لزوم برخورداری از سواد رسانه در تشخیص اخبار جعلی

به گزارش خبرگزاری رسا،امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی، نحوه‌ی ارتباطات افراد تغییر کرده است و از ارتباط چهره به چهره به ارتباط در فضای مجازی تبدیل‌شده است. اغلب افراد، بیشتر وقت خود را در این فضا می‌گذرانند. به همین دلیل آشنایی با فضای مجازی و آگاهی یافتن درباره‌ی آن، از ضروریات زندگی کنونی است. به این آگاهی سواد رسانه می‌گویند. در تعریف معروف سواد رسانه‌ای آمده است: «یک نوع درک متکی بر مهارت است که بر اساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد.»

روزانه اخبار و اطلاعات زیادی در بستر فضای مجازی منتشر می‌گردد. بیشتر افراد هر چیزی را که می‌بینند یا می‌شنوند، باور می‌کنند. سواد رسانه‌ای به انسان قدرت تفکر انتقادی می‌بخشد تا هر مطلب یا ویدئویی را باور نکند و به دنبال کشف حقیقت باشد، آن را تجزیه‌وتحلیل کند و از بین مطالب مختلف، آنچه مورد نیاز اوست برگزیند و برای مطالبی که برای او کاربردی ندارد یا مضر است، وقت و هزینه‌ی خود را صرف نکند.

اخبار جعلی با اهداف مختلف در فضای مجازی منتشر می‌گردد. برخی افراد به‌منظور جلب مخاطب و فالوور بیشتر و عده‌ای برای کسب درآمد دست به این اقدام می‌زنند؛ اما هدف مهم‌تری که برخی دولت‌ها از نشر اخبار دروغین در این فضا دنبال می‌کنند، ایجاد جنگ روانی به‌منظور تأثیرگذاری بر عقاید و افکار افراد جامعه و دستیابی به منافع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن جامعه است.

هیلاری کلینتون، علت شکست خود در انتخابات ۲۰۱۶ را حجم گسترده‌ی اخبار جعلی و شایعاتی که علیه او منتشر شده است می‌داند. به دنبال شکست حزب دموکرات در انتخابات، باراک اوباما، فیس‌بوک را به دلیل نشر اکاذیب گسترده در این زمینه «ابو مهملات» نامید.

اخبار جعلی، اخباری هستند که نیمی راست و نیم دیگر دروغ هستند و رنگ و بوی محرمانه دارند و مسیر صحیح گردش اطلاعات را مختل می‌کنند.

تکنیک‌هایی که دولت‌ها یا افراد برای نشر اکاذیب و جنگ نرم استفاده می‌کنند عبارت‌اند از:

۱- برچسب زدن و استفاده از واژه‌هایی مانند تروریسم، مافیای فوتبال یا مافیای سینما

۲-تکرار: تکرار یک دروغ، سبب باورپذیری آن می‌شود.

۳-تقطیع و بریده کردن صحبت‌ها و سخنرانی افراد

۴-تصدیق: نسبت دادن مطلبی به یک فرد سرشناس و شناخته‌شده مانند دانشمند، شاعر و نویسنده و…

۵-بزرگ‌نمایی مشکلات: به‌عنوان‌مثال: ارائه‌ی آمار وحشتناک و مبالغه‌آمیز در مورد یک بیماری یا کشته‌شدگان و ایجاد ترس و وحشت

۶-کوچک نمایی: کوچک‌‌شمردن توانایی‌های داخلی و پیشرفت‌ها

۷-شایعه‌سازی: وقتی امکان انتشار یک خبر به‌صورت شفاف و روشن بنا به دلایلی وجود نداشته باشد، زمینه‌ی شایعه‌سازی فراهم می‌شود.

به‌راستی برای شناخت اخبار و مطالب صحیح و مستند از اخبار کذب چه راهکاری وجود دارد؟

برخی سایت‌ها و شرکت‌ها برای حل این معضل، راهکارهایی اندیشیده‌اند؛ مثلاً گوگل، سیستم فکت‌چک (Factcheck) را به نتایج جستجو، اضافه کرده است؛ اما به‌طور کلی برای تشخیص مطلب واقعی از جعلی در مواجهه با هر مطلب یا کلیپی، باید پنج سؤال را مطرح کرد:

۱-منبع خبر چه کسی یا کسانی هستند؟ آیا منبع معتبر و شناخته‌شده است یا ناشناس؟ اگر خبر از منبع شناخته‌شده و رسمی باشد و یا از چند منبع ارسال‌شده باشد، معتبرتر از منبع ناشناس و واحد است. آیا خبر اصلاً منبع دارد یا نه؟

آیا لینک و آدرسی ذکر شده است و آن لینک، خبر را پشتیبانی و تائید می‌کند یا خیر؟

۲-چرا آن خبر منتشر شده است و هدف از نشر آن چیست؟

۳- چه زمانی خبر انتشار یافته است؟

۴-آیا خبر به‌ صورت کامل ذکر شده یا تقطیع و تحریف‌شده است؟

۵- مخاطب خبر چه کسانی هستند؟

پاسخ به این سؤالات سبب می‌شود تا حد زیادی به صدق و کذب خبر پی ببریم.

بنابراین، حضور در فضای مجازی نیازمند آگاهی و سواد لازم در این زمینه است و نباید هر چیزی که در این بستر منتشر می‌گردد باور کرد، بلکه باید تفکر انتقادی و تحلیل‌گر داشت.