نمره قبولی حوزه علمیه در آموزش مجازی

اشاره: در عصر حاضر گسترش فضای مجازی ابعاد مختلف زندگی انسان ها را تحت تأثیر خود قرار داده؛ یکی از این ابعاد مهم بخش آموزش است که در دوران انتشار ویروس کرونا بیش از گذشته تحت سلطه فضای مجازی قرار گرفته است.

ضرورت بهره مندی از فضای مجازی در شرایط کنونی امری بدیهی به نظر می رسد اما همین امر بدیهی در نظام آموزشی حوزه علمیه که در آن آموزش رابطه تنگاتنگی با تهذیب و تربیت دارد، چالش ها، فرصت ها و تهدیدهای خاص خود را دارد.

خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا در گفت‌و‌گو با حجت الاسلام محسن انبیایی تاریخچه و وضعیت کنونی آموزش مجازی در جهان، دستاوردها، خلاها و لازمه های فنی و فرهنگی حوزه علمیه در زمینه آموزش مجازی و چالش های تربیتی به وجود آمده را مورد بحث قرار داده است.

حجت الاسلام انبیایی استاد حوزه علمیه، دارای مدرک دکتری فلسفه دین، پژوهشگر حوزه تکنولوژی های آموزشی و مدرس روش تدریس مجازی است و تحقیقات گسترده ای در زمینه سیستم آموزشی دانشگاه های معتبر جهان داشته است.

آنچه در ادامه می خوانید مشروح این مصاحبه است:

رسا ـ لطفا در ابتدا تاریخچه ای از روند شکل گیری و اقبال به آموزش از راه دور در سطح جهان را بیان کنید.

برای اولین بار در سال 1840 و در لندن اسحاق پیتمن برای دانشجویان خود از روشی آموزشی جدیدی استفاده کرد؛ در این روش پیتمن متن دروس را برای دانشجویان ارسال می کرد و دانشجویان در شهرهای خود به سوالات پاسخ می دادند.

پس از موفقیت پیتمن، چند سال بعد کالج اسحاق پیتمن تاسیس شد و او به صورت رسمی دروس را از طریق آموزش از راه دور تدریس کرد؛ این موفقیت سبب شد تا بعد از 20 سال دانشگاه لندن آموزش از راه دور را در برنامه های خودش قرار دهد و چارلز دیکنز نویسنده معروف جمله «دانشگاه مردمی» را برای آن به کار ببرد.

15 سال بعد اولین مدرسه مکاتبه ای در بوستن تشکیل و با ثمردهی آموزش مجازی گرایش به سمت آن بیشتر شد؛ در سال 1906 تعداد 900 هزار نفر به دلیل هزینه اندک، عدم احتیاج به آزمون ورودی، نیمه وقت بودن آموزش ها در آموزش از راه دور شرکت کردند.

در سال 1938 کنفرانس بین المللی آموزش مکاتباتی برگزار و انجمنی در شهر اسلو برای آن تاسیس شد و همگان متوجه شدند که آموزش مسیر جدیدی را در پیش گرفته است.

با مرسوم شدن استفاده از رادیو و تلویزیون، از این دو وسیله ارتباطی نیز در زمینه آموزش از راه دور بهره گرفته و در عصر اینترنت اولین مدارس و دانشگاه های مجازی تأسیس شدند.

در سال 1994 اولین دانشگاه سراسر اینترنتی در شهر بارسلون و در دانشگاه کاتولینیا تأسیس شد؛ در اوایل نگاه های سنتی در دانشگاه ها یکی از موانع آموزش مجازی بود ولی اقبال فراوان مردم سبب تسلیم شدن این نگاه شد.

رسا ـ دانشگاه‌های معتبر دنیا چه مسیری را در زمینه آموزش مجازی طی کرده اند؟

دانشگاه هاروارد و ام آی تی با همکاری یکدیگر پلتفرم آموزشی EDX را طراحی کردند که در این پلتفرم 33 میلیون دانشجو مشغول به تحصیل هستند؛ دانشگاه هاروارد نیز شرکت کورسرا(coursera) را بنیان نهاد که در حال حاضر 45 میلیون دانشجو دارد که آمار خیره کننده ای است.

در ادامه بسیاری از دانشگاه دیگر دنیا مثل دانشگاه چین نیز از همین پلتفرم استفاده کردند و کشورهای عربی نیز تحت مجموعه EDX و به رهبری اردن، سایت اداراک را تاسیس کردند که اقبال زیادی نسبت به آن صورت گرفته است.

در ادامه بر اساس نظام ارزشی غرب نگرانی های موجود در خصوص آموزش کودکان نیز برطرف شد؛ در حال حاضر سایت elearningforkids چهل میلیون دانش آموز دارد و پیش بینی می شود در آینده نزدیک تعدادی زیادی از دانش آموزان ایرانی در دوره های این سایت شرکت کنند.

به این ترتیب با پاسخگویی طیف نوگرای آموزشی به تمامی دغدغه های طیف سنتی از جمله افت سطح علمی دانشجویان، عدم امکان ارزشیابی و ... طیف سنتی برای گسترش فضای آموزش مجازی مجاب شد.

با انتشار ویروس کرونا جهشی در جریان آموزش مجازی به وجود آمد؛ سدها شکسته شد و در حال حاضر دانشگاهی وجود ندارد که به سمت برطرف کردن مشکلات آموزش مجازی حرکت نکرده باشد.

رسا ـ وضعیت حوزه علمیه از نظر سیستم آموزش مجازی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

کرونا با وجود همه تلخی هایی که به وجود آورد، برای ما برکات زیادی داشت؛ تا قبل از اسفند 98 حوزه علمیه از آموزش مجازی استفاده حداقلی داشت و کرونا سبب جهش حوزه علمیه در این مسیر شد.

در فاصله کوتاه و پس از شش ماه، حوزه علمیه بسیاری از دانشگاه های کشور را پشت سر گذاشت و وضعیت کنونی حوزه در مقایسه با دانشگاه ها بسیار مطلوب است؛ به نظر می رسد حوزه علمیه قم در آینده نزدیک در زمینه آموزش مجازی، تبدیل به یک نمونه در جهان اسلام شود.

رسا ـ حوزه علمیه چه اقداماتی را در طول 6 ماه گذشته انجام داده است؟

حوزه در این مدت به سمت رفع اشکالات سخت افزاری حرکت کرده؛ تهیه اینترنت فیبر نوری و سرور اختصاصی برای مدارس و تهیه امکانات برای اساتید و مدارس از جمله اقدامات حوزه علمیه بوده است؛ آموزش روش تدریس مجازی اتفاق مثبت دیگری بود که کارگاه مختلفی در این زمینه تشکیل شده است.

بعضی از مدارس سایت اختصاصی خودشان را تأسیس کردند؛ در حال حاضر طلاب بر نرم افزارهایی تسلط دارند که اساتید دانشگاه با آن ها غریبه هستند.

رسا ـ چه خلأها و مشکلاتی فنی و فرهنگی در راه رسیدن حوزه به حد استاندارد وجود دارد؟

در سه قسمت سخت افزار، نرم افزار، سواد رسانه ای مشکل وجود دارد اما به نظر می رسد این مشکلات در فاصله کوتاه برطرف شود؛ مشکلات سخت افزاری مربوط به کمبود ابزارهای مورد نیاز و تجهیزات جدید، عدم وجود سرورهای اختصاصی و مسأله سرعت اینترنت است.

بخش مهمی از مشکل سواد رسانه ای به روش تدریس و تحصیل مجازی برمی گردد؛ اگر آموزش در فضای مجازی روشمند نباشد، کیفیت علمی کاهش پیدا می کند؛ به عنوان مثال اینکه استاد درس را ضبط و در کانال قرار دهد و وظیفه دیگری نداشته باشد؛ باعث کاهش کیفیت خواهد شد.

رسا ـ چه تجربه‌هایی از سیستم آموزش مجازی دانشگاه جهان برای حوزه علمیه قابل استفاده است؟

اگر متد آموزشی مناسب باشد، بسیاری از خلأهای آموزش حضوری مرتفع می شود و از برخی جهات منافعی نیز خواهد داشت؛ کلاس های مجازی باید تعاملی باشد و امکان پرسش و پاسخ میان استاد و طلبه وجود داشته باشد؛ امکانات برخی از نرم افزارهای موجود تعامل خوبی را میان استاد و شاگرد برقرار می کند.

امکان پشتیبانی 24 ساعته و آنلاین و ارتباط مستمر بین استاد و طلبه از نکات مهم در این زمینه است؛ در برخی از دانشگاه ها، استادی حق تدریس دارد که به صورت مدوام از طریق مجازی با دانشجویان در ارتباط باشد.

ارزشیابی نیز در روش مجازی می تواند دقیق تر از روش سنتی باشد؛ به خصوص اگر برنامه ها بر اساس فرهنگ حوزه بومی سازی شده و بخش امتحانات پررنگ تر شود، کیفیت آموزشی کاهش نخواهد داشت؛ با طراحی خاص سایت آموزشی می توان در پایان هر جلسه درسی بدون ایجاد فشار عصبی بر روی طلبه، چهار بار امتحان برگزار کرد.

رسا ـ چالش‌های تربیتی حوزه علمیه در مواجه با آموزش مجازی را چگونه می‌توان مدیریت کرد؟

مخاطب حوزوی به دو قسم نوجوان و جوان تقسیم می شود؛ روش آموزشی مورد استفاده برای این دو دسته متفاوت از یکدیگر است؛ نکته مهم و مشترک این است که باید بحث سواد رسانه و فرهنگ استفاده از آموزش مجازی بین این دو گروه  افزایش پیدا کند.

در آینده هر مدرسه باید معاونت مجازی داشته است؛ یکی از وظایف اصلی این معاونت، برگزاری کلاس های آنلاین و آموزش فرهنگ استفاده از آموزش مجازی است.

استفاده از نرم افزارهای خارجی مانند واتساپ برای تدریس دروس حوزوی اشتباه بزرگی است که برخی از مدارس ما آن را انجام می دهند و هنوز برخی متوجه نیستند که با این کار کلان داده حوزه در اختیار بیگانگان قرار داده می شود؛ نخبگان باید خطرات موجود در این خصوص را گوشزد کنند.

رسا ـ در انتها، نکته پایانی خود را بیان کنید.

فضای مجازی در عین ایجاد برخی مشکلات، امکانات فراوانی را در اختیار ما قرار داده است؛ اگر نگاه کلان تری نسبت به آن داشته باشیم، خواهیم دید که جنبه های مثبت فضای بیش تر از جنبه های منفی است؛ در حال حاضر بستری برای مبلغین فراهم شده که در آموزش و ترویج دین به شکل موثرتری حضور داشته باشیم که نیازمند برنامه ریزی و مدیریت است./1350/گ402/ف