شماره اول نشریه قرآن پژوهی منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، اولین نشریه قرآن پژوهی به صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مدیر مسؤولی علی اکبر رشاد و سردبیری عبدالکریم بهجت پور منتشر شد.

این فصلنامه در 6 مقاله و 155 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

جایگاه عقل در شیوه تفسیری قرآن به قرآن در کتاب المیزان

محسن ابراهیمی

چکیده: آنچه موجب تفاوت شیوه تفسیری قرآن به قرآن از دیدگاه‎های ظاهرگرا در فهم وحی می­شود، توجه به نقش عقل در شکل­گیری این شیوه فهم است. با تأمل در اصولی که علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به‌خصوص در بخش مقدمه ذکر می­کنند، مشخص می­شود این شیوه تفسیری در بستر توافق حداقلی عقل و وحی شکل می­گیرد. این توافق حداقلی به شکل سلبی این چنین قابل بیان است که گزاره‌های عقلانی در تناقض یا تضاد با وحی نیستند. با این حال توافق عقل و وحی در تعاملی رو به رشد و سازنده، در این شیوه تفسیری تبدیل به توافق حداکثری و ایجابی می­شود. این توافق ایجابی و حداکثری در این چهارچوب محقق می­شود که عقل هرچند از لحاظ زمانی مقدم بر اثبات وحی است، وحی از لحاظ شرافت و رتبه، مقدم بر عقل است. عقل با تصدیق گزاره فوق، ابتدا در نسبت با وحی، نقش پذیرنده معارف وحیانی در فهم مفهوم و تشخیص مصداق را دارد و پس از گذراندن دو مرحله مذکور، با شکوفاکردن استعدادها و توانایی­های خود در مرحله سوم یعنی مرحله نظریه‎پردازی به تبیین، نقد و بررسی مفاهیم عقلی و استدلال بر آنها می­پردازد. با تبیین این مدعا مشخص می‎شود ذکر مباحث فلسفی در تفسیر المیزان، تکمیل‌کننده شیوه تفسیری قرآن به قرآن است و نمی‎توان آنها را مباحثی استطرادی یا مغایر با این شیوه تفسیری دانست.

تلاوت قرآن کریم و اختلاف قرائت

سیدمحمد هاشمی مطهر

چکیده: از هنرهای تأثیرگذار اسلامی، قرائت قرآن کریم به روش مطلوب هنری و علمی مخصوص به خود است که عمومی و فراگیر بوده، برای همه ملل جذابیت دارد و انسان را به تفکر وادار می‌نماید. تلاوت قرآن‌ کریم گرچه خود، علمی بسیار وسیع و پیچیده است، جنبه هنر­گونه آن نمایشی تابناک دارد که برای قوام تلاوت آن ساختارهای گوناگونی دست به دست هم داده، معماری تلاوت آن را کامل می‌نمایند. یکی از شاخصه‌های تلاوت اکمل که در زنجیره‌ علوم قرائت وجود دارد، علم اختلاف قرائت است که قاریان ممتاز قرآن کریم با پرداختن به قرائت قراء سبعه یا قراء عشره هنر خود را در حد اعلی به کمال می‌رسانند. در پژوهش حاضر سعی گردیده است پاسخی به تأثیر این اختلاف در ایجاد وحدت ملل مسلمان داده شود. در این پژوهش با توجه به روش مقایسه­ای و تحلیلی دلایل این اختلافات بررسی می­شود و هدف از آن تأثیر قرائت­­های مختلف قرآن بر مخاطبان و وحدت ملل است.

روش تحول خانواده در قرآن خوانش تنزیلی

عبدالکریم بهجت پور

چکیده: قرآن کریم به صورت تدریجی نازل شده است. این نزول نشان می‌دهد قرآن با یک روش معیّن با بافت معاصر نزول مناسبت یافته است. جامعه معاصر نزول در مکه وضعیّتی دارد که با جامعه معاصر نزول در مدینه متفاوت است. در درون بازه زمانی مکّه یا بازه زمانی مدینه نیز تفاوت‏هایی به لحاظ روش طرح محتوا وجود داشته است. سبک تنزیلی، نزول تدریجی قرآن را به یک اصل پژوهشی تبدیل کرده است. طبق این اصل پیام قرآن تنها به محتوا محدود نمی‌شود، بلکه در روش طرح موضوع نیز پیام تربیتی دارد. از این حیث در موضوع خانواده محتواهای قرآن از یک روش برخوردارند. در این پژوهش برخی آیات مرتبط با خانواده در قرآن به ترتیب نزول سوره‌ها خوانده شده‌اند. قرآن در ابتدای نزول خود با مناسبات خانوادگی جاهلی روبه‎روست. در مناسبات مربوط به فرزند، دخترداری به عنوان بار و عار نگریسته می‌شود. در مناسبات والدینی، بین احترام به والدین و اطاعت از آنها تفکیکی وجود ندارد و پیروی کورکورانه از آبا رایج است. در مناسبات زوجینی، ارث زنان و ضعیفان را می‌توان از دست آنها بیرن کرد. طلاق‌های مکرر و رفتار ناپسند با زنان رایج است. قرآن به‌تدریج و با یک روش مشخص، با این گونه رفتارها مبارزه می‌کند و خانواده‌ای به وجود می‌آورد که در آن فرزند دختر خیر کثیر است. خانواده‌ای که فرزندان در عین احترام به والدین از پندارهای مشرکانه آنها اطاعت نمی‌کنند. خانواده‌ای که با زنان معاشرت با معروف می‌کند و به ازدواج به عنوان یک پیمان غلیظ نگاه می‌شود. نتیجه این پژوهش نشان‌دادن روش نهادی‌شدن خانواده توحیدی در قرآن است.

روش قرآن‌بنیان فرهنگ‌سازی امر به معروف و نهی از منکر در مرحله تشکیل و استقرار جامعه دینی

طیبه حیاتی

چکیده: از جمله موضوعات مهم اجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر است که با تلاش­های پیگیر پیامبر(ص) و تدبیر حکیمانه الهی در نزول تدریجی قرآن به‏تدریج بخشی از هویت دینی جامعه اسلامی شد؛ لذا کشف روش قرآن در این باره با توجه به تکرار آن در آیات قرآن، نوع مخاطبان آیات، کیفیت توزیع در سُور و دوره­های رشد اجتماع مؤمنان ضروری می­نماید. پژوهش حاضر با بررسی توصیفی ـ تحلیلی آیات امر به معروف و نهی از منکر، در صدد کشف روش قرآن در فرهنگ­سازی این مهم، در مرحله تشکیل و استقرار جامعه دینی ضمن سوره­های مدنی می­باشد. در مرحله نخست باید ارزش­ها تبدیل به هنجار شده، قدرت و علوّ اجتماعی شکل گرفته باشد و متقیان، مؤمنان و عموم افراد جامعه ایمانی به عنوان یک رفتار اجتماعی برای نظارت عمومی اقدام نمایند. سپس جامعه دینی، ادیان دیگر را نیز به هنجارها فرا بخواند و درنهایت با قدرت روی زمین تبدیل به حکومت شود تا بستر مناسب برای اجرای این دو واجب فراهم گردد و جامعه دینی با قدرت و تمکن، برای حفظ و حمایت از هنجارها و برچیده‏شدن ناهنجاری­ها در جامعه اقدام به امر به معروف و نهی از منکر نماید.

مشروعیت تفسیر سیاسی از منظر سنّت معصومان با نگاهی به مؤیدات در سیره صحابه، تابعان و مفسران

محمد عابدی

چکیده: تفسیر سیاسی به عنوان گرایشی نوپدید از تفسیر قرآن، در کنار مبناهای عام، برخوردار از مبناهای خاص در دو دسته «مبانی فلسفه علمی» و «مبانی علمی» است. مبانی فلسفه علمی نیز خود دامنه گسترده‌ای دارند و شامل امکان، مشروعیت، جواز، حجیت و... می‌شوند. در مورد مبنای مشروعیت تفسیر سیاسی نیز راه‌های مختلفی، چه برای اثبات آن همچون ارائه ادله عقلی و نقلی و چه برای تأیید آن همچون سیره صحابه و تابعان و مفسران وجود دارد. در مواجهه با این پرسش که دلیل مشروعیت تفسیر سیاسی از منظر سنت (دلیل نقلی) و مؤیدهای آن در سیره صحابه و تابعان و مفسران کدام است، تحقیق بر این فرضیه تأکید دارد که سیره پیامبر(ص) و سیره معصومان(ع) و نیز ترغیب معصومان به تفسیر سیاسی دلایل مشروعیت آن است و سیره صحابه و تابعان و مفسران نیز مؤیدهای مشروعیت این تفسیر است. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیلی به سامان می‌رسد و دستاورد آن اثبات مشروعیت تفسیر سیاسی از طریق سنت پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) و تأیید آن با سنت و سیره صحابه و تابعان و مفسران در استخراج آموزه‌های سیاسی از گزاره‌های قرآن کریم است. در صورتی که در کنار این مبنا، دیگر مبانی همچون ضرورت، امکان و... نیز اثبات شوند، درنهایت مبانی فلسفه علمی تفسیر سیاسی تولید خواهد شد.

نگاه هدف‌محور به قاعده روح معنا در تفسیر عرفانی و معیارهای آن

محمدعلی اسدی‌نسب

چکیده: تأویلات عرفانی بر پایه صعود از معانی مادی و این‏جهانی به معانی مجرد و ماورایی چینش شده است و بسیاری از دانشمندان و مفسران، معانی مجرده را معانی مجاز شمرده‌اند که با وجود قرینه، این نوع معنا را می‌پسندند. در این میان برخی عارفان و متصوفه تأویلات مربوطه را بر اساس قاعده وضع الفاظ برای ارواح معانی تصحیح کرده‎اند تا اثبات کنند این برداشت‏ها بر اساس استعمال الفاظ در معانی حقیقی است؛ چراکه معانی مجرده، روح معنا به شمار می‌آید که از آن به قاعده روح معنا یاد ‌می‌کنند. درباره این قاعده چند پرسش اساسی مطرح است که به شکل بایسته بدانها پرداخته نشده است؛ از جمله اینکه ادله این قاعده و نقد آن و اینکه این قاعده بر فرض قبول آن تا چه میزان برداشت‏های عرفانی را تصحیح می‌نماید؟ راه دیگری که اشکالات مربوط به اجرای این قاعده را نداشته باشد، کدام است؟ در این نوشته هدف آن است که قاعده مذکور بررسی و نقد شود و با نگاه هدف‌محور قاعده نام‏برده بازسازی گردد. از این رو پس از مباحث مقدماتی، مطالب لازم را در دو سطح یعنی بررسی قاعده وضع الفاظ برای روح معانی و بررسی این قاعده بر مبنای غایت الهی را طرح خواهیم کرد تا روشن گردد نیازی به راه پرپیچ‏وخم وضع الفاظ برای روح معنا به نحو حقیقی نیست و باید این قاعده را بر اساس تنقیح هدف خداوند از آیات بنا نهاد؛ حال چه رسیدن به این هدف از راه وضع حقیقی باشد یا استعمال مجازی.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره نشریه قرآن پژوهی می توانند به نشانی بلوار پانزده خرداد، خیابان شهید میثمی، تلفن: یا به نشانی اینترنتی این نشریه به آدرس http://quranicstudies.iict.ac.ir/  مراجعه کنند و با تلفن: 37603569 تماس بگیرند.