شیوه‌های عزاداری اهل‌بیت برای امام حسین

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شیوه عزاداری در اقوام بشری گوناگون است؛ بهتر آن است كه سبك عزاداری را از اهل بیت(ع) بیاموزیم كه ایشان اسوه حسنه الهی در میان امت و بشر هستند. (احزاب21)

1- گریستن: با نگاهی به شیوه عزاداری امام حسین(ع) در اهل بیت(ع) می توان دریافت كه مهمترین آیین در عزاداری آن حضرت(ع) گریستن است كه از آدم(ع) تا خاتم(ص) گزارش شده است. در روایات است كه بر امام حسین(ع) گریه كنید. امام رضا(ع) فرمود: من كل یوم عاشورا یوم مصیبته و حزنه و بكائه جعل الله عزوجل یوم القیامه یوم فرحه و سروره؛ هركس كه عاشورا، روز مصیبت و اندوه و گریه اش باشد، خداوند روز قیامت را برای او روز شادی و سرور قرار می دهد. (بحارالانوار ج44 ص284)

امام رضا(ع): هرگاه ماه محرم فرا می رسید، پدرم موسی بن جعفر(ع) دیگر خندان دیده نمی شد و غم و افسردگی بر او غلبه می یافت تا آنكه ده روز از محرم می گذشت، روز دهم محرم كه می شد، آن روز، روز مصیبت و اندوه و گریه پدرم بود. (امالی صدوق ص111) گریه با اشك، نشان از سوز دل است. ریختن قطرات اشك برای امام حسین(ع)، برات بهشت و رهایی از دوزخ است. از آیین های مهم، اشك ریختن و پاس داشتن این اشك است. خود امام حسین(ع) می فرماید: من دمعت عیناه فینا قطره بواءه الله عزوجل الجنه ؛ چشمان هر كس كه در مصیبت های ما قطره ای اشك بریزد، خداوند او را در بهشت جای می دهد. (احقاق الحق، ج5، ص325) امام سجاد نیز همین را تایید می كند. (ینابیع الموده، ص 924)

2. تباكی: حالت گریه به خود گرفتن. در راه احیای عاشورا و سوگواری بر عزای حسین«ع»، هم گریستن، هم گریاندن و هم حالت گریه داشتن ثواب دارد. حتی اگر كسی نگرید یا گریه اش نیاید، گرفتن این حالت، هم در خود شخص حالت اندوه و تحسر ایجاد می كند، هم به مجلس عزا، چهره و رنگ غم می بخشد. تباكی، همسویی با داغداران سوگ عاشوراست و مثل گریستن و گریاندن است. امام صادق«ع»: من انشد فی الحسین شعرا فتباكی فله الجنه هر كه درباره حسین، شعری بگوید و تباكی كند، بهشت برای اوست. (بحارالانوار ج44 ص282) در حدیثی هم سیدبن طاووس نقل: من تباكی فله الجنه هر كسی تباكی كند بهشت بر او واجب است. (همان، ص882) البته غیر از تباكی در مصیبت اباعبدالله حسین(ع)، حالت گریه به خود گرفتن در مناجات و دعا و از خوف خدا نیز مطلوب است و این از نمونه های روانی تأثیر ظاهر در باطن است. رسول خدا«ص» در این زمینه به ابوذر غفاری فرمود: هر كه می تواند گریه كند، پس بگرید و هر كه نتواند، پس در دل خویش حزن قرار دهد و تباكی كند، همانا قلب قساوت گرفته، از خداوند دور است. (مكارم الاخلاق طبرسی ص264، بحارالانوار، ج74، ص97.)

3- برگزاری مجالس نوحه: نوحه كردن از دیگر آیین های عزاداری است كه خود امامان(ع) برای امام حسین(ع) انجام میدادند. حضرت صادق(ع) درباره سیره جدش فرمودند یك سال تمام، هر شب و روز بر حسین بن علی(ع) نوحه خوانی شد و سه سال، در روز شهادتش سوگواری برپا گشت. بحارالانوار، ج97، ص 201) اجاره كردن نوحه خوان نیز عملی است كه در سنت و سیره امامان(ع) برای امام حسین(ع) گزارش شده است. امام صادق(ع) می فرماید: پدرم امام باقر(ع) به من فرمود: یا جعفر! اوقف لی من مالی كذا و كذا النوادب تندبنی عشر سنین بمنی ایام منی؛ ای جعفر! از مال خودم فلان مقدار وقف نوحه خوانان كن كه به مدت ده سال در (منا) در ایام حج، بر من نوحه خوانی و سوگواری كنند. (بحارالانوار، ج64، ص ۲۲۰)

4- جزع و ناله و ضجه زدن بر مصیبت های بزرگی چون مصیبت شهادت امام حسین(ع) ارزشمند است و پاداش بزرگی را نصیب شخص می كند. از این رو جزع و ضجه و ناله برای اهل بیت(ع) جایز دانسته شده. امام صادق(ع) بر سجاده خود نشسته و بر زائران و سوگواران اهل بیت، چنین دعا می كرد و می فرمود: اللهم... و ارحم تلك الاعین التی جرت دموعها رحمه لنا و ارحم تلك القلوب التی جزعت و اخترقت لنا و ارحم الصرخه التی كانت لنا، خدایا... آن دیدگان را كه اشك هایش از روی رحمت و عاطفه بر ما جاری شده و دلهایی را كه به خاطر ما نالان گشته و سوخته و آن فریادها و ناله هایی را كه در راه ما بوده است، مورد رحمت قرار بده. (بحارالانوار، ج89، ص8) امام صادق(ع) همچنین در جایی دیگر فرمود: كل الجزع و البكاء مكروه سوی الجزع و البكاء علی الحسین(ع)؛ هر نالیدن و گریه ای مكروه است، مگر ناله و گریه بر حسین(ع).

حضرت زینب(س) نیز به قتلگاه آمده و پس از آنكه بدن پاره پاره برادر را یافت به مرثیه سرایی پرداخت كه تمام اهل بیت و حتی لشكریان كفر نیز گریستند. (بحار ج45 ص85) هنگامیكه قافله اسراء وارد كوفه شد حضرت زینب(س) و ام كلثوم و فاطمه صغری و حضرت سجاد(ع) به ذكر مصائب امام حسین(ع) پرداختند و آن قدر جانسوز اقامه عزا كردند كه اهل كوفه از زن و مرد صدای شیونشان بلند شد و خاك بر سر خود ریختند. (لهوف ص96، 36)

5- مرثیه خوانی: از دیگر آیین های عزای امام حسین(ع) در فرهنگ و سیره اهل بیت(ع) مرثیه سرایی و مرثیه خوانی است. امام صادق(ع) در این باره می فرماید: الحمدلله الذی جعل فی الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثی لنا؛ خدا را سپاس كه در میان مردم، كسانی را قرار داد كه به سوی ما می آیند و بر ما وارد می شوند و ما را مدح و مرثیه می گویند. (وسائل الشیعه، ج10، ص964) امام رضا(ع) به دعبل شاعر فرمود: ای دعبل! برای حسین بن علی(ع) مرثیه بگو، تو تا زنده ای، یاور و ستایشگرمایی، پس تا می توانی، از یاری ما كوتاهی مكن. (جامع احادیث الشیعه، ج12، ص765)

6- مدیحه سرایی شاعران: سرودن اشعار از دیگر آیین هایی است كه امامان(ع) از جمله امام صادق(ع) بدان ترغیب و تشویق می كردند و خود مجالسی را برگزار و شاعران را گرد می آوردند تا با سرودن و خواندن اشعار، عزای امام حسین را برگزار كنند (بحار الانوار، ج44، ص282) ابو هارون مكفوف می گوید: خدمت حضرت صادق(ع) رسیدم. امام به من فرمود: (برایم شعر بخوان). پس برایش اشعاری خواندم. فرمود: این طور نه، همان طور كه (برای خودتان) شعرخوانی می كنید و همان گونه كه نزد قبر حضرت سیدالشهدا مرثیه می خوانی. (بحارالانوار، ج44، ص782) امام حتی برای شاعر، پاداشی برای شعر گفتن برای حسین(ع) پرداخت می كردند. امام صادق(ع) به جعفربن عفان فرمود: هیچ كس نیست كه درباره حسین(ع) شعری بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آنكه خداوند، بهشت را بر او واجب می كند و او را می آمرزد. (رجال شیخ طوسی، ص982)

7- اندوه: خاصیت امام حسین(ع) این است كه غم و اندوه در قلوب مومنان جاودانه است و هرگز به خاموشی و سردی نگراید؛ چنانكه پیامبر(ص) می فرماید: ان لقتل الحسین(ع) حراره فی قلوب المومنین لا تبرد ابدا؛ برای شهادت حسین علیه السلام، حرارت و گرمایی در دلهای مؤمنان است كه هرگز سرد و خاموش نمی شود. (جامع احادیث الشیعه، ج12، ص655) امام صادق(ع) فرمود: نفس المهموم لظلمنا تسبیح و همه لنا عباده و كتمان سرنا جهاد فی سبیل الله. ثم قال یحب ان یكتب هذا الحدیث بالذهب؛ نفس كسی كه به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود، تسبیح است و اندوهش برای ما، عبادت است و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست. سپس امام افزود: این حدیث را باید با طلا نوشت! (امالی شیخ مفید، ص833)

8- اختصاص ایامی برای عزاداری: اینكه روزهایی برای عزاداری اختصاص یابد از سنت های اهل بیت(ع) است. همان گونه كه حضرت فاطمه(س) ایامی را برای عزاداری پیامبر(ص) اختصاص داد؛ همچنین اهل بیت(ع) دستور داده اند كه ایامی برای عزای اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) اختصاص یابد و آن ایام را ایام حزن و اندوه بدانند و شادی نكنند. امام رضا(ع) به دعبل (شاعر اهل بیت) فرمود: ای دعبل! دوست دارم كه برایم شعری بسرایی و بخوانی، چرا كه این روزها (ایام عاشورا) روز اندوه و غمی است كه بر ما خاندان رفته است. (جامع احادیث الشیعه، ج12، ص765)

برگزاری مراسم عزاداری در حقیت احیاء خط اهل بیت علیهم السلام است تا جامعه از فلسفه و حقیقت مقامات و مقاصد اهل بیت(ع) دور نشوند و در همان مسیر آنان سبك زندگی خود را انتخاب كرده و عمل نمایند. اما صادق(ع) فرمود: تزاوروا و تلاقوا و تذاكروا و احیوا امرنا؛به دیدار یكدیگر بروید، با هم به سخن و مذاكره بنشینید و امر ما را (كنایه از حكومت و رهبری) را زنده كنید. (بحارالانوار، ج 71، ص 253) مجالس حسینی یكی از مهمترین شیوه های احیای امر اهل بیت(ع) و مقاصد و مطالب ایشان است. امام صادق(ع) از (فضیل) پرسید: آیا (دور هم) می نشینید و حدیث و سخن می گویید؟ گفت: آری. فرمود: اینگونه مجالس را دوست دارم، پس امر (امامت) ما را زنده بدارید. خدا رحمت كند كسی را كه امر و راه ما را احیا كند (وسائل الشیعه ج10 ص293)

9- مراسم عزای خانگی: برگزاری مراسم سوگواری در خانه ها نیز از سنت و سیره اهل بیت(ع) است؟ امام باقر(ع) نسبت به كسانی كه در روز عاشورا نمی توانند به زیارت آن حضرت بروند، اینگونه دستور عزاداری دادند و فرمودند: بر امام حسین(ع) ندبه و عزاداری و گریه كنند و به اهل خانه خود دستور دهند كه بر او بگریند و در خانه خود با اظهار گریه و ناله بر حسین(ع)، مراسم عزاداری بر پا كنند و یكدیگر را به گریه و تعزیت و تسلیت گویی در سوگ حسین(ع) در خانه هایشان ملاقات كنند. (كامل الزیارات، ص 517)

10-ادب سوگواری: در سوگواری می بایست رعایت آداب را كرد و از حدود الهی خارج نشد و كاری نكرد كه خشم الهی را برانگیزد و اكرام، به اهانت و تكریم به توهین تبدیل نشود. امام صادق(ع) فرمود: چون ابراهیم- پسر رسول خدا- از دنیا رفت، چشم پیامبر پر از اشك شد. سپس پیامبر فرمود: چشم، اشكبار می شود و دل غمگین می گردد، ولی چیزی نمی گوییم كه خدا را به خشم آورد، و ما در سوگ تو ای ابراهیم اندوهناكیم (بحارالانوار ج22 ص751).

سوگواری برای سیدالشهدا ، چرا؟

یکی از اموری که در روایات ما نسبت به آن تاکید و توصیه فراوانی صورت گرفته، بحث عزاداری سالار شهیدان و حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است. توجه به ساحت مقدس آن امام همام و توسل به ذیل عنایت آن بزرگوار و گریستن در مصائب ایشان از مسائلی است که به آن سفارش شده ایم. بنابر روایات، اشک بر آن حضرت از ثواب بالایی برخوردار است؛ آنقدر که نمی توان تصور کرد.

امروز، نه تنها یاد و نام حسین(ع) در میان مردم از بین نرفته است بلکه روز به روز بر تعداد عاشقان حضرتش افزوده می شود و سوگوارانش بیش از پیش نسبت به تغطیم این امر که ازشعائر الهی است می کوشند. البته مطلبی ناگفته نماند و آن اینکه اصل مهمی که هر فرد باید در ذهن خود داشته باشد، تقوای الهی است. اینگونه نیست که هر کسی، هر کاری بخواهد انجام بدهد و معصیت در وجود او ملکه شود و فکر کند با گفتن یک یا حسین آمرزیده خواهد شد! بلکه اساسی ترین مساله ای که باید در نظر داشت تقوای الهی است. ملاک قبولی هر علمی پرهیزکاری و پارسائی و رعایت تقواست.

همانگونه که قرآن هم به خوبی اشاره می کند انما یتقبل الله من المتقین. منحصراً اعمال انسانهای متقی پذیرفته خواهد شد. خواستم در این مجال به تبیین جایگاه عزاداری بپردازم و با مهم جلوه دادن این عبادت بزرگ (عزاداری سالار شهیدان) شناخت خود را به مقام و مرتبت آن بیافزایم. بحار الانوار ج 44 ص285

مجالس عزاداری اگر مطابق نظر اهل بیت(ع) برگزار شود بهترین روش انسان سازی است

مجالس سوگواری امام حسین (ع) اگر مطابق با نظر اهل بیت(ع) برگزار شود از بهترین روشهای پرورش و رسیدن به کمال برای افراد و اصلاح جامعه محسوب می شود. با اقامه عزاداری، همواره هدف و مرام و منش حسینی زنده خواهد ماند و با زنده ماندن یاد و نام سالار شهیدان ، اسلام ناب محمدی (ص) نیز زنده و پاینده است. امام حسین (ع) اسوه کامل و الگوی همه جانبه برای زندگی فردی و اجتماعی و روش های اخلاقی، عبادی و سیاسی است.

لزوم حفظ حرمت عزاداری اهل بیت(علیهم السلام)

همان‌طور كه عزاداری در سوگ اهل بیت(ع) همچون سدی در مقابل هجمه های دشمنان چه هجمه های نظامی و چه هجمه های فرهنگی بوده تحریف آن نیز بسیاری از اثرات مفید آن را خنثی كرده است. همه بزرگان دین معتقدند كه هیچ عملی به اندازه برپایی عزاداری برای امام حسین علیه السلام در حفظ دین از انحراف و از هجوم بی امان دشمنان اسلام برای نابودی دین و همچنین در توسعه فرهنگ دینی موثر نبوده و نیست.

به عبارت دیگر می توان چنین مجالسی را مهمترین وسیله برای صیانت از کیان دین و جامعه اسلامی و نیز بسط روح دین و دینداری دانست. متاسفانه عزاداری ها با همه اهمیت و جایگاه مهمی که در فرهنگ اسلامی دارند ،در طول زمان دچار آفات،خطرات و انحرافاتی شده است که نقش این وسیله مهم را تا حدودی کمرنگ کرده است. قدرت سازندگی و آثار یک عزاداری صحیح و منطبق با هدف اصلی قیام سیدالشهدا به قدری زیاد است که اگر عزاداران حسینی از این وسیله بسیار قدرتمند استفاده لازم و صحیح می کردند و مانع نفوذ این همه آفات در آن میشدند ،جامعه اسلامی و جهان اسلامی وضعیتی کاملا متفاوت با آنچه امروز دچار آن است می شد. مداحان و مرثیه خوانان در حفظ فرهنگ عزاداری و هم در تحریف آن نقش كلیدی دارند و این قشر باید مواظب رسوخ بدعت ها و ناخالصی ها به سنت عزاداری باشند./د101/ق

منبع: تبارک