پیام اخلاق حکومتی پیامبر برای مسؤولان امروز

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، آیت الله محسن فقهی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در یادداشتی به پیام اخلاق حکومتی پیامبر برای مسؤولان امروز پرداخت؛ متن این یادداشت بدین شرح است:

صحبت از ابعاد مختلف شخصیت رسول گرامی اسلام(ص) چیزی نیست که در یک نوشته کوتاه بگنجد ایشان جامع تمام نکات والای انسانی بوده و همین امر سبب شده تا خداوند پیامبر اکرم(ص) را «اسوه حسنه» بنامد. اخلاق پیامبر را می‌توان در دو ساحت «اخلاق فردی» و «اخلاق حكومتی» بررسی کرد. هرچند که ساحت فردی و حکومتی، هردو از ضروریات زیستن در جامعه امروزی است اما تلاش بر آن است تا بر بعد اخلاق حکومتی پیامبر بیشتر تمرکز شود.

در بعد اخلاق فردی، راستگویی، امانت‌داری، بردبار و جوانمردی، پاکدامنی و عفّت، حجب و حیا، آراستگی ظاهری، صدق کلام و صراحت بیان، بخشنده و پارسا از مهمترین شاخصه‌های اخلاقی ایشان بود.

قانون‌مداری و لزوم برخورد با متخلفان

در بعد حکومتی، پیامبر دارای چندین شاخصه اخلاقی است. عدالت و درایت را باید در صدر این اخلاق قرار داد. با تورق دفتر تاریخ مشاهده می‌کنیم که آن حضرت، در طول سال‌ها مبارزه علیه ظلم، هیچگاه از مسیر عدالت خارج نشده و سخت‌ترین مشکلات را با درایت حل می‌کردند. قانون‌مداری و تکیه بر مرّ قانون از دیگر شاخصه‌های اخلاقی پیامبر در بعد حکومتی است. بنابر آیات قرآن کریم، ایشان نیز مطابق با همان قوانینی که برای مردم وضع کرده‌ بودند، رفتار کرده و هیچگاه اجازه تخطّی از قانون را حتی به نزدیکترین افراد نمی‌دادند که ماجرای درخواست طلای زنان پیغمبر در جنگ بنی‌قریظه یکی از صدها شاهد تاریخی این گفتار است. مسؤولان لشکری و کشوری نیز اگر سخن از تدبیر و درایت بر زبان جاری می‌سازند، می‌بایست پیامبر اکرم(ص) را الگوی خویش قرار دهند. تدبیری که به تضعیف ارزش پول ملّی، تشدید لگام گسیخته گرانی‌ها، بیکاری و رکود منتهی شود، نمی‌تواند تدبیری برخاسته از سنت نبوی باشد. اگر نزدیکان درجه اول مسؤولی در حکومت اسلامی، خلاف یا جرمی مرتکب شده باشد، قانون‌مداری نبوی حکم می‌کند که خود آن مسؤول به شدت با نزدیکانش برخورد کرده و آنان را به تیغ عدالت تحویل دهد نه آنکه از مجرمان و متخلفان حمایت کند.

رازداری و وفای به عهد نیز از مولفه‌های اساسی اخلاق حکومتی پیامبر است. با آنکه قریش و یهود عهد شکنی کرده و نقض پیمان کردند اما ایشان عهدنگهدار بوده و پیمان خود را جز در شرایطی که به صلاح امت اسلام باشد، نقض نمی‌کردند. در عرصه کتمان سر و رازداری نیز ایشان سرآمد تمام حاکمان است. در ماجرای فتح مکه، پیامبر با آنکه لشکریان را بسیج و به سمت مکه گسیل داد اما با هیچ کس در این خصوص سخن نگفت تا مبادا قریش با نفوذ در لشکریان، از حرکت پیامبر اطلاعی کسب کنند.

اصول حکومتی در برخورد با دشمنان

در کنار این خصوصیات، دشمن‌شناسی را نیز باید در زمره یکی از مهمترین خصلت‌های اخلاق حکومتی نبی مکرم اسلام دانست. با تدبر در سیره نبوی خواهیم دانست که پیامبر دشمنان را به خوبی می‌شناخت و با آنان برخورد لازم را انجام می‌داد.

در حکومت اسلامی، گاه دشمنانی هستند که با وجود آنکه دشمنیشان عمیق و کینه و حقد آنان از انقلاب و اسلام زیاد است اما این کینه و بغض به مرحله عمل نمی‌رسد. حکومت نیز باید اینگونه افراد را تنها تحت نظر داشته باشد و نسبت به آنان بی‌توجه و سهل‌انگار نباشد.

پیامبر نیز با عبدالله بن ابی مدارا کرد. پس از فتح مکه، با مردم و حتی بزرگانی مانند ابوسفیان با رأفت اسلامی برخورد کرد. سران قریش را که به ایشان طعنه و کنایه می‌زدند،تحمل کرد تا پایه‌های نظام اسلامی قوت بگیرد. در مقابل، برخی دشمنان هستند که نه تنها حقد و کینه از نظام اسلامی دارند، بلکه این کینه و دشمنی را به منصه ظهور رسانده و علیه حکومت اسلامی توطئه‌چینی می‌کنند.

پیامبر اکرم با آنکه «رحمة للعالمین» بودند اما برای حفظ و بقای حکومت اسلامی با این دسته به شدت برخورد می‌کرد و رأفت اسلامی مانع از برخورد قاطع با دشمنان نمی‌شد از این روست که ایشان خائنان بنی قریظه را به سزای اعمالشان رسانده و خیبر را فتح و قبیله بنی نضیر را از شهر بیرون راندند.

تواضع در برابر مومنان و سخت‌گیری بر کافران، آگاهی، هوشیاری، بصیرت، درایت و زمان‌شناسی، مطیع خدا و منقاد در برابر دستورات الهی، دلسوز به مصالح مسلمانان تنها گوشه‌ای از خلقیات پیامبر اکرم(ص) است. آموزه‌های نبوی نه برای انسان هزاروچهارصد سال قبل بلکه برای انسان امروزی که در دنیای مدرن زیست می‌کند و نیز برای حاکمان و متولیان حکومتی سراسر نکته و پند و اندرز است. امت اسلامی و به تبع جامعه جهانی بایست بداند که راه برون رفت از مشکلات، تبعیت از سیره نبی مکرم اسلام(ص) و نهادینه سازی فرامین آن بزرگوار در جوامع است. امت اسلامی باید بداند که با وجود حقد و غضب دشمنان قسم خورده اسلام، پیروزی نهایی متعلق به مسلمانان است چه این وعده الهی است که فرمود «وَنُريدُ أَن نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ استُضعِفوا فِي الأَرضِ وَنَجعَلَهُم أَئِمَّةً وَنَجعَلَهُمُ الوارِثينَ»/998/