شماره 39 دوفصلنامه علمی - پژوهشی "تربیت اسلامی" منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، سی و نهمین شماره دوفصلنامه علمی  پژوهشی "تربیت اسلامی" به صاحب امتیازی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با مدیر مسؤولی سعید بهشتی و سردبیری محمد داودی منتشر شد.

این فصلنامه در 6 مقاله و در 200 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

روش تربیتی تغییر موقعیت در منابع اسلامی

هادی حسین خانی

چکیده: در خصوص روش تربیتی تغییر موقعیت این پرسش مطرح است که این روش دارای چه گونه‎هایی است؟ کارکردهای آن کدام است؟ و چه شرایطی لازم است تا به‎کارگیری آن مؤثر واقع شود؟ بر این اساس، هدف از پژوهش حاضر، یافتن پاسخ به پرسش‎های فوق و ترسیم ابعاد روش تربیتی مذکور است. قلمرو تحقیق را آیات قرآن کریم و روایات معصومینb تشکیل می‎دهد. روش تحقیق توصیفی−تحلیلی است و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‎ای انجام می‎شود. یافته‎های تحقیق حاکی از آن است که روش تربیتی تغییرِ موقعیت دارای گونه‎های وضعی، مکانی، زمانی و اجتماعی است. تغییر موقعیت از کارکردهای مختلفی همچون کارکردهای علمی، اخلاقی، دینی و روان‎شناختی برخوردار است. همچنین براساس منابع اسلامی، بصیرت، توانایی، پرهیز از راحت‎طلبی، ولایت‎مداری، استمداد از خداوند متعال و سرعت مناسب شرایطی است که زمینه اثربخشی روش مذکور را فراهم می‎کند.

آموزش درباره ادیان» به مثابه بدیلِ «آموزش دین» از منظر فقه تربیتی

سید نقی موسوی

چکیده: نوشتار حاضر باتوجه به نفوذ و ترویج ایده‎های سکولاریستی در تربیت درصدد است ایده «آموزش درباره ادیان» را −که هدفش آموزش صلح، رواداری، احترام به دیگران و آموزش ادیان به مثابه مقولاتی تاریخی و فرهنگی است و شناخت و التزام و ایمان و اعتقاد به یک دین مدنظر نیست− را از منظر فقه تربیتی بررسی نماید و با پای‎بندی به روش‎شناسی «تفقه تربیتی» تلاش کرده است هفت استدلال بر ممنوعیت و حرمت ایده فوق اقامه نماید و ایده/تجویز «آموزش درباره ادیان» را از منظر عقلی بخاطر قُبح إغراء به جهل و إضلال و ظلم، تقبیح نماید و نیز آن را مصداقِ ترک واجب، إضلال، شبهه‎افکنی، سلطه کفار، تسنین سنن حرام و در نهایت مصداقِ علمِ غیرنافع و علم مأخوذ از غیر اهل‎بیت به‎شمار آورد.

نظام انضباط هیجانی در قرآن کریم

فاطمه سیفعلی‌ئی؛ سهراب مروتی؛ سیدمحمدرضا حسینی نیا

چکیده: انضباط هیجانی ترکیبی نو و بدیع، ناظر بر نظم و انضباط در حوزه هیجانات است و به احساسات کنترل‌شده و سنجیده نظر دارد. این پژوهش با هدف تبیین ساختار نظام‎مند انضباط هیجانی در قرآن و به شیوه تحلیلی توصیفی نگاشته شده است و با استناد به آیات بیان می‎دارد که انضباط هیجانی در قرآن دارای ساختاری کامل شامل هر چهار رکن اساسی یک شبکه نظام‎مند و سیستماتیک است. این پژوهش در بخش مبانی به اختصاص علم به خیر و شر واقعی به خداوند، گذرا بودن دنیا، آگاهی و احاطه خداوند بر امور، حکومت اراده خداوند، برتری در سایه ایمان، همراهی خدا، انحصار عزت در خداوند، زوال غم و اندوه به خواست خدا، بازگشت به سوی خدا؛ در بخش مقدمات ایجابی به پیروی از دستورات الهی، نیایش از روی خوف و رجاء، شادی به فضل الهی، درک زودگذری دنیا؛ در مقدمات سلبی به اجتناب از ولایت شیطان، عدم ترس از مردم؛ در بخش الزامات به صبر، کظم غیظ، بخشش، شکایت به خدا؛ و در موانع به رفتار با غیظ، کم‌طاقتی و شادی به غیر حق دست یافته و در نهایت شبکه مفهومی انضباط هیجانی را در قرآن کریم ترسیم نموده است. 

نقش داستان حضرت موسی (ع) و حضرت خضر (ع) از منظر قرآن در آموزش تفکر مراقبتی مبتنی بر آموزه های فلسفه برای کودکان

محبوبه توکلی؛ محمدجواد صافیان؛ یحیی قائدی؛ حسین اردلانی

چکیده: هدف پژوهش حاضر، بررسی داستان موسی(ع) و خضر(ع) مبتنی بر آموزش تفکر مراقبتی براساس آموزه‌های فلسفه برای کودکان است تا بتواند کاربرد داستان‌های قرآنی را به منظور چگونگی آموزشِ تفکر از جنس مراقبتی بازگو نماید.روش پژوهش از نوع توصـیفی-تحلیلی است. نمونه موردی شامل آیات 60 تا 82  سوره کهف و تفاسیر مربوطه می‌باشد که فاکتورهای تفکر مراقبتی از جمله تفکر ارزش‌گذاری، عاطفی، فعال، هنجاری و همدلانه را در خود دارد. یافته‎های تحقیق، داستان فوق که خود حاوی سه داستان پندآموز و تفکر برانگیز از نوع استاد-شاگردیست را در زمره داستان‎هایی با قابلیت حضور فاکتورهای تفکر مراقبتی و آموزش از طریق آن برشمرده است. همچنین دارا بودن ویژگی‎های پرسش و پاسخ در متن داستان و چالش‎های موجود در مسیر تجربه اندوزی، یادگیری و رشدِ تکاملیِ شخصیتِ حضرت موسیg در پایان داستان را برای آموزش کودکان مناسب می‌داند. به نظر می‎رسد بررسی چنین داستان‎هایی از جنس دیالوگ‎های احساسی و عقلانی که ارکان تشکیل‎دهنده تفکر مراقبتی از منظر فلسفه برای کودکان را در خود دارد، برای رشد و تکاملِ پرورش این جنس از تفکر در کودکان سودمند باشد. در نتیجه‎گیری حاصله از یافته‎ها، به دو معنا از تفکر مراقبتی می‎رسیم، نخست اینکه متوجه آنچه می‎اندیشیم باشیم و دیگر آنکه متوجه نحوه اندیشیدنمان باشیم.

دلالت‎های تربیتی دعای عرفه در ساحت تربیت توحیدمدار با تکیه بر روش‎های تربیت اخلاقی عرفانی

محمد بهشتی

چکیده: هدف پژوهش حاضر بیان روش‎های تربیت اخلاقی عرفانی در ساحت تربیت توحیدمدار با تکیه بر دعای عرفه، با استفاده از روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. سؤال پژوهش این است که روش‎های تربیت اخلاقی عرفانی در کلام و بیان حضرت امام حسین(ع)  در دعای عرفه چیست؟

یافته‎های پژوهش نشان می‎دهد: 1. دعای عرفه از آغاز تا انجام بر مدار توحید ایراد شده و با وجود مضامین متکثر و متعدد یک متن جامع و به هم پیوسته در موضوع توحید و مشحون از دلالت‎های تربیتی است؛ 2. در منشور تربیتی دعای عرفه، روش‌های ویژه‌ای برای پرورش دادن و ربّانی شدن انسان مورد تأکید قرار گرفته، و در ساحت تربیت اخلاقی عرفانی مشتمل بر روش‌های تربیتی در خور توجه است؛ 3. روش‎های تربیت اخلاقی عرفانی دعای عرفه در دو زمینه خودتربیتی و دیگرتربیتی است. در این مقاله روش‎هایی که در هر دو زمینه کاربرد دارد مورد بررسی قرار گرفته است؛ 4. در این مقاله روش یادآوری نعمت‎های خداوند، روش تربیتی تضرع، روش تربیتی ایجاد امید، روش مثبت‎اندیشی، روش آخرت‎گرایی، روش التزام به اخلاق و روش محبت مورد بررسی قرار گرفته است.

ارزیابی میزان موفقیت اجرای طرح آموزش آداب و مهارت‎های زندگی اسلامی (طرح کرامت) در مدارس ابتدایی

فریدون یزدانی

چکیده: این پژوهش با هدف ارزیابی میزان موفقیت اجرای طرح آموزش آداب و مهارت‎های زندگی اسلامی (طرح کرامت) در مدارس ابتدایی شهر نهاوند از دیدگاه مجریان آن به انجام رسید. روش تحقیق توصیفی و از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری شامل کلیه مجریان (مدیران و آموزگاران) طرح بود که تعداد آنها در سال تحصیلی 1400−1399، 223 نفر بودند. به‎دلیل کوچک بودن حجم جامعه برای نمونه‎گیری از شیوه تمام‎شماری استفاده شد؛ بر این اساس دیدگاه کل مجریان از طریق یک پرسش‌نامه محقق− ساخته مورد آزمون قرار گرفت، اما از این میان فقط تعداد 149 پرسش‌نامه از سوی مجریان تکمیل و بازگردانده شد و به‎ همین دلیل تحلیل نهایی بر روی داده‎های حاصل از این تعداد نمونه، صورت گرفت. پرسش‌نامه مورد استفاده براساس 6 مؤلفه اساسی طرح که در متون مربوطه مورد تأکید قرار گرفته بود، ساخته شد. این مؤلفه‎ها شامل: «متناسب بودن محتوای مورد استفاده در طرح»، «متناسب بودن شیوه‎های اجرایی طرح»، «متناسب بودن شیوه‎های ارزیابی از طرح»، «متناسب بودن شیوه‎های پشتیبانی اداری و مدیریتی از طرح»، «اثربخشی طرح در ایجاد آداب و مهارت‎های زندگی اسلامی در دانش‎آموزان» و «هماهنگ بودن برنامه‎های طرح با نیازها و هدف‎های آموزگاران»، می‎شدند. پرسش‌نامه یاد شده براساس مقیاس لیکرت ساخته شد و برای اطمینان از روایی پرسش‌نامه از روایی محتوایی و صوری استفاده گردید؛ برای تعیین میزان پایایی آن از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد؛ بر این اساس، مقدار ضریب محاسبه ‎شده با آزمون آلفای کرونباخ برای کل گویه‎ها: 91/0 بود. نتایج نشان داد که از دیدگاه مجریان، این طرح موفقیت‎آمیز بوده است، اما نتایج تحلیل تک تک مؤلفه‎ها نشان داد که از دیدگاه مجریان، این طرح در زمینه مؤلفه سوم (متناسب بودن شیوه‎های ارزیابی از طرح) موفقیت نداشته است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره دوفصلنامه علمی پژوهشی تربیت اسلامی می توانند به نشانی قم٬ پردیسان، میدان علوم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. کدپستی:  3749113361 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://islamicedu.rihu.ac.ir/مراجعه کنند و با شماره 02532803090تماس بگیرند.