آیین قربانی کردن در ادیان مختلف

به گزارش خبرگزاری رسا، یکی از کهن‌ترین آیین‌هایی که تقریبا در همه ادیان وجود داشته، آیین قربانی است که انسان‌ها برای رسیدن به تقرب الهیاین آیین را انجام می‌دادند. در تمام ادوار تاریخ انسان‌ها برای در امان ماندن از غضب الهی و همچنین برای جلب خشنودی ورضایت او اقدام به قربانی و اهدای هدیه به خدا می‌نمودند که به تصورشان این قربانییا قبول می‌شد و یا رد می‌گردید. درسالیان اخیر با توجه به گسترش فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و در دسترس بودن سریع و آسان آن برای همه ازجمله جوانان و نوجوانان، در ایام مختلف شاهد موج اسلام ستیزی و به سخره گرفتن احکام اسلامی از طرف دشمنان مخصوصاباستانگران هستیم. یکی از احکامی که هرساله از طرف این افراد نسبت به آن شبهه پراکنی می‌شود عید قربان و مراسماهدای قربانی و ذبح حیوان است. همواره شاهد آن هستیم که باستان گرایان به مساله ی قربانی در اسلامهجمه کرده و آن را مخالف باعواطف انسانی تلقی می کنند و با جملاتی مضحک و در ظاهر فریبنده همچون «آیا بهتر نیست به درختکاری بپردازیم!؟»سعی در ضد انسانی جلوه دادن مساله ی قربانی دارند. این نوشته درصدد است با توضیح معنای لغوی و اصطلاحی وهمچنین بیان نمونه‌هایی از قربانی در سایر ادیانپاسخی منطقی به این شبهات دهد.

 

قربانی در لغت به معنای نزدیک گردیدن و در اصطلاح به معنای آنچه بدان تقرب به خدا جویند. چیزی که در راه خدای تعالیتصدُّق کنند و بدان تقرب جویند به خدای تعالی(لغتنامه دهخدا ذیل کلمه قربان). قربانی به اصطلاح کلی در علم ادیان،گرفتن جان موجود زنده از راه کشتن یا سوزاندن یا دفن کردن یا خوردن به منظور قرب پیدا کردن به خدایان و جلب نظرآنان است. در متون لاتین معادل کلمه ی قربانی کردن کلمه‌ی(sacrifice) آمده است. این کلمه از ریشه لاتین به معنای )مقدس کردن) آمده است و عمدتا آیین ذبح کردن یک حیوان و انتقال همه یا قسمتی از لاشه‌ی آن به مکان مقدس معبداست.

 

 

خداوند در سوره‌ی حج آیه 34 در مورد قربانی می‌فرماید: «وَلِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَارَزَقَهُمْمِنْبَهِيمَةِ الْأَنْعَامِفَإِلَهُكُمْإِلَهٌوَاحِدٌفَلَهُأَسْلِمُواوَبَشِّرِالْمُخْبِتِينَ»و (شماتنهاامّتىنيستيدكهتكليفقربانىدارد،زيرا) مابراى هر امّتى آئينى قرار داديم، تا هنگام قربانى نام خدا را بر حيواناتى كه خداوند روزى آنان كرده ببرند، خداى شما معبوديكتاست، پس فقط تسليم او باشيد، و به بندگان خالص بشارت ده(تفسیر نور - محسن قرائتی).خداوند در این آیه آیین قربانی را یک امر الهی بیان می‌کند و به عمل به آن دستور می‌دهد. با توجه به این آیه کلمه‌ی مَنسَکبه معنای عبادت است و چون قربانیکردن هم یک نوع عبادت محسوب می‌شود می‌توان به صراحت بیان داشت که درهمه‌ی ادیان گذشته قربانی وجود داشته است.

برای بررسی قربانی و استفاده از گوشت در آیین زرتشت باید به سه دوره توجه می‌شود:
1. قربانی قبل از زمان زرتشت
2. قربانی در زمان زرتشت
3. قربانی بعد از زرتشت

قربانی و خوردن گوشت در دوره قبل از زرتشت به این نحو است که در این دوره ذبح قربانی وجود داشته است. آئین و دین رایج آن زمان مهرپرستی و میترائیسم بوده و به گواهی تاریخ در این کیش قربانی جایز بود. پیروان این کیش به هنگام بهار گاوی را در معبد قربانی می کردند.

 

در زمان ظهور زرتشت اختلاف بسیار است به نحوی که از حدود 6000 سال تا 400 سال قبل از میلاد مسیح(ع) را زمان حیات او می‌دانند و این دوره زمان را در بر می‌گیرد. به هرحال زرتشت در هر زمانی که بوده باشد بنا به گفته‌ی گات‌ها هرگونه ذبح و قربانی کردن حیوانات ممنوع بوده است به این دلیل که معتقد بوده است چهارپایانی که غذای انسان را تامین می‌کنند و برای انسان کار می‌کنند باید مورد احترام قرار گیرند.

در هات بیست و نه بند هفت از گات‌ها زرتشت می‌گوید: نفرین تو ای مزدا به کسانی باد که با تعلیمات خود مردم را از کردار نیک منحرف می‌سازند و به کسانی که حیوانات را با فریاد شادمانی قربانی می‌کنند.

بعد از مرگ زرتشت تعالیم وی تحت تأثیر سنن جاری و احتیاجات زندگی و تمایلات مومنین تغییریافت و ذبح قربانی با مراسم شگفت آوری پا به عرصه نهاد و تا آنجا پیش رفت که زرتشتیان در مراسم و اعیاد خویش از قربانی استفاده می کردند. از این مراسم می‌توان به جشن مهرگان اشاره کرد( به جا مانده از زمان مهرپرستی ) که زرتشت با تمام نیرو با آن مخالفت ورزیده بود ولی در فراز و نشیب تاریخ دوباره در بین زرتشتیان متداول شده است. در یشت‌ها که قسمتی از اوستا هستند در مورد قربانی کردن آمده است: از برای هوشنگ پیشدادی در بالای (کوه) هرا صد اسب، هزار گاو ده هزار گوسفند قربانی کرد. «اوستا،یشت‌ها،ترجمه و تحقیق: ابراهیم پورداوود، ص243، آبان‌یشت،کرده‌ی 6، بند21». آن گاه اهورا مزدا گفت ... از برای او ممالک آریایی بایدیک گوسفند بریان کنند. سفیدیا سیاهیا رنگ دیگر (اما) یک رنگ (باشد). «اوستا، یشت ها،ترجمه و تحقیق: ابراهیم پورداوود، ص 369، تیریشت، کرده ی 16، بند 58».

در سده‌های اخیر اغلب زرتشتیان ایران در جشن مهرگان گوسفندی را سر می‌بریدند. این نکته را هم باید اضافه کرد که ظاهرا زرتشتیان در جشن بهمنگان از قربانی کردن و خوردن گوشت خودداری می‌کنند. زرتشتیان بهمن(وهومن) را فرشته‌ی مقرب اهورامزدا می‌دانند و در عالم معنوی او را مظهر اندیشه نیک و دانش خداداد می‌دانند. پاسبانی از چهارپایان سودمند در عالم جسمانی به این امشاسپند واگذار شده است و در این روز زرتشتیان در جشن بهمنگان یا بهمنه که در روز بهمن از ماه بهمن واقع می شود از کشتار حیوانات و خوردن گوشت آنها خودداری می کنند. متعصبین آنها این عمل یعنی پرهیز از خوردن گوشت و کشتار گاو و گوسفند و مرغ و... را در همه روزهای ماه بهمن ادامه می دهند. در اینجا لازم به یادآوری است که روزهای وهمن(۱) ماه(۲) گوش(۳) و رام(۴) در نزد زرتشتیان بنام روزهای نَبُر معروفند و هرماه در چهار روز نامبرده، زرتشتیان نَبُر نگاه می دارند یعنی از ذبح حیوانات و مصرف گوشت آنها خودداری می نمایند.

«موسی و هارون گفتند خدای عبرانیان ما را ملاقات کرده است. رخصت ده سه روز در صحرا راه بپیماییم و به یهوه خدایمانقربانی تقدیم کنیم وگرنه مارا به بلا یا شمشیر خواهد زد». (باب پنج از سِفر خروج) و یا در جای دیگر در باب سی و دو سِفرخروج می‌خوانیم « هارون طلاها را از دست ایشان گرفته با قلم شکل داد و صورت گوساله‌ای ریخته شده در آورد. آنگاهایشان گفتند ای اسرائیل اینها هستند خدایان تو که تو را از سرزمین مصر بیرون آوردند. هارون چون این را دید مذبحی دربرابر آن گوساله بنا کرد و و اعلام نمود فردا برای خداوند جشنی خواهد بود. پس قوم برخواستند و قربانی‌های تمام سوز وقربانی‌های رفاقت تقدیم کردند». این مطلب نشان دهنده‌ی اهمیت قربانی برای قوم یهود است تا جایی که یکی از ملحقاتعبادتگاه‌هایشان محل اهدای قربانی بوده است. لازم به ذکر است در دینیهود قربانی انواعی دارد و برای کارهای خاصو متنوعی صورت می‌پذیرد که به عنوان نمونه می‌توان به قربانی‌های سوزاندنی، قربانی‌های پیش کشی و جنباندنی، قربانی‌هایسلامتی و قربانی‌های خطا و گناه اشاره نمود.(جیمز هاکس مولف و مترجم کتاب قاموس کتاب مقدس)

در دین مسیح آیین قربانی شکلی عرفانی و نمادین دارد. در میان مسیحیان مظهر قربانی شخص عیسی علیه السلام است.مسیحیان عقیده دارند که با گناه آدم و حوا علیهما السلام که باعث هبوط و اخراجشان از بهشت شد، گناه آنان باقی ماند وتوبه‌ی آنها پذیرفته نشد تا اینکه عیسی علیه السلام خود را قربانی کرد و با قربانی شدن موجب بخشیده شدن آدم و حوا وفرزندان آنان شد. دیدگاه مسیحیان در مورد قربانی شدن عیسی علیه السلام به دو دسته است. یکی دیدگاه مسیحیانی استکه از نسل یهود بودند، اینها بر این باور بودند که مسیح با قربانی کردن خود، گناهانشان را خرید و یهود را از اسارت رومیاننجات داد. دیدگاه دوم مربوط به مسیحیان غیریهودی است که به باور آن‌ها قربانی شدن مسیح نوعی بازخرید عرفانی ازگناهان همه‌ی انسان‌‌ها است. در هر صورت قربانییک بخش جدا نشدنی از مسیحیت است چه اینکه قربانی شدن مسیح رابراساس بازخرید گناهان قوم یهود و نجات از دست رومیان بدانیم و چه به صورت عرفانی از آن یاد کنیم. در کتاب مقدسمسیحیان در انجیل متی باب 5 می‌خوانیم«پس اگر هنگام تقدیم هدیه‌ات بر مذبح به یادآوری که برادرت از تو چیزی به دلدارد هدیه‌ات را بر مذبح واگذار و نخست برو و با برادر خود آشتی کن و سپس بیا و هدیه‌ات را تقدیم نما».

قربانی در اسلام با پذیرش هدیه هابیل و رد شدن قربانی قابیل و سپس کشته شدن هابیل به دست برادرش این داستان بیان شده و ماجرای این دو برادر در قرآن کریم ذکر شده است. خداوند در سوره مائده در باره ی آن دو اینچنین می‌فرماید« وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ»همچنین در ماجرای رؤیای صادقه‌ای که حضرت ابراهیم علیه السلام دید که فرزندش را به قربانگاه می‌برد و تیغ بر گلویشمی‌نهد و او را قربانی می‌کند می‌فرماید«فَبَشَّرْناهُ بِغُلامٍ حَلِیمٍ فلَمّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قالَ یا بُنَیَّ إِنِّی أَرى فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُکَفَانْظُرْ ما ذا تَرى قالَ یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شاءَ اللّهُ مِنَ الصّابِرِینَ فَلَمّا أَسْلَما وَتَلَّهُ لِلْجَبِینِ وَ نادَیْناهُ أَنْ یا إِبْراهِیمُ قَدْصَدَّقْتَ الرُّؤْیا إِنّا کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِینُ وَ فَدَیْناهُ بِذِبْح عَظِیمٍ»ما او را به نوجوانى بردبار و صبوربشارت دادیم. هنگامى که با او به مقام سعى و کوشش رسید، گفت: «پسرم! من در خواب دیدم که تو را ذبح مى کنم، نظرتو چیست»؟ گفت: «پدرم! هر چه دستور دارى اجرا کن، به خواست خدا مرا از صابران خواهى یافت.

 

هنگامى که هر دوتسلیم شدند و ابراهیم جبین او را بر خاک نهاد، او را ندا دادیم که: «اى ابراهیم! آن رؤیا را تحقق بخشیدى»! ما این گونهنیکوکاران را جزا مى دهیم. این مسلماً همان امتحان آشکار است! ما ذبح عظیمى را فداى او کردیم.(آیات 100 تا 107سوره صافات) شیعیان معتقدند که حضرت اسماعیل(ع) ذبیح بوده است و برخی از اهل سنت هم بر همین اعتقاد هستند ولیعده‌ای دیگر از اهل سنت و همچنینیهودیان معتقدند که منظور از ذبیح، فرزند دیگر حضرت ابراهیم(ع) یعنی حضرت اسحاق(ع) است.

 

در هرصورت آیین قربانی در میان مسلمین در مناسک حج به صورت یکی از اوامر الهی و شریعت محسوب می‌شود و هرساله در موسم حج، مسلمین در سرزمین منی قربانی می‌کنند. قربانی در اسلام به دو گونه است: واجب و مستحب. واجب مانند قربانی عید قربان(اضحیه) که توسط حاجی‌ها در مکه و در سرزمین منی انجام می‌گیرد و قربانی کفاره که بر فرد واجب می‌شود و یا قربانی نذر و قسم که بر عهده‌ی فرد است. همچنین قربانی مستحب هم مثل عقیقه کردن برای نوزاد است که برای سلامتی نوزاد تازه متولد شده انجام می‌پذیرد. نکته‌ی قابل توجه این است که خداوند در قرآن در سوره‌ی حج آیه 37 در مورد اهدای قربانی می‌فرماید« لَنْ يَنالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لکِنْ يَنالُهُ التَّقْوي‏ مِنْکُمْ»یعنی چیزی از گوشت و خون این قربانی‌ها به خداوند نمی‌رسد بلکه هدف از قربانی کسب تقوای شماست و تقوای شماست که به خدا می‌رسد.

با آنچه آمد به نظر می رسد که قربانی در دین اسلام خردمندانه ترین و مقتصدترین آئین در میان تمام ادیان است. به این دلیل که اولا: قربانی که در مراسم حج انجام می‎شودیادآور از خودگذشتگی و جانفشانی حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل علیهما السلام در راه خداوند است و ثانیا در اسلام تاکیدات مکرر شده که قربانی چه به نحو واجب و چه به صورت مستحب در میان نیازمندان و افراد کم برخوردار جامعه تقسیم شود. با توجه به این عمل، کسی که حیوانی را ذبح و قربانی می‌کند علاوه بر تقرب جستن به خداوند تعالی، با تقسیم قربانی میان نیازمندان آنها را مورد تفقد و مهربانی خود قرار می‌دهد که اینمسئله در مقایسه با سوزاندن حیوان و رها کردن آن در صحرا که اسراف آشکار در منابع غذایی است بسیار سودمندانه و خردمندانه است./950/د103/ف

محسن عسکری