شیخ اشراق و معرفت و محبت و عشق

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، یادداشتی از آقای محمدعلی اردستانی عضو هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه به مناسبت سالروز بزرگداشت مقام علمی شیخ شهاب الدین سهروردی:

شیخ شهاب‌الدین سهروردی معروف به شیخ اشراق، از بزرگ‌ترین حکمای اسلامی است که همانند ستاره‌ای پر فروغ در آسمان دانش ایران درخشید و به قلب‌های دوست‌داران حکمت روشنی بخشید و حکمت مشارقه و فلسفۀ اشراق را تأسیس کرد که یکی از تحولات عظیم فلسفه در تمام دوران است. ایشان معرفت و محبت را دو پایۀ نردبان وصول به عالم عشق و واصل به این عالم را منتهاى علماى راسخ و حکماى متألّه می‌داند که به سخنی از ایشان در این زمینه اشاره می‌شود:
محبت هنگامی که به غایت رسد، آن را عشق خوانند: «العشق محبّه مفرطه». عشق خاص‌تر از محبّت است؛ زیرا هر عشقى محبّت است، اما هر محبتى عشق نیست، و محبّت خاص‌تر از معرفت است؛ زیرا هر محبتى معرفت است، اما هر معرفتى محبت نیست.

دو چیز متقابل از معرفت تولّد یابد که آن را محبّت و عداوت خوانند؛ زیرا معرفت یا به چیزی است مناسب و ملایم جسمانى یا روحانى که آن را خیر محض و کمال مطلق خوانند و نفس انسان، طالب آن است و خواهان رساندن خود به آنجا و تحصیل کمال است، و یا به چیزى است که نه ملایم و نه مناسب جسمانى یا روحانى است که آن را شرّ محض و نقص مطلق خوانند و نفس انسان، دائما از آنجا مى‌گریزد.
از اوّل محبت و از دوم عداوت خیزد. پس اوّل پایه معرفت است و دوّم پایه محبت و سوّم پایه عشق است، و تا از معرفت و محبت دو پایۀ نردبان ساخته نشود، به عالم عشق نمی‌توان رسید که بالاى همه است، و معنای «خطوطین و قد وصلت» این است، و همچنان‌که عالم عشق، منتهاى عالم معرفت و محبّت است، واصل آن، منتهاى علماى راسخ و حکماى متألّه است و از اینجا گفته‌اند: «عشق هیچ آفریده را نبود / عاشقى جز رسیده را نبود».