گزارشی از کرسی علمی ترویجی «اخلاق سیاسی از منظر آیت الله خامنه ای»

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، کرسی علمی ترویجی «اخلاق سیاسی از منظر حضرت آیت الله خامنه ای» به همت گروه سیاست پژوهشکده اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و انجمن مطالعات سیاسی حوزه علمیه با ارائه حجت الاسلام سید کاظم سید باقری و ححج اسلام سید سجاد ایزدهی، علیرضا آل بویه به عنوان ناقد و حجت الاسلام محمد ملک زاده دبیر جلسه به صورت برخط برگزار شد.

حجت الاسلام سید باقری با اشاره به اخلاق سیاسی گفت: وقتی ما به گذشته فلسفه و حکمت عملی نگاه می کنیم که دانش اخلاق هم غالباً ذیل آن تعریف می شده است، غالباً آن نگاه و نگرشی که به اخلاق وجود داشته است همانند فقه و بسیاری از دانش های دیگر یک نگاه فردی بوده است.

غالباً چنین بوده که اخلاق به فضایل و رذایل می پرداخته است و در رذایل و فضایل هم نگاه فردی بوده است، حتی زمانی که بحث از ملکات و فضائل هم مطرح می شده است باز نگاه یک نگاه فردی بوده است و کمتر به سامان رساندن زندگی سیاسی و اجتماعی پرداخته شده است لذا در گذر زمان در گذشته وقتی اخلاق تعریف می شد اخلاق را به عملی که فضیلت ها و رذیلتها و حالت سابق و سکون یافته در جان انسان می پردازد، اما در گذر زمان آهسته آهسته گویی تلاش شده تا از این تعریف یک گذری شکل بگیرد و در واقع همراه با حکمت به حیات جمعی و زندگی سیاسی اجتماعی هم پرداخته شود، برای نمونه وقتی شهید مطهری اخلاق را تعریف می کند ایشان می گوید در کنار چگونه بودن که بحث از صفات اخلاقی و رذایل و فضائل است باید از چگونگی رفتار هم بحث کرد، اعمال بیرونی انسان که شامل گفتار هم می شود، شهید مطهری تاکید می کند وارد حوزه و قلمرو اخلاق می شود.

وقتی به اخلاق سیاسی می پردازیم در واقع تلاش می کنیم تا یک گام دیگر این اخلاق را روبه جلو حرکت دهیم و وارد تعاملات، روابط و مناسبات اخلاقی، سیاسی و نظام سیاسی هم کنیم، گاهی بحث از ملکات است و این یک علمی است که به رفتارها، باید ها و نباید ها می پردازد و اگر وارد عرصه سیاسی شد اخلاق سیاسی محسوب می شود در واقع بنابر تعریف شهید مطهری اخلاق درجه یک می شود که در اینجا ما از مجموعه رفتارهای سیاسی نیک و بد و روش های آراستگی و رهایی از آن ها را بحث می کنیم.

اما اگر اخلاق را از زاویه درجه دو به مسأله نگاه کردیم، اخلاق سیاسی تبدیل به یک گرایش بین رشته ای در اندیشه سیاسی اسلام که دارای مبانی، اصول، اهداف، کارکردهای مشخص، تهذیب و رشد معنوی جامعه اسلامی می پردازد و تلاش می کند روابط اخلاقی قدرت و اخلاقی سازی ساختار سیاسی را تبیین، توصیف و تحلیل کند، نگاه در اینجا از بالا است و رصد می کنیم که اخلاق داری چه روش، منش و مبانی است.

با این منظر آنچه را که ما از منظر حضرت آیت الله خامنه ای در این نوشته و بحث امروز مرور می کنیم تلاشی است تا از بالا نگاه کنیم تا ببینیم در چه روند و فرایندی این اخلاق سیاسی شکل می گیرد و چه روش، مبانی و هدفی است.

آیا ما می توانیم از اخلاق سیاسی ساختاری و اخلاق سیاسی که وارد نظام سیاسی می شود بحث کرد یا نه؟

دائره اثرگذاری اخلاق آنگاه که وارد سیاست می شود بسیار گسترده و وسیع است، اگر فرد خودپرست، خودنگر، خودگرا و خودمحور باشد، طبعاً می تواند یک جامعه و گاه انسانیت را به تباه کشاند اما وقتی که وارد این اخلاق وارد جان یک حاکم می شود، می تواند یک ملت و امت را به خوشبخی و سعادت دین و دنیا برساند، از اینجاست که اهمیت اخلاق الهی در مقابل اخلاق طاغوتی روشن و شفاف می شود، با توجه به این امر بود که ما تلاش کردیم به برخی از زوایای اخلاق سیاسی از منظر درجه دو و از نگاه حضرت آیت الله خامنه ای به آن بپردازیم.

با توجه به مبانی که در اندیشه رهبری وجود دارد و با توجه به شرایط سیاسی اجتماعی اینجا بحث از چگونگی تحول و دگرگونی از یک اخلاق سیاسی نامطلوب به سمت و سوی طراحی اخلاق سیاسی مطلوب رصد می شود، طبیعتاً برای رسیدن به اخلاق سیاسی مطلوب یک گذر شکل می گیرد که چندین مرحله دارد.

بسیاری از کتب اخلاق که تا به امروز نگاشته شده حتی اخلاق حکمرانان سیاسی ناظر به حوزه اخلاق فردی بوده است.

با توجه به این روش تلاش می کنیم تا رصد گری از اخلاق سیاسی در این چند مسأله مورد رصد مبانی اندیشه ای و زمینه های ذهنی و عینی در اندیشه مقام معظم رهبری مد نظر قرار داده شود.

حجت الاسلام آل بویه به عنوان ناقد اول گفت: موضوع بحث بسیار مهم و با توجه به شخصیت از اهمیت بالایی برخوردار است، اما نکته ای که وجود دارد آنچه به دست من رسید و صحبت هایی که آقای سید باقری داشتند، به نظر طرح نامه تحقیق است که در پی تکمیل طرح هستند تا یک کار جدی را شروع کنند، اگر این نگاه درست باشد یک طرح نامه را ارزیابی و نقد می کنیم ولی عنوان نشست اخلاق سیاسی از منظر حضرت آیت الله خامنه ای است، گویی پژوهشگر محترم اخلاق سیاسی از منظر رهبری را کار کرده اند و حالا می خواهند حاصل کار خود را به مخاطبان ارائه دهند و در بوته نقد و بررسی گذشته اند، اگر دومی باشد چیزی به دستم نیامده و ابهام دارد.

اصطلاحی تحت عنوان سیاست ساختاری مطرح کردند همچنان برایم مبهم مانده است مراد از اخلاق سیاسی ساختاری مرادشان چیست؟

اخلاق سیاسی چه ماهیتی دارد؟ ماهیت اخلاق سیاسی از منظر حضرت آیت الله خامنه ای چیست؟ خوب بود که این مطلب را باز می کردند.

فضیلت را تعریف به ملکات پایدار نفسانی می کنند و در مقابلش امروزه وقتی بحث اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه ای مطرح می شود، بحث از اخلاق رفتار است نه ملکات و ای تفاوت جدی بین بحث نظریه اخلاق فضیلت با اخلاق وظیفه و غایت است، شاید گویی می خواستند ماهیت اخلاق سیاسی را بیان کنند ولی این مقدار کفایت نمی کند.

آیا اساساً می توان از اخلاق سیاسی ساختاری صحبت کرد؟ خوب بود این مطلب هم باز و مولفه های اخلاق سیاسی ساختاری تعریف می شد که همچنان مبهم است و در بحث کلی گویی شده است.

حجت الاسلام ایزدهی ناقد دوم این کرسی علمی ترویجی اظهار داشت: این ایده که اخلاق سیاسی را از نقطه نظر یک شخصیتی که عملاً عهده دار امر حکمرانی هستند و در طول بیش از سه هه حکمرانی کردند، طبیعتاً به دست آوردن یک منطق به عنوان اخلاق سیاسی ذیل دیدگاه ایشان قدری کار پرزحمتی است.

وقتی بحث از اخلاق سیاسی می شود، آنچیزی که در آغاز مدنظر قرار می گیرد بحث چیستی و مفهوم اخلاق سیاسی است و بعد از آن به سراغ غایت، مخاطب و گستره اخلاق سیاسی می رویم که طبیعتاً مراد از اخلاق سیاسی را معلوم می کند و آن را با اقران و مشابهات او که اخلاق حکومتی و اخلاق اجتماعی است، متمایز و معین می کند.

جایگاه اخلاق سیاسی در این بحث ابهام دارد و متعلق اخلاق سیاسی مشخص نیست، نسبت اخلاق سیاسی با اخلاق اجتماعی در کجاست؟ بهتر بود این ابهامات را برطرف می کردند.

آیا اخلاق اجتماعی و اخلاق حکومتی داریم یا آنچیزی که از آن یاد می کنیم اخلاق اجتماع و اخلاق قانونگذار است و به همین اعتبار وقتی از اخلاق سیاسی بحث می کنیم یا مراد ما اخلاقی به مثابه گرایش و دانشی در حوزه اخلاق و سیاست است که عمدتاً رویکرد زمانی و علمی دارد یا مراد از او یک سیاست اخلاقی در حوزه کارگزاران است، به نظر می آید با توجه به اینکه حضرت آیت الله خامنه ای به عنوان یک کارگزار ارشد نظام هستند و عادتاً در حال توصیه های اخلاقی به کارگزارن و شهروندان می باشند، به معنای سیاست اخلاقی باشد، یا اینکه آقای سید باقری در نهایت به بنمایه هایی می رسد که اخلاق سیاسی باشد؟

باید ما در ابتدا چیستی و ماهیت اخلاق سیاسی را تبیین کنیم و تفاوتش با سایر حوزه ها مطرح شود و در نهایت ما باید از سیاست اخلاقی عبور کنیم تا به اخلاق سیاسی برسیم و ابتدا باید سیاست اخلاقی از منظر رهبری به درستی تبیین شود و بعد به بعد اخلاق سیاسی برسیم و در این رفت و برگشت چارچوب بحث بهتر روشن شود.

در پایان حجت الاسلام سید باقری ناظر به سوال هایی که ناقدین مطرح کردند پاسخ های اجمالی دادند.

حجت الاسلام سید باقری گفت: از همه اساتید بزرگوار تشکر می کنم و در جواب پاسخ نیستم و مهم برای ما این بود که از دیدگاه اساتید استفاده و بهره مند شویم.

اما چند نکته را عرض می کنم تا مجالی شود برای اینکه در آینده مجدد استفاده کنم.

این کار در حال تکمیل است و ما تلقی اولیه از این کار داریم و پیش زمینه این کار هم نوشته شده اما همچنان نیاز به چالش و گفت و گو و مذاکره علمی دارد.

این بحث اخلاق سیاسی ساختاری در واقع تکاپویی برای اینکه اخلاق وارد سازه قدرت شود و به تعبیر دیگر آنچه تاکنون اتفاق افتاده گویی اخلاق فردی و یا اخلاق اجتماعی بوده است و وقتی ما بحث از اخلاق سیاسی ساختاری می کنیم یعنی به گونه ای چارچوب رفتار و تعامل حاکم با شهروندان و بالعکس را تبیین کند.

اشاراتی به ماهیت اخلاق سیاسی کردم اما قصد نداشتم به تفصیل در این زمان به آن پرداخته شود و مباحث را برش دادم تا این ایده را طرح کنم.

آن چیزی که ما در این تحقیق مورد توجه داشتیم هنوز به اخلاق حرفه ای و کاربردی نرسیده است چرا که ما از بالا و با نگاه درجه دو می نگریم که آیا اخلاق سیاسی از منظر رهبری دارای چه مبانی، اصول، اهداف، ساختار و موانعی است.