجلس می پردازد.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی «پژوهشنامه زنان» می توانند به نشانی: تهران، بزرگراه کردستان، نبش خیابان ایران شناسی (64 غربی)، جنب ساختمان‌های A.S.P ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نشریه پژوهش نامه زنان یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس womenstudy.ihcs.ac.ir مراجعه کنند و با شماره واتس آپ 09128067910 تماس بگیرند.