تیغ فضای مجازی زیر گلوی نهادهای سنتی دینی

به‌‌ گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، اولین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی حوزه و فضای مجازی به همت مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه در خبرگزاری حوزه امروز برگزار شد. سخنران دوم این نشست تخصصی حجت‌الاسلام یوسف‌زاده عضو هیأت علمی جامعة ‌المصطفی بود.

حجت‌الاسلام یوسف‌زاده به انطباق فضای مجازی با پنج‌‌ ویژگی در مسأله اجتماعی پرداخت و گفت: ابعاد آشکار فضای مجازی ناخودآگاه قابل رؤیت است؛ اما آن چیزی که مورد غفلت قرار گرفته است، ابعاد پنهان فضای مجازی است.

وی با ابراز تأسف از تضعیف نهادهای سنتی دینی توسط فضای مجازی خاطرنشان کرد: فضای مجازی ابعاد پنهان بسیاری همچون دست‌های پشت‌پرده و نقشه دولت‌های بیگانه دارد؛ اما آنچه مهم‌تر از همۀ این مطالب واقع می‌شود از بین رفتن مرجعیت نهادهای سنتی دینی توسط فضای مجازی است که حوزه نباید به سادگی از کنار این مسأله عبور کند.

عضو هیأت علمی جامعة المصطفی با تأکید بر وجود رویکرد‌های متفاوت در قبال فضای مجازی اظهار داشت: تردید‌های بسیاری مبنی بر مجازی ‌بودن یا نبودن ماهیت این فضا وجود دارد، همچنین مباحث بسیاری نسبت به مرزهای دقیق فضای مجازی و حقیقی بودن آن نیز مطرح است؛ ولی به‌ دلیل فلسفی بودن این مباحث، مجال مطرح کردن آن وجود ندارد.

وی به دو بعدی بودن فضای مجازی اشاره کرد و گفت: فضای مجازی دو بعد دارد؛ بعد اول که بعد فناورانه و تکنولوژیکی آن است که مربوط به وزارت ارتباطات و امور مهندسی است؛ و بعد دیگر آن به بعد کارکردی آن ربط دارد که در حوزۀ علوم ارتباطات مطرح می‌شود.

حجت‌الاسلام یوسف‌زاده انعکاس حقایق در فضای مجازی را به صورت ناکامل دانست و ابراز داشت: آنچه در فضای مجازی در معرض دید مخاطب قرار می‌گیرد دقیقا چیزی نیست که در واقعیت وجود دارد، بلکه آمیخته‌ای از واقعیت است و محصول دست بردن بشر در واقعیات می‌باشد؛ بنابراین فضای مجازی از آن‌جا که نسبتی با واقعیت ندارد، فضایی برساخته است.

وی به تحولات فضای مجازی در دوران کرونا پرداخت و گفت: نباید مجازی شدن بسیاری از امور از جمله آموزش را مختص به زمان شیوع کرونا بدانیم، به‌طور قطع شیوع کرونا سبب شد تا روند مجازی شدن امور تسریع یابد و مسیری که قرار بود در طول چند سال طی شود، در عرض دو الی سه ماه صورت پذیرد؛ اما نمی‌توان منکر این قضیه شد که کرونا تنها یک نیروی پیشران بود و این مسیر خواه یا ناخواه باید طی می‌شد.

استاد علوم ارتباطات بازگشت به نقطۀ آغاز در مجازی شدن امورات را غیر ممکن دانست و خاطرنشان کرد: شاید بتوان گفت با رفتن ویروس کرونا و پیدا شدن روش درمان آن از شدت مجازی‌ بودن امور کاسته شود؛ اما هرگز به نقطه آغاز برنمی‌گردیم.

وی در ادامه وظیفۀ علمای اجتماعی در قبال بررسی ابعاد پنهان فضای مجازی را تبیین کرد و اظهار داشت: باید ادراک اجتماعی در حوزه فضای مجازی ایجاد شود و این مسأله به دغدغه جامعه تبدیل شود، به‌گونه‌ای که ما سالانه چند هزار فوتی تصادفات رانندگی داریم؛ اما این تعداد کشته به اندازه ۲۰۰ کشته سقوط یک هواپیما توجه مردم را جلب نمی‌کند و این نشان از ادراک اجتماعی در این مقوله است.

رسالت حوزه علمیه نسبت به فضای مجازی

در بخش سوم از این نشست، دکتر محمدحسین فرج‌نژاد مدرس و پژوهشگر فضای مجازی به بازخوانی رسالت‌های حوزه علمیه پرداخت و گفت: برای رسیدن به نتیجه باید علاوه بر اینکه به کارکردهای فضای مجازی و رسانه بپردازیم، رسالت‌های حوزه علمیه را نیز مرور کنیم.

وی به مرتبط بودن فضای مجازی به حوزه علمیه اشاره کرد و ابراز داشت: باید بدانیم رسالت حوزه چیست و اگر این رسالت را رسالتی علمی، تمدنی و تاریخ‌ساز بدانیم یا فعالیت در حوزه فرهنگ، آموزش، تربیت و تبلیغ بدانیم و یا اگر رسالت حوزه را که اخیرا حضرت آقا نیز بر آن تأکید کردند؛ رسالت خدمات اجتماعی بدانیم، در هر صورت فضای مجازی به معنای اعم آن نیز در محدودۀ آن قرار می‌گیرد.

دکتر فرج‌نژاد به تبیین دوگانه بودن دیدگاه‌های مربوط به خدمات اجتماعی طلاب پرداخت و در ادامه خاطرنشان کرد: خدمات اجتماعی را هم می‌توان ضیق و محدود تعریف کرد و هم با گسترۀ عظیم تاریخی آن پس از صفویه تا پیش از مشروطه که به‌صورت بسیار پر رنگی بود، معرفی کرد. خدمات اجتماعی به‌طور گسترده خدماتی از جمله قضاوت، مواسات، سازندگی، بهداشت، درمان، مباحث متافیزیک و ..‌. را نیز شامل می‌شود.

وی به نقش کلیدی فضای مجازی اشاره کرد و گفت: رسالت دیگری که پس از انقلاب برای حوزه بسیار پر رنگ شد، رسالت حکمرانی و مدیریت سیاست‌گذاران و نهادهای کلان حاکمیتی می‌باشد، باید ببینیم نقش فضای مجازی در آن چه‌قدر می‌باشد؛ فضای مجازی در فرآیند تحقق تمام این رسالت‌ها چه در بحث آموزش و تبلیغ، چه در مقولۀ خدمات اجتماعی و بازتاب آن و چه در بحث حکمرانی نقش کلیدی دارد./پ202/ف