نقش محیط درسیره تربیتی امام حسن مجتبی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، هرگاه در منابر خواستند امام حسن مجتبی علیه السلام را برایمان معرفی کنند از بیست و پنج بار پیاده روی به حج و بخشش اموال و صلح با معاویه سخن بازگو کردند در حالیکه این موارد تنها گوشه ای زندگانی اجتماعی و سیاسی این امام بزرگوار است، کمتر کسی از سیره فردی و خانوادگی سخن به میان آورده است.

از امام حسن فرزندانی متولد شده که هرکدام نقش بسزایی در تاریخ ایفا کردند از جمله آنها قاسم بن الحسن و عبدالله بن الحسن علیهمالسلام می باشند که صحنه های ماندگاری را در تاریخ برای آیندگان به یادگار گذاشتند، لذا از این منظر بسیار مهم است که به سیره تربیتی و اجتماعی امام حسن علیه اسلام بپردازیم.

امام حسن(ع) در مورد ضرورت تربیت روحی و معنوی انسان و تغذیه روان می فرماید" در شگفتم از کسی که درباره غذای جسمی خود فکر و اندیشه می کند اما در مورد نیازهای روح و جان خود نمی اندیشد".

استاد، معلم و رهبرجامعه پس از خانواده نقش بسیار مهمی در بارورکردن اندیشه و تربیت فکر انسان برعهده دارند، امام حسن در روایتی می فرماید: اگر می خواهید نیازهای علمی و روحی خود را برطرف کنید، آنها را از اهلش بخواهید، به حضرت عرض شد یعنی از چه کسانی؟ حضرت فرمود همان هایی که خداوند در قرآن از آن ها یادکرده و فرموده است، تنها خردمندان و صاحبان اندیشه پند می گیرند و آن ها عقلای جامعه می باشند.

در سیره تربیتی امام حسن ارتباط صمیمی و محبت قلبی بر ارتباط ظاهری و نسبی مقدم داشته است و از مربی می خواهد بیان شاگردان خود به عدالت رفتار کند، چنانکه روزی دو خردسال دست خطی را برای قضاوت محضر امام حسن آوردند، امام علی که ناظر بر این ماجرا بود خطاب به فرزندش فرمود حسن جان دقت کن چگونه داوری می کنی، چراکه خداوند در قیامت از تو در رابطه با آن سوال می کند.

عدالت در سیره تربیتی امام حسن یکی از مواردی است که والدین باید نسبت به امور فرزندان خود بکار ببندند، حتی در محبت نیز باید عدالت را رعایت کنند، اینگونه نباشد که فرزندی را بیش از حد معمول نسبت به فرزند دیگر دوست داشت و امکانات رفاهی و معنوی بیشتری را در اختیار او قرارداد و دیگر فرزندان را محروم نمود.

یکی دیگر از عوامل موثر در تربیت محیط است، محیط نقش اساسی در ساخت یا تخریب فرزندان ما داشته باشند، قطعاً از دیرباز یکی از محافلی که در تربیت صحیح فرزندان نقش موثری را داشته، مساجد بوده اند، امام حسن در این رابطه می فرماید: هرکس همیشه به مسجد رفت و آمد داشته باشد یکی از این هشت چیز نصیبش می شود" نشانه ای محکم، برادری قابل استفاده، دانشی تازه، رحمتی مورد انتظار، سخنی که به راه راست هدایت نماید یا از هلاکت برهاند و ترک گناهان از روی شرم و حیا و یا از ترس خدا، هر کدام از این موارد نقش بسزایی در تربیت صحیح فرزندان خواهند داشت.

چه بسا شخصی بخواهد راه ناصحیحی را بپیماید یا قدم در ورطه هولناکی بگذارد و از طرفی به سخن والدین نیز وقعی ننهد اما با سفارش یک فرد نمازگزار مسیر خود را عوض کند و یا از ترس خدا و شاید از ترس مومنین فعل قیبحی را ترک کرده و مجدد به مسیر ایمان و سعادت قدم بگذارد، در هر صورت مسجد یک محیط تاثیرگذار در تربیت فرزندان قلمداد می شود، شایسته است والدین نسبت به مکان های تفریحی فرزندان خود تأمل و دقت نظر بیشتری داشته باشند، نقش والدین آنقدر در تربیت خانواده بخصوص فرزندان اهمیت دارد که خداوند می فرماید" یا ایها الذین آمنوا قو انفسکم و أهلیکم"

پس از محیط بی تردید دوست یابی و دوست گزینی تاثیرگذارترین عامل در شکل گیری روحیات و خلقیات یک فرد خصوصاً نسل نوجوان است، خداوند در آیه 28 سوره فرقان فرموده است که در قیامت عده ای از اینکه با فلان شخصیت رفیق شده اند ابراز پشیمانی می کنند" يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلً" پشیمانی از رفاقت مختص به قیامت نیست در همین دنیا نیز به وفور مشاهده می شود که برخی از رفاقت با دوستان خود پشیمان شده اند اما زمانی به اشتباه بودن این رفاقت پی برده که در ورطه هلاکت افتاده اند، در همین راستا امام حسن مجتبی علیه السلام می فرمایند" اگر خواستی با کسی رفاقت کنی و احتیاج به مونس تو را به رفاقت واداشت، با کسی دوستی کن رفاقت او زینت و آرایش برای شخصیت تو بوده و پاسدار خدمات تو باشد، هرگاه از او یاری طلبیدی یاری ات کند، هرگاه سخنی گفتی تو را تصدیق کند، اگر به او نزدیک شدی تو را محترم شمرده و گرامی ات دارد، اگر دست نیاز به سویش دراز کردی، دستت را رد نکند، اگر مشکلی داشتی و گرهی در کارت افتاد آن را بگشاید، اگر از تو نیکی و خوبی ببیند، آنر ا فراموش نکند، اگر خواسته ای داشتی آن رابرآورد، هرگاه خاموشی گزیدی او با تو آغاز به سخن کند، اگر گرفتاری برای تو پیش آمد با تو همدردی نماید، از جانب او به تو آسیبی نرسد، هنگام سختی ها تو را تنها و بی یاور نگذارد و اگر در تقسیم چیزی با هم به اختلاف و مشکل خوردید تو را بر خودش مقدم بدارد.

در سیره رفتاری و تربیتی امام حسن به وفور به جملاتی برمی خوریم که دوستان و اهل بیت خود را سفارش می کنند از افراد سفیه و نادان برحذر باشند، چرا که دوستان سفیه به واسطه نادانی خود، دیگران را نیز به بدبختی و مشکلات می کشانند.

محدود کردن امام حسن مجتبی علیه السلام به پیاده روی حج، انفاق مال و پذیرش صلح، ظلم به این امام همام است، باید زندگی فردی و اجتماعی، قضایی، سیاسی، اقتصادی و همۀ جلوه های زندگی ما برگرفته از سیره معصومین علیه السلام باشد و به فرموده رهبری اهل بیت علیهم السلام را به مثابه یک انسان دویست و پنجاه ساله تصور نموده که در هر بخش از زندگی خود باید فعالیتی را انجام می داده است، گاهی باید شمشیرکشیده، گاهی صلح و گاهی سکوت اختیار کرد.

حمیدرضا شاکر