پاسخی به اظهارات سروش محلاتی/ اخلاق در عداوت فرع دین و حکمت است

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، شب های قدر است و ایام شهادت مولی متقیَّان ، یگانه مردی که اسوه جهاد، صبر و مقاومت بود.تمثال تمام و کمال صفات الهی در قامت یک انسان . علی علیه السلام آن والا رهبری است که تبعیَّت از او باعث نجات از گمراهی ها و واصل کننده به بهشت رضوان الهی خواهد. بیانات امام المتقین در احادیث ما ضبط شده است. و دسترسی به هدایت او برای همگان ممکن. البته لازم است عالمان دین فرامین حضرت را درست به مردم منتقل کنند. چراکه همانگونه که حضرت فرمودند برخی با شناخت نا درست از حضرت دچار گمراهی شدند(یهلک فیِّ رجلان-حکمت 469) و چه بسا باعث گمراهی مردم هم بشوند.

اخلاق از صفات بسیار پسندیده است و مورد تاکید اسلام. بسیاری از فرمایشات دین برای تکمیل کردن صفات اخلاقی خوب در انسان است و اخلاق نیکو داشتن نشان از کمال هر انسانی . امَّا طرح اشتباه اخلاق چه بسا منجر به ضد اخلاق بشود. اصل «حسن بودن عدالت» و «قبیح بودن ظلم» هرچند از امور فطری و ثابت در همه انسان ها است. امَّا توجَّه نکردن به مصداق آنها چه بسا منجر به حاصل شدن ضدِّ اخلاق شود!

از همین رو لازم است مصادیق افعال اخلاقی با حکمت و فقاهت اثبات شده تبیین گردد. به عنوان مثال تواضع در برابر دیگران یک فعل اخلاقی است، نیک خویی هم فعل اخلاقی دیگر ، امَّا همین مصادیق در مقابل با دشمن نهی شده است!« مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ۚ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ» (سوره فتح، آیه 29)  در مقابل کفَّار باید شدت عمل داشت نه خاکساری!

آری برخی از دستورات برگرفته از عقل وحیانی (فقه ) و یا از عقل حکیمانه استخراج شده اند که مصداق فعل حسن اخلاقی یا فعل قبیح اخلاقی را می سازند، که باید مورد توجَّه قرار بگیرند. به عنوان مثال با اسیران جنگی باید مناسب برخورد کرد، یا زنان و کودکانی که در جنگ حضور نداشته اند، نباید مورد ظلم قرار بگیرند!

امَّا آیا سبک شمردن دشمن، امتیاز دادن به دشمن، لبخندی که باعث طمع دشمن شود، غافل شدن از کید و مکر دشمن و یا گره زدن تمام امور کشور به خواست دشمن عقلانی است؟

جناب سروش محلاتی که سالها در حوزه حضور داشتند و اخیرا در سخنانی با عنوان "اخلاق عدالت و اخلاق عداوت" به این موضوع پرداخته، چرا از این امور غافلند؟ عالم واقعی کسی است که منظومه کامل فرمایشات حضرات معصومین را بنگرد و آنگاه که برای مردم سخن می گوید، سخن متقن و متین بگوید.

به نظر می رسد جناب سروش محلاتی از برخی از فرامین حضرت امیر غفلت کرده اند که در ذیل به آنها اشاره می شود:

1-غافل شدن از کید دشمن اخلاقی نیست!

حضرت امیر علیه السلام در کوچک نشمردن دشمن می فرمایند:
«لا تستصغرن عدوا وان ضعف»(غرر الحکم،ص333)- هرگز نباید دشمن را ضعیف شمرد هرچند ضعیف باشد!

«من نام عن عدوه، انبهته المکائد»(غرر الحکم،8672) کسی که از دشمن غفلت کند، حیله‌ها و کیدهای دشمن بیدارش خواهد ساخت.

2-سوء ظن به دشمن اخلاقی است

حضرت در عهدنامه مالک اشتر ، بعد از آنکه او را سفارش به صلح شرافت مندانه می کند نه هر صلحی ، می فرمایند:
«و لکن الحذر کل الحذر من عدوک بعد صلحه فان العدوربما قارب لیتغفل فخذ بالحزم و اتهم فی ذلک حسن الظن»(نهج البلاغه-نامه 53) زنهار، زنهار سخت از دشمنت پس از پذیرش صلح برحذر باش، چرا که دشمن گاهی نزدیک می‌شود که غافلگیر سازد. بنابراین دوراندیشی را به کار گیر و در این موارد خوش‌بینی را متهم کن!»
طبق فرمایش حضرت ، «حسن ظن» که از صفات اخلاقی است راجع به دشمن حتی بعد از صلح هم دیگر «فعل اخلاقی» نیست! و در اینجا چه بسا بتوان از فرمایش حضرت استفاده کرد«سوء ظن به دشمن» از مصادیق فعل اخلاقی است!

3-فرصت دادن و امتیاز دادن به دشمن اخلاقی نیست!

حضرت علی علیه السلام، در برابر این پیشنهاد که از تعقیب طلحه و زبیر صرف نظر کند، سخن فوق را فرمود و به حق پیشنهاد فوق بسیار ساده‌لوحانه بود، چرا که نقشه این بود که آنها بصره و سپس کوفه را در اختیار خود بگیرند و معاویه با آنها بیعت کند و در شام از مردم نیز برای آنان بیعت بگیرد و به این ترتیب بخش‌های عمده جهان اسلام دراختیار جاه طلبان پیمان‌شکن قرار گیرد و تنها مدینه در دست علی(ع) بماند.لذا حضرت فرمودند«و الله لا اکون کالضبع تنام علی طول اللدم حتی یصل الیها طالبها و یختلها راصدها»(نهج البلاغه،خطبه6) ،«به خدا سوگند من هم چون کفتار نیستم که با ضربات آرام و ملایم در برابر لانه‌اش به خواب رود تا صیاد به او رسد و دشمنی که در کمین او است، غافلگیرش کند (من غافلگیر نمی‌شوم).» حضرت با بیان ضرب المثلی بر لزوم سرعت عمل ، ندادن فرصت و امتیاز به دشمن تاکید می کنند.

4-دشمن شناسی فعل اخلاقی است

«و اعلموا انکم لن تعرفوا الرشد حتی تعرفوا الذی ترکه و لن تاخذوا بمیثاق الکتاب حتی تعرفوا الذی نقضه و لن تمسکوا به حتی تعرفوا الذی نبذه..»؛ «بدانید که رشد درنمی‌یابید مگر که رشد وانهادگان را بشناسید و هرگز به کتاب خدا چنگ نمی‌زنید، مگر که فروفکننده آن را چنان که باید شناخته باشید.»

اخلاق در دین مبین اسلام و طبق اصول حکمت ، در خدمت رشد و تعالی فردی واجتماعی انسان است. اگر کاری باعث رشد نشود اخلاقی نیست. اخلاق مورد تایید عقل و دین مبین ، به مانند اخلاق بودایی یا مسیحیت تحریف شده نیست که بر تعادل صرف رفتار تکیه داشته باشد. پس طبق فرمایش حضرت دشمن شناسی باعث رشد است وطبق استدال ذکر شده، رشد منشا فعل اخلاقی! پس دشمن شناسی و بیدار کردن مردم فعل اخلاقی است و باعث شکل گرفتن افعال اخلاقی در جامعه می شود!

در این ایَّام که به خاطر ظلم دشمنان و البته ضعف و ساده دلی برخی مسئولین در اعتماد دشمن، مردم عزیز کشور زیر بار فشار اقتصادی و سیاسی هستند، نباید به دشمنانی که از هر پلیدی و ظلمی برای چپاول ملَّت ها استفاده می کنند، گرای ضعف داد. نباید دشمن را در مقاصد شومش به طمع انداخت. تقویت دشمن دین و دنیای مردم نه تنها فعل اخلاقی نیست بلکه از ظلم های بزرگی است که مورد نهی تمام عقلاء و ادیان الهی واقع شده است.

رجال حوزوی وظیفه بسیار سنگینی در تبیین معارف الهی دارند و در این امر خطیر می بایست دقّت کنند./841/

جعفر بحرینی