اهل‌بیت عقل را نفی نمی‌کنند

اشاره: محرم امسال با ویروس کرونا توأمان شده است که دستورات بهداشتی برای سلامت عزاداران حسینی صادر شده و رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام تقلید نیز به اطاعت از آن دستورات توصیه کردند. در این میان، عده‌ای با کنار گذاشتن عقل، کاسه داغ‌تر از آش شده و با نفی دستورات بهداشتی، خود را احیاگر روضه‌ها و مصائب اهل‌بیت(ع) می‌دانند.

برای شناسایی این جریانات و بررسی خط فکری آنها، خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا نزد حجت الاسلام مسلم منفرد، کارشناس مسائل دینی و پژوهشگر حوزه علمیه قم رفته و به گفتگو با وی پرداخته است.

رسا ـ نوع مواجه ما با روایت ائمه معصومین(ع) چگونه باید باشد؟

روایت‌هایی که از ائمه(ع) به ما رسیده یک منظومۀ فکری است و ما نباید نگاه سطحی به این روایات داشته باشیم؛ اینگونه نیست که فرمایشات ائمه(ع) مناسب زمان ما نباشند بلکه فهم و برداشت غلط مخاطب را به این ورطه می‌کشاند که چنین تصوری کند.

اصل اجتهاد در بین فقیهان شیعه برای همین پدیدار شده است؛ مثلا ممکن است روایتی را ببینید که در مقابل آن نیز روایاتی وجود داشته باشد، فقیه با روش اصولی توانایی جمع بین این روایات را دارد که باید به قواعد کلی که از معصومین(ع) رسیده رجوع کند، روایات دیگر را می‌بیند، سند حدیث را می‌بیند.

رسا ـ برای همین است که دو علم درایه و رجال به وجود آمده است؟

بله، برای همین در علوم تخصصی حوزوی، دو علم پدید آمده است؛ علم درایه و علم رجال. رجال علمی است که در آن احوال راویان حدیث جرح، تعدیل و نقد و بررسی و روشن می‌شود که چه کسی در نقل حدیث موثق و مورد اعتماد است و چه کسی موثق نیست.

علم درایه در یک نگاه کلی این است که در این علم از اقسام حدیث، کیفیت تحمل، نقل حدیث، چگونگی ثبوت عدالت و ضبط راویان حدیث و الفاظی که در جرح و تعدیل راویان استعمال می‌شود و همچنین درباره طبقات رواة و مشایخ و مطالبی از این قبیل بحث می‌شود.

 

نو اخباری‌گری، مدل جدیدی از اخباری‌گری

متأسفانه در زمان اخیر، هنوز نگاه نو اخباری‌گری به روایات وجود دارد. در بین برخی مجتهدین که اصولی و قائل به اجتهادند نیز مشاهده می‌شود که در برخورد با یک حدیث، نگاهی نقل‌گرایانه و اخباری دارند؛ مثلا شخصی حدیثی را می‌خواند و از آن برداشتی می‌کند و به همین استنباط نیز عمل می‌کند در صورتی که بسیاری از روایات متعارض با این حدیث را ندیده است و حتی بعضی مواقع، حدیث از حیث دلالی بر آن چیزی که اعتقاد آن‌ها است دلالتی ندارد.

رسا ـ بعضی از روایات ائمه که به دست ما رسیده است مختص زمان خاصی است آیا این باعث می‌شود که ما به آن‌ها رجوع نکنیم؟

ناظر به سؤال شما عرض می‌کنم، شخصی روایتی را می‌خواند و مستمع با عقل خودش که نگاه می‌کند، متوجه می‌شود که مختص به این زمان نیست و اهل‌بیت(ع) از باب توصیه و سفارش در آن زمان خاص و با شرایط آن شخص چیزی را بیان کردند که متناسب زمان ما نیست؛ درحالی که روایات دیگر در همین باب را ندیده‌اند. پس دین یک مجموعه است و نمی‌شود به اجزاء آن جداگانه و با قطع نظر از اجزاء آن نگاه کرد. دستورات دین ما متناسب با شرایط و مواقع مختلف است و احکام دین ما تا روز قیامت تغییری نمی‌کند و تضمین کننده سعادت بشر نیز هست.

 

رسا ـ درمورد اخباری‌گری توضیح بیشتری می‌دهید؟

علمای شیعه بر دو مبنا از احادیث استنباط می‌کنند؛ یکی بر مبنای اجتهاد و اصول، و دیگری با مبنای اخباری‌گری. البته در زمان معاصر، اخباری‌گری به آن معنایی که در گذشته بوده خیلی بروز و ظهور ندارد و اکثر فقیهان امامیه در عصر ما اصولی هستند.

نکته‌ای که وجود دارد این است که در بین بعضی از جریانات، جریان‌هایی هستند که در بینشان یک نوع اخباری‌گری وجود دارد و به مسائلی مانند؛ افراطی‌گری در شعائر مذهبی دامن می‌زنند یا مثلا در مسائل اجتماعی و سیاسی یک نوع برداشتی از برخی روایات دارند که اصلا با اصول فقه و قواعد اجتهاد هم‌خوانی ندارد.

رسا ـ در چند روز اخیر بعضی از خطبا احادیثی خوانده‌اند که گویا متناسب با وضع حال نبود؛ اقتضائات زمانه در احادیث به چه منظور است؟

اقتضاء زمان راجع به عزاداری محرم چیزی را تغییر نداده است. در ابتدا باید ببینیم که توصیۀ ائمه(ع) نسبت به اهتمام در عزاداری برای چیست؟ ما یک بحث مبنایی داریم که اگر بخواهیم فلسفۀ عزاداری را بدانیم، باید از فلسفه نهضت امام حسین(ع) آگاهی پیدا کنیم. وقتی اهمیت نهضت حسینی را دریافتیم، آنگاه به اهمیت عزاداری نیز پی می‌بریم که چرا فرمودند: «من بکی او ابکی او تباکی وجب له الجنه»؛ آن زمان متوجه می‌شویم که چرا امام رضا(ع) به سرودن شعر در رثای اباعبدالله(ع) آن‌قدر امر فرمودند.

 

فلسفۀ نهضت عاشورا اصلاح جامعه اسلامی است و عزاداری هم باید به‌گونه‌ای باشد که ما را به این هدف نزدیک کند؛ اکنون نیز از اهمیت عزاداری چیزی کاسته نشده و کسی نمی‌گوید عزاداری نکنید؛ منتها شرایط به‌گونه‌ای است که باید با رعایت برخی نکات بهداشتی اقامۀ عزا کرد.

رسا ـ جایگاه عزاداری در دین اسلام را بیان کنید.

عزاداری داخل در اصول نیست؛ اصول مذهب شیعه طبق روایات اهل‌بیت(ع) مشخص در پنج امر است و هیچ فقیهی نگفته عزاداری برای اهل‌بیت(ع) جزء اصول مذهب است. چنین چیزی وجود ندارد؛ بلکه عزاداری جزء مسائل فقهی است؛ باید از دیدگاه فقهی به آن نگاه کنیم. وقتی از دیدگاه فقهی آن را نگاه می‌کنیم، می‌بینیم روایات متواتری از شیعه و سنی رسیده که عزاداری برای امام حسین(ع) مستحب مؤکد است؛ ولی وجوب ندارد الا به‌خاطر عنوان ثانویه که عرض کردیم خوف تضعیف اصل مذهب یا اصل عزاداری باشد.

نکته‌ای که اینجا مدنظر است، بحث احکام اولیه و ثانویه است مثلاً؛ حکم خوردن گوشت مردار در حکم اولیه حرام است، ولی وقتی شخص به اضطرار رسید از باب عنوان ثانویه، خوردن مردار برای او ایرادی ندارد و چه بسا برای حفظ جان، واجب است که به خوردن گوشت مردار رو بیاورد.

رسا ـ پس آنجایی که احتمال تعطیلی مراسمات سوگواری وجود داشته باشد، واجب می‌شود؟

بله، عنوان اولیۀ عزاداری سالار شهیدان استحباب مؤکد است؛ ولی ممکن است به‌خاطر عنوانی ثانوی عزاداری واجب شود و آن زمانی است که به دنبال تعطیل کردن عزاداری و تضعیف مذهب باشند، آنجا شما می‌بینید که تعطیل شدن عزاداری منجر به تضعیف اسلام می‌شود و اساس فکر و منهج امام حسین و ائمه علیهم السلام تضعیف می‌شود؛ آن موقع شما از باب حکم ثانویه عزاداری را واجب اعلام می‌کنید.

 

اکنون اقتضائات زمانه به‌گونه‌ای است که نمی‌شود بدون فاصله و نزدیک هم عزاداری کرد؛ خب ایرادی ندارد، با وجود فاصله از یکدیگر عزاداری می‌کنیم؛ ولی عزاداری را تعطیل نمی‌کنیم، زیرا اگر عزاداری تعطیل شود، قطعا اسلام ضربه خواهد خورد و فرهنگ اباعبدالله(ع) در بین مردم از رونق می‌افتد.

 

دشمنان درصدد تحریف هیئات

خود اهل‌بیت(ع) به اقامۀ عزا امر کردند و خودشان نیز الگو‌های صحیحی را برای عزاداری معرفی کردند. به عنوان نمونه روایتی داریم مجلس عزاداری برگزار کردن مصداق بارز این احیای امر اهل‌بیت(ع) است.

 

اساسا هیأت در راستای فرهنگ عاشورا شکل گرفته و فرهنگ عاشورا نیز به اصلاح جامعه اسلامی و ضدیت با طواغیت امر می‌کند؛ وقتی هیأت این نوع تقکر را نشر داد خب واضح است که یکسری دشمن پیدا می‌کند و دشمنان درصدد تعطیلی و یا تحریف عزاداری برمی‌آیند. این وظیفۀ علما است که مفاهیم اصیل را در هیئات رواج دهند و نگذارند که مفاهیم ناب توسط دشمنان به مفاهیم سطحی و غیرعمیق تغییر یابد.

 

رسا ـ روایاتی را نقل می‌کنند مبنی بر اینکه مجلس عزای اباعبدالله(ع) شفا خانه است و اگر وبا بر شما حمله‌ور شد، به مجالس حسین(ع) پناه ببرید؛ جایگاه این روایات چیست؟

اول این نکته را مدنظر داشته باشیم که مواجهۀ ما با این روایات و بیان کننندگان آن‌ها باید علمی، تخصصی و عقلانی باشد و با دلیل با آن‌ها بحث کنیم؛ نباید تعصبی و صرفا به این دلیل که شخص مقابل وابسته به جریان خاصی است او را رد کنیم.

فیلمی بیرون آمد مبنی بر اینکه مجلس امام حسین(ع) دارالشفاء است و ویروس در این مجالس نیست؛ اولاً که روایتی در این مورد نداریم؛ شما روایتی بیاورید که بگوید مجلسی که در آن ذکر اهل‌بیت(ع) گفته می‌شود، آنجا کسی که بیمار است به کس دیگری منتقل نمی‌کند. اینکه بیماران مثلاً در حرم امام رضا(ع) شفا می‌گیرند یک حقیقتی است، اما این نباید باعث شود که فردی که بیماری واگیردار دارد بدون رعایت بهداشت سلامت زائران دیگر را به خطر بیندازد.

 

 

این روایات هیچ کدام دلالت بر منتقل نشدن بیماری شخصی به دیگری در اجتماعی که ذکر مصائب آل‌الله است، نمی‌کند. نکتۀ دیگر اینکه در اسلام قاعده «لاضرر» مطرح است یعنی ضرر رساندن هر شخص به خودش یا دیگران حرام است.

رسا ـ کسانی هستند که کلا مسأله را پاک می‌کنند با این قبیل افراد چگونه باید برخورد کرد؟

بگذارید سؤال شما را کامل‌تر کنم، بعضی از این منبری‌ها کارشان به جایی می‌رسد که اصلاً مسأله را پاک می‌کنند؛ می‌گویند اصلا من دوست دارم به مجلس روضه بروم و در آنجا کرونا بگیرم و بمیرم! می‌گویند ما در روایات داریم که بروید زیارت حسین بن علی(ع) حتی اگر برای شما هزاران سختی هم به وجود بیاید. در جواب می‌گوییم؛ اولا یکی از چیز‌هایی که فقها بر آن اجماع دارند، قاعده لاضرر بود که گفتیم و این در عزاداری هم جاری است. اینکه ما به صورت جداگانه روایات را نقل کنیم و چیزی را که دوست داریم و باب میل‌مان است برداشت کنیم، کار راحتی است، ولی باید نگاه جامع به روایات داشته باشیم. ثانیا آن ضرر‌هایی که در این روایات مطرح است همه قهری یا از جانب اعداء است و تحت اختیار مکلف نیست و این فرق می‌کند با اینکه ما خودمان به خودمان ضرر بزنیم.

رسا ـ شبکه‌های خارجی و معاندان عزاداری، تقابلی به نام دین و عقل را راه اندازی کرده‌اند؛ در این وضعیت، وظیفه شیعیان چیست؟

در حال حاضر که شبکه‌های رسانه‌ای و خارجی دوگانگی عقل و دین را مطرح می‌کنند و همان ابتدا دست روی مجالس مذهبی گذاشتند، گفتند باعث شیوع این ویروس می‌شود؛ برای اینکه ما به این تقابل دامن نزنیم، از همان روز اول فقیهان ما همه توصیه کردند به رعایت مسائل بهداشتی تا چهره‌ای عقلانی از دین در جهان ارائه شود.

احتمال دارد یک عده بگویند این‌ها با اینکه کرونا هست، مسائل بهداشتی را رعایت نمی‌کنند و همین‌ها باعث انتشار ویروس می‌شود و جان مردم برای مذهبی‌ها مهم نیست؛ این سخنان موجب وهن مؤمنین و دین ماست و هر کاری که وهن مذهب باشد، حرام است؛ بنابراین ما می‌توانیم چهره عقلانیت دینی را به رخ جهانیان بکشیم کما اینکه هیئات ما به تبعیت از مراجع و ولی امر مسلمین خوب وارد عرصه شدند و تبدیل به قرارگاه‌های کمک دهنده در جهت حفظ سلامت مردم و توزیع کننده وسایل بهداشتی از قبیل ماسک و مایع ضدعفونی کننده و... شدند و در طرح مواسات نیز کمک‌های بی‌نظیری صورت گرفت.

 

بعضی از افراطیان استناد می‌کنند به زمانی در تاریخ که شیعیان به زیارت می‌رفتند و در این راه دستشان توسط حکومت وقت قطع شده است؛ بنابراین استدلال می‌کنند که ما برای عزاداری امام حسین(ع) اگر قطع عضو هم بشویم اشکالی ندارد و یا می‌گویند در دفاع از حرم اهل‌بیت(ع) ما جان می‌دهیم، اینجا هم مثل آنجاست.

اولاً این استنادات تاریخی که ذکر می‌کنند، سند ندارد و در تاریخ نقل نشده است که یک قانونی در زمان بعضی از خلفا بوده است که اگر کسی قصد زیارت داشته باید دستش قطع بشود و بعد به زیارت برود؛ استنادشان به مروج الذهب مسعودی است این کتاب اصلاً چنین مطلبی را ذکر نکرده است؛ اصلا بر فرض صحت چنین مطلبی، این بحث به‌خاطر عنوان ثانویه بوده است، زیرا دشمن درصدد تضعیف زیارت بوده نه مثل الان که مشکلی پیش آمده و چند صباحی باید رعایت کرد؛ تازه تعطیل هم نه، فقط باید چند وقتی مراعات کرد و مثلا با فاصله عزاداری کرد.

در بحث دفاع از حرم نیز همین قضیه است؛ بحث انهدام حرم مطرح است و ما اگر سرمان هم برود، نمی‌گذاریم به حرم اهل‌بیت(ع) جسارت شود؛ اما الان با شیوع ویروس کرونا اصل عزاداری زیر سؤال نرفته است و همه مراجع و شیعیان به دنبال این هستند که مراسم عزاداری را برگزار کنند./گ403/ق

 

خبرنگار: مهدی شهیدی