رویکرد دینی روشی کم هزینه و موثر درمقابله با کاهش جمعیت

مقدمه: رشد شهرنشینی در جامعه ما همراه با کاهش جمعیت و نرخ باروری بوده است چرا که اساساً سبک زندگی شهری و زیستن در یک فضای متکثر کلیشه ای که در خانواده شهری وجود دارد، باعث شده که فرزندآوری و درگیری با بچه، سخت تر از فضای سنتی ما باشد، منظور از فضای سنتی فضای غیرشهری است؛ در زندگی شهری یک سری درگیری هایی داریم که اجازه پرداختن به مسائل دیگراز جمله آینده بچه ها و مسائل تربیتی آنان را نمی دهد، زندگی شهری مناسباتی ازجمله اشتغال و نحوه کار و سبک مصرف و فضاهای هویتی را در بر دارد، همه این موارد دست به دست هم می دهدتا زوجین ایرانی امکان پرداختن به موضوعاتی نظیر رسیدگی به فرزندان را نداشته باشند.

به همین جهت خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در گفت و گو با دکتر سید آرش وکیلیان دکتری سیاست گذاری فرهنگی به نقش تسهیل گر دین در حوزه خانواده پرداخت.

رسا- آیا مشوق های اقتصادی برای کاهش جمعیت جوابگو است؟

 اعتلاء مشوق ها و اصلاح سیاست های جمعیت ممکن است در کوتاه مدت موثر باشد اما در مجموع به نظر نمی رسد در بلند مدت وضعیت ما را خیلی متحول کند و اگر از ظرفیت های نهاد دین استفاده کنیم در بلند مدت به نتایج بهتری دست پیدا می کنیم. بایدجامعه را مشتکل از چند نهاد با چند زیر سیستم تعریف کنیم که زیرسیستم فرهنگی شامل خانواده و نهادهای مذهبی است که نقش ثبات و حفظ ارزش ها را ایفاء می کند و از این جهت نهاد خانواده  فراتر از بحث فرد برای ما مدنظر است و مبنای ما برای حل مشکل، فعال کردن نهاد خانواده است و اگر راهکارهای دیگر را پیش بگیریم احتمالاً انتظار ما تأمین نمی شود.

رسا- کلیتی از رشد جریان توسعه و افت زایمان و باروری را در جریان کاهش جمعیت بیان کنید.

در رویکردی که رشد جمعیت محور باشد چون تابع رشد جمعیت نسبت به زایمان با تاخیر خودش را نشان می دهد، یعنی اگر الان رشد زایمان افت کند سی، چهل سال دیگر خودش را نشان می دهد، دیر هنگام مسئولین متوجه تغییرشرایط خواهند شد. قبل از بیماری کرونا و اینکه دفعتاً باعث افت شاخص جمعیتی ما بشود نرخ ما بین 1.6 تا 1.8 تخمین و ارائه شده است، اواسط دهه نود یک افت قابل توجه کرده و تبدیل به یک مسأله شده است و اگر این  روند ادامه پیدا کنددچار مشکل جدی می شویم و تا 1410 فرصت جبران و حفظ سطح  جانشینی را خواهیم داشت که اگر این را از دست بدهیم جبرانش بسیار سخت خواهد شد. طبق آمارها جامعه از پُرفرزندی به کم فرزندی در حال تغییر است و شاخص باروری در کشورمان در حال اُفت می باشد و این تغییر یک روند رشد جریان توسعه در جهان است که ابتدا با رعایت بهداشت رشد مرگ و میرمادران کم می شود و شاهد رشد جمعیت هستیم و بعد از گذشت زمان و سطح توسعه افزایش پیدا می کند، سپس کنترل زاد‌و‌ولد افزایش پیدا می کند و ما در مقابل آن شاهد افت باروری هستیم و روند عمومی جهان برای همه به همین صورت بوده است که در نتیجه به وضعیت هشدار دهنده ای وارد شده ایم.

رسا- چه دیدگاه و نظراتی در رابطه با جمعیت مطرح است؟

دو دیدگاه در رابطه با مساله جمعیت مطرح است، دیدگاه اول اینکه جمعیت یک مساله شخصی است و خانواده براساس شرایطش انتخاب می کند و نهایتاً دولت یک سری شرایطی را برای اینکه خانواده راحتتر تصمیم بگیرد اتخاذ می کند ولی نهایتاً مساله عمومی و ملی تلقی نمی شود و نباید در سطح سیاست ملی به آن پرداخت. دیدگاه دوم مقابل دیدگاهی است که افزایش یا کاهش جمعیت را یک مساله ملی قلمداد می کند و نسبت به آن فعالانه مواجه شد تا جامعه دچار بحران نشود و همه نهادهای جامعه خصوصاً حکومت و دین باید از نهاد خانواده که مهم ترین نهاد در مساله فرزندآوری است حمایت به عمل آورد.

رسا- چه عواملی در تغییر نرخ جمعیت مؤثر می باشند؟

در رویکرد ما به بحث جمعیت دوسته عامل را می توانیم شناسایی کنیم، یکی  ازعواملی که خیلی مستقیم باعث تغییر عدد نرخ باروری می شود و تغییر این عددها رابطه خطی با نرخ باروری دارد و به سرعت خودش را نشان می دهد، بحث ناباروری است که بیش  از سه میلیون زوج نابارور در کشور داریم که ظرفیت خدمات دهی بخش پزشکی هم محدود می باشد. سقط جنین هم مساله دیگر است که طبق گزارش وزارت بهداشت 370 هزار سقط جنین داریم که عمدتا هم حلال زاده و مشروع می باشند که سه عامل در این سقط جنین نقش دارد، عامل اقتصادی و نگرانی از فقر، مشکلات ناشی از خانواده های ناپایدار و فرزند نخواستن عامل های اصلی سقط جنین هستند که با تبلیغات می توان مقداری این عدد را کوچک یا جلوی افزایش آن را گرفت.

رسا- چه عواملی در پایین آمدن نرخ میل به فرزندآوری تاثیرگذار بودند؟

یکی از آن عوامل بحران بهداشتی ناشی از کرونا است که زود گذر خواهد بود و بعد از دو سه سال به حد نرمال می رسیم و جبران می شود، مسأله دیگر بحران اقتصادی است،که از سال 96 دچار آن شده ایم، این بحران اقتصادی نشان داده است در هر کجای دنیا که اتفاق افتاده است به دنبال خود افت شدید جمعیتی را در پی داشته است که این هم بعد از گذر بحران اقتصادی جامعه به حالت عادی برمی گردد؛ عامل دیگر مداخله های شبکه سلامت مثل غربالگری است که تا حدی دشواری هایی را به وجود آورده است و باعث شده چند هزار مورد در سال به افزایش سقط و نرخ باروری اضافه شود اما این مساله مهم تر و بزرگتر از بحران اقتصادی نیست.

رسا- افزایش رشد توسعه انسانی چه تاثیری گذاشته است؟

افزایش رشد توسعه انسانی با نرخ باروری رابطه معکوسی دارد و بنظر می رسد افزایش رشد اشتغال بانوان و افزایش تحصیل بانوان باعث شده پرداختن بانوان به نقش مادری و فرزندآوری کاهش پیدا کند. رشد توسعه انسانی موجب تغییر نقش اقتصادی اجتماعی مادر از خانه دار به کارگر وفرزند از نان آور به نان خور شده است که این ها نیز موجبات میزان تمایل به باروری در خانواده ها را کاهش دادند

رسا-فرق خانواده گسترده و هسته ای چیست؟

نهاد خانواده به عنوان رکن فرزندآوری یک کارکردهایی را در قالب خانواده گسترده داشته است که وقتی ما به مدل خانواده هسته ای جابجا می شویم دچار تضعیف می شویم، یکی از مهم ترین آنها حمایت از اعضا  خانواده بوده به این معنا که خانواده گسترده به دلیل تعداد افراد زیادی که حضور داشتند و منابعشان را به اشتراک می گذاشتند، می توانستند از اعضاء ضعیف تر حمایت کنند، اما وقتی به خانواده هسته ای نظر می افکنیم، حمایت اعضاء به سمت خود اتکایی اعضا را مشاهده می کنیم. در خانواده گسترده این لزوم و ضرورت نبوده است که همه مردان وزنان به اشتغال مشغول شوند و آن هم افزایی باعث  می شد تا عده ای فرزندان را نگهداری  کنند و بقیه به فعالیت های روزمره خود بپردازند ولی در خانواده هسته ای چنین چیزی امکان ندارند و مادر خانواده همزمان هم باید کار کند و هم از فرزندش نگهداری کند و عملاً این باعث شده است که یک مادر نتواند صاحب فرزند زیادی شود؛ در خانواده هسته ای با فقر ارتباطات روبرو هستیم اما در خانواده گسترده چنین چیزی هیچ گاه به وجود نیامده است.

رسا- چه عواملی موجب گذر از خانواده گسترده به هسته ای شده است؟

از جمله عومل مادی، گسترش شهرنشینی، اقتصادی شدن و گذر از حرفه کشاورزی به صنعت و دشواری تحصیل و طولانی شدن تحصیل، مشکلات مسکن موجب گذر از خانواده گسترده به هسته ای شده است همچنین از جمله مسائل فرهنگی، رفاه زدگی، آزادی جنسی، برابری طلبی زن و مرد، کم شدن نقش مادری در قیاس نقش شغل و در نهایت کاهش دینداری باعث گذر از خانواده گسترده به هسته ای شده و در نهایت نهاد خانواده تضعیف و دچار چالش گردیده است.

رسا- در راستای مبارزه با کاهش جمعیت حمایت دولت را چگونه می توان ارائه کرد؟

حمایت دولت به دو شکل قابل ارائه است، حمایت کوتاه مدت مثل مشوق های اقتصادی که تا حدی برای بعضی از اقشار می تواند جوابگو باشد ولی مهم تر از آن اصلاحات دولت در نظام آموزش، اقتصاد، مالیات و ثبات اقتصادی در جامعه که خیلی زیاد تاثیر خواهد گذاشت.

رسا- رویکرد دینی چه تاثیری دارد؟

رویکرد دینی با کیفیت ترین و کم هزینه ترین و موثر ترین رویکرد برای فرزندآوری است که یک سطح آن در اصلاح نگرش افراد به ازدواج خانواده و فرزندآوری خودش را نشان می دهد و یک سطح و نگاه با استفاده از نهادی اجتماعی مثل مساجد و خیریه ها با رویکرد دینی از خانواده حمایت می شود. دین در مقابله با سقط جنین، بحث ازدواج و افزایش به فرزندآوری نقش محوری دارد و نگرش دینی بسیار موثر است.

رسا- ممنون از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.