گزارش اختصاصی رسا از مطالبات حوزویان از شورای عالی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، شوراي عالي حوزه علميه قم، متشکل از علما و خبرگان اسلامي، عهده‌‌دار سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي کلان در بخش هاي مختلف آموزشي، اخلاقي، تبليغي، اجتماعي، و معيشتي حوزه علميه قم و ساير حوزه‌هايي که از امکانات و خدمات حوزه علميه قم استفاده مي‌کنند، است.

نصب و عزل اعضاي شوراي عالي، به پيشنهاد جامعه محترم مدرسين، و تایید مقام معظم رهبري و مرجع يا مراجع عظام حوزه علميه قم انجام مي‌شود و مدت فعاليت شوراي عالي در هر دوره، 4 سال و تعداد اعضاي آن، حداقل، 7 نفر است.

اکنون دوره هفتم شورای عالی حوزه های علمیه پایان یافته و دوره هشتم نیز پس از تأیید از سوی رهبر معظم انقلاب و مراجع تقلید کار خود را آغاز می کند؛ این تغییر و تحولات ما را برآن داشت تا با حضور در میان طلاب در زمینه مطالبات آنها از شورای عالی حوزه های علمیه سوال کنیم.

برای چنین کاری قلب حوزه قم یعنی مدرسه علمیه فیضیه را انتخاب کردیم؛ در آخرین روزهای خرداد سال 99 در گرمای شدید قم، پس از هماهنگی با مسؤولان مدرسه و حفاظت، وارد محوطه مدرسه فیضیه و دارالشفاء شدیم؛ طلاب حاضر در مدرسه فیضیه مطالبات فراوانی از شورای عالی حوزه های علمیه داشتند، که مشکلات معیشتی و آموزشی به صورت مشترک در میان مطالبات همه طلاب مشاهده می شود.

برخی نیز مشکلات هویتی و سردرگمی طلاب را از جمله مهم ترین مشکلات حوزه علمیه می دانستند که براساس نظر این گروه از طلاب، اگر مشکلات هویتی طلاب برطرف شود، طلاب می توانند مشکلات اقتصادی را تحمل کنند اما به دلیل عدم هویت، تحمل مسائل اقتصادی برای آنها سختی مضاعف دارد.

در میان مطالبات طلاب از شورای عالی حوزه های علمیه مسأله تعجب آور، عدم شناخت بخشی از طلاب از نهاد شورای عالی حوزه های علمیه است؛ عده ای از طلاب کوچک ترین آگاهی از وظایف و اختیارات شورای عالی حوزه علمیه نداشتند و حتی تعداد اندکی از طلاب از وجود چنین شورایی در حوزه علمیه اطلاعی نداشتند.

گزارش مطالبات حوزویان از شورای عالی حوزه های علمیه تقدیم خوانندگان خبرگزاری رسا می شود.

حجت الاسلام گلزاده، رابطه اعضای شورای عالی با طلاب را به رابطه پدر و پسری تشبیه کرده و ادامه می دهد: رابطه طلاب با اعضای شورای عالی رابطه فرزند با پدر و رابطه شاگرد با استاد است، طبیعتا در جایگاه پدری، شورای عالی باید از گرفتاری و مسائل طلاب آگاه باشد و بیان کردن مشکلات از سوی فرزندان به معنای آن نیست که پدر نمی داند، بلکه بیان فرزندان به این معنا است که امروزه وضعیت مقداری دشوارتر شده است.

یکی از مشکلات طلاب معیشت است و برای معیشت طلاب باید فکر اساسی صورت گیرد، گرچه تاکنون فعالیت هایی صورت گرفته اما ناکافی است؛ مشکل دوم بحث مسکن طلاب است که سهم بسیار زیادی از زندگی طلاب را شامل می شود، به ویژه طلاب جوان که مستأجر هستند و توسعه اتفاقاتی مانند شهرک مهدیه به این معنا که مجموعه هایی طلاب را وادار سازد، پس از گذراندن درس به دیار خود بازگردند اما تا زمانی که اینجا هستند پناهگاهی داشته باشند.

همچنین باید در بحث کمک اجاره که رهبر معظم انقلاب همیشه یاور طلاب و حوزه علمیه بوده اند تدبیری صورت گیرد که جوابگوی نیازهای امروزه باشد گرچه کمک اجاره ای که عنایت می شود، جمع آن بسیار قابل توجه است اما با توجه به وضعیت کنونی و افزایش افسار گسیخته اجاره بها در مصداق و گره گشایی، گرهی از طلاب نمی گشاید.

در زمینه شهریه باید تدبیری کاربردی صورت گیرد به گونه ای که بتواند بخش قابل توجهی از زندگی طلاب را پشتیبانی کند؛ از سوی دیگر تبلیغ مناسبتی از نظر کمی و کیفی در حجم مناسبی صورت نمی گیرد به عنوان مثال اگر 60هزار مسجد داریم آیا شصت هزار طلبه به این مساجد اعزام می شوند یا اگر 60 هزار روستا وجود دارد آیا همه روستاها به اندازه نیاز دارای امام جماعت یا مبلغ هستد؟ آیا طرح هایی مانند هجرت دائمی و روحانی مستقر کافی است؟ آیا طلابی که وارد عرصه تبلیغ می شوند همانند طلابی که وارد عرصه تدریس می شوند، از امتیازات برخوردار هستند؟

مگر یکی از مأموریت های ذاتی تبلیغ تبشیر و اندار نیست؟ مگر تبلیغ شغل انبیا نیست؟ آیا کسی که اقدام به شغل انبیا کرد باید محرومیت بیشتری را شاهد باشد، اعم محدودیت و مشکل در شهریه و قضایای دیگر که تفاسیر زادی دارد؟.

رهبر معظم انقلاب در دیدار با نمایندگان طلاب، جایگاه مجمع نمایندگان را مدنی ترین جایگاه درون حوزه معرفی کردند یعنی اگر می خواهیم حرف طلاب را مستمرا بشنویم باید حرف نمیندگان را مستمرا بشنویم، زیرا اعضای مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، سخنگوی مجموعه طلاب هستند و از سوی دیگر حضرت آقا بیان کردند، اعضای مجمع نمایندگان طلاب را در تصمیم گیری ها دخالت دهید، اما در کجای حوزه از وجود مجمع استفاده می شود؟ آیا در شورای هماهنگی حوزه و شورای عالی، از ظرفیت اساتید جوان و پر انرژی موجود در مجمع نمایندگان کمک می گیرند؟

آیا این فرایند تحصیل در حوزه علمیه، طلبه انقلابی می پروراند؟ آیا رنگ و بوی انقلاب آن گونه که باید در متون درسی به چشم می خورد؟ یا در ساحت های تبلیغی، فرهنگی، تحصیلی، تدریسی، سیاسی، اجتماعی و مدیریتی همچنین موارد دیگر، امتیاز در خور و برجسته برای طلبه انقلابی وجود دارد، که ظرفیت طبیعی حوزه به سوی طلبه انقلابی رود؟ آیا در سیستم آموزشی حوزه، آموزش در خور تربیت صدها یا هزاران استاد یا مدیر و مبلغ مورد نیاز آینده، وجود دارد؟

اعضای مکرم شورای عالی، هم آنهایی که بوده اند هم آنهایی که ملحق خواهند شد، عزیز، دغدغه مند و سرشناس هستند که به همه آنها ارادت داریم و می خواهم بگویم ما طلبه های کوچک این حوزه آماده یاری و یاوری شما هستیم و فقط کافی است اراده کنید.

از ضعف شورای عالی در اطلاع رسانی تا تورم افسار گسیخته ای که بلای جان طلاب شده است

در ادامه سراغ طلبه ای مشغول به تحصیل در درس خارج حوزه علمیه قم و دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت راهبردی فرهنگ دانشگاه باقرالعلوم(ع) می روم و موضوع را با او در میان می گذارم. او می گوید: شورای عالی حوزه های علمیه جمعی از فرهیختگان و اندیشمندان بزرگ حوزه علمیه هستند که روزگاری دروس طلبگی را خوانده و مقاطع مختلفی را پشت سر گذاشته اند و سال ها تدریس را در کارنامه خود دارند و به نوعی با ظرفیت ها و نیازهای حوزه آشنا هستند.

شورای عالی در ادوار مختلف اقدامات و فعالیت های مناسبی انجام داده اند اما ضعفی که وجود دارد و خود اعضای شورای عالی نیز به آن اذعان دارند و باید مکانیزم لازم را طراحی کنند، در عرصه اطلاع رسانی و رساندن اقدامات و فعالیت ها به بدنه حوزه علمیه است که متأسفانه در رساندن اقدامات و فعالیت ها به بدنه حوزه، شورای عالی ضعیف عمل کرده است؛ بنابراین در دوره جدید شورا حتما باید به این مورد توجه شود که اگر شورا این کار را نجام ندهد همین ذهنیتی که در بخش قابل توجهی از طلاب در زمینه فعالیت های شورا وجود دارد همجنان ادامه خواهد یافت.

نکته دیگر این است که امروزه ایام و سال های ابتدایی صدور بیانیه گام دوم انقلاب را سپری می کنیم؛ همچنین هشداری که رهبر معظم انقلاب در زمینه تضعیف تفکر و روحیه انقلابی در فضای حوزه بیان کردند را پیش روی خود داریم؛ بنابراین شورای عالی باید این فرمایش حضرت آقا و هشدار ایشان در زمینه فضای انقلابی و انقلابی زدایی از حوزه را بیش از پیش جدی گیرد؛ زمان آن رسیده است که شورای عالی کارگروه ها و کمیسیون هایی را تشکیل داده و از افراد دغدغه مند و نخبه برای تحقق این امر مهم کمک گیرد.

طلاب چطور می توانند با این مشکلات اقتصادی دغدغه و انگیزه ملا شدن داشته باشند؟

نکته سوم بحث معیشت طلاب است؛ زیرا امروزه تورم به شکل افسار گسیخته ای در حال رشد است و طلاب ما جزء محروم ترین اقشار جامعه به شمار می روند، گرچه برخی طلاب شاغل هستند، اما اکثر طلاب با شهریه طلبگی هفتصد هزار تومان و شاید هم کمتر اموررات زندگی خود را می گذرانند؛ بنابراین شرایط واقعا سخت شده و این شهریه کفاف حداقل زندگی را نمی دهد بنابراین طبیعی است، طلبه و روحانی زمانی نتواند از پس مایحتاج اولیه زندگی برآید، چگونه می تواند دغدغه ملا شدن را داشته باشد؟ گمان می کنم شورای عالی حوزه باید با همکاری مراجع تقلید تصمیم جدی در این زمینه بگیرد.

بحث اوقاف و موقوفات حوزوی، از اموری است که شورا باید به صورت جدی پیگیری کند؛ در این راستا خیرین زیادی هستند که می توانند به حوزه علمیه و روحانیت کمک هایی داشته باشند که تحقق این دو مهم یعنی احیای موقوفات حوزوی و کمک گفتن از خیرین موجب می شود، هم استقلال حوزه های علمیه که مد نظر رهبر معظم انقلاب و مراجع تقلید است حفظ شود و هم حوزه های علمیه، حریت خود را کما این که تاکنون نیز این گونه بوده است، حفظ کنند.

در کنار این مسائل، بخش نظام آموزشی حوزه نیز نیازمند بازنگری است گرچه در در دوره مدیریت آیت الله اعرافی، دفتر فقه معاصر ایجاد شد و برخی متون همانند "الفائق فی الاصول" که بزرگان نیز بیان می کنند کتاب با ارزشی است، به صورت آزمایشی در متون درسی قرار گرفت اما زمان آن رسیده گامی به جلوتر برداریم و از قبیل این کتاب ها در متون اصلی حوزه قرار گیرند.

علت محدثه انقلاب باید در قامت علت مبقیه هم ایفای نقش کند

بخش پنجم این است که حوزه های علمیه به تعبیر رهبر معظم انقلاب مادر نظام هستند، و مادر نمی تواند نسبت به فرزند و مولود خود بی توجه باشد از سوی دیگر امروزه که بیش از چهل سال از عمر انقلاب می گذرد شرایط و اقتضائات نظام تغییر کرده و طبیعی است، حوزه علمیه که علت محدثه نظام است باید در قامت علت مبقیه، پاسخگوی نیازهای نظام نیز باشد در این راستا مرکز یا سازمانی در حوزه علمیه باید به پژوهش ها جهت دهی کند که هم از هدر رفت منابع جلوگیری وهم دردی از دردهای نظام مداوا می شود در حالی که متأسفانه بخش قابل توجهی از پایان نامه های حوزوی در بایگانی خاک می خورند و قابل استفاده نیست.

لزوم هدفمندسازی شهریه طلاب 

طلبه ای دیگر طرح هدفمندی شهریه ها برای بهتر شدن معیشت طلاب را مطالبه خود از شورای عالی حوزه های علمیه مطرح کرده و ادامه می دهد: معیشت طلاب بسیار مهم و طرح هدفمندی شهریه ها کاری بسیار مهم بود که مطرح شد اما نمی دانیم به کجا رسید؛ به نظر می رسد طلاب حتی در آمار معیشتی نیز لحاظ نمی شوند در حالی که سطح درآمد آنها ازکارگان نیز کم تر است، البته سبک های زندگی متفاوت است و سبک زندگی طلاب با هیچ قشر دیگری قابل مقایسه نیست.

این طلبه حاکمیت سیستم سنتی در حوزه را دلیل بسیاری از مشکلات حوزه دانسته و می گوید: به دلیل حاکمیت سیستم سنتی در حوزه علمیه، پیچیدگی هایی مشاهده می شود که مانع انجام فعالیت در حوزه علمیه می شود.

طلبه ای دیگر که عضو جزو نخبگان و استعدادهای برتر حوزه علمیه است؛ ضمن تشکر از اعضای دوره هفتم شورای عالی حوزه های علمیه با بیان این که در هر ارگانی، هر مقدار زمان جلو تر می رود، انتظارات نیز افزایش پیدا می کند، اظهار کرد: براساس زمان در هر ارگانی باید تحولاتی صورت گیرد بنابراین از شورای عالی حوزه های علمیه نیز این انتظار می رود در مواد درسی بازنگری صورت گیرد چنانچه رهبر معظم انقلاب نیز چندین مرتبه بیان کرده اند در انتخاب کتب و درس ها بازنگری صورت گیرد در حالی که در این 15 سالی که بنده در حوزه هستم تمامی دروس تکراری است.

مشکلات اقتصادی عامل فاصله گرفتن بسیاری از طلاب از فضای حوزه

انتظار مهم دیگر از شورای عالی، بحث معیشت است، که امروزه دامن گیر تمام اقشار جامعه شده اما برای طلاب به مراتب مهم تر است زیرا با همان شهریه ای که سال ها قبل با آن زندگی خود را می گذراندند امروزه نیز با تورمی که وجود دارد با همان شهریه و حمایت های مالی زندگی را می گذرانند در نتیجه بسیاری از طلاب به دلیل این که نتوانسته اند با این مبلغ شهریه، نیازهای اقتصاد خانواده را تآمین کنند از فضای حوزه فاصله گرفته اند.

شورای عالی با طلاب، اساتید و نخبگان ارتباط بیشتری بگیرد

طلبه ای دیگر می گوید: انتظار ما از شورای عالی ارتباط هرچه بیشتر آنها با طلاب، اساتید و نخبگان است که امروزه بسیار کم مشاهده می شود در حالی که باید چنین ارتباطی به یک رویه تبدیل شود گرچه این عزیزان نیز اشتغالاتی دارند و در کنار آنها به تدریس و تدوین کتب می پردازند اما باید حتی اگر شده ارتباط بیشتری با جمع خصوصی تر از طلاب داشته باشند.

همچنین امروزه تدریس برای طلابی که قابلیت تدریس دارند به راحتی امکان پذیر نیست به عبارت دیگر با وجود زحمات فراوانی که  برخی طلاب طلبه متحمل شده اند، نمی توانند در حوزه علمیه تدریس کند در حالی که در زندگی نامه علما مشاهده می شود، در دوران آنها امکان تدریس به راحتی وجود داشته است اما امروزه برای بسیاری از طلاب این امکان وجود ندارد.

تحول خواهی به دغدغه طلاب جوان تبدیل شده است

طلبه ای مسأله تحول در حوزه علمیه را از دغدغه های طلاب جوان می داند و ادامه می دهد: مسأله تحول امروزه برای بسیاری از طلاب به ویژه طلاب جوان به دغدغه تبدیل شده است که بارها در زمینه آن سخن گفته شده و جای صحبتی باقی نمانده است.

امروزه در زمینه فعالیت ها در راستای تحول سخنانی فراوانی گفته می شود و بسیاری از اساتید می گویند اقدامات مناسبی در حال رخ دادن است اما من طلبه که در حوز علمیه مشغول تحصیل هستم نیز باید خروجی آن را احساس کنم.

مسأله دیگر این است که یک طلبه باید بتواند با یک چشم انداز و چشم باز وارد مسیر طلگبی شود و راه خود را انتخاب کند زیرا امروزه بسیاری از طلاب احساس می کنند پس از ورود به حوزه علمیه به حال خود رها شده اند که این احساس باید از طلاب گرفته شود.

بحث معیشت نیز بسیار مهم است و معیشت طلاب همیشه مسأله بوده و همیشه نیز در زمینه آن صحبت شده و من نمی خواهم راهکار بیان کنم اما باید مسؤولان حوزه علمیه باید به فکر باشند زیرا با توجه به شرایط امروزی زندگی برای طلاب بسیار زندگی سخت است که البته برای جامعه نخبگانی شرایطی فراهم شده که اگر عموم طلاب نیز شرایطی در نظر گیرند بسیار خوب است.

وضعیت ورودی ها به حوزه نگران کننده است

طلبه ای دیگر با اشاره به مشکلات حوزه علمیه می گوید: من هشت سال در مدارس شهرستان ها و مراکز استانی مدیر حوزه علمیه بوده ام و به عنوان کسی که هم طلبه بوده و هم مدتی در کادر اجرایی حوزه مشغول بوده است مهم ترین مشکلی که طلاب با آن طرف هستند و بالاتراز مسائل اقتصادی و و درسی است، ابهام در آینده و کارکرد آنها برای جامعه دینی است.

امروزه با توجه به تغییر جدی که در وضعیت کشور و دنیا داریم، طلبه ای که وارد حوزه می شود نمی داند می خواهد چه کاری انجام دهد یا به چه دردی می خورد بنابراین پس از مدتی درس خواندن به دنبال این است به واسطه درس خواندن در کدام مؤسسه می تواند در آینده شغل بهتری پیدا کند، زیرا وضعیت معیشتی مناسب نیست در نتیجه بسیاری از استعدادها که می توانند در راستای مسائل مختلف متناسب با روحانیت فعالیت کنند حاضر به همکاری نمی شوند زیرا نه آتیه دارد و نه برنامه مشخصی و نه حمایتی صورت می گیرد.

درچند سال اخیر در اکثر شهرستان ها شاید آمار جذب به یک دهم قبل رسیده است و حتی برخی کلاس ها تشکیل نشده اند، آیا مردم از طلبگی و روحانیت زده شده اند؟ خیر ولی من که الان می خواهم در مدرسه راهنمایی و دبیرستان برای تشویق دانش آموزان برای ورود به حوزه علمیه صحبت کنم باد تصویر روشنی از طلبگی ارائه دهم به عنوان مثال فرد می گوید نظامی شوم یا پزشک شوم چنین کاری می توانم انجام دهم، اما در حوزه علمیه چکاره می شود؟ آتیه چیست؟ برنامه شغلی چیست؟ که این ابهام خودش از همه موارد بدتر است.

برخی وضعیت اقتصادی را به عنوان ملاک اول مشخص می کنند اما بنده این را قبول ندارم به عنوان مثال برای مدافع حرم در سوریه، بگویید رزمنده می خواهیم و هیچ پولی هم نخواهیم داد و مشاهده خواهید کرد داوطلبان بسیاری حاضر خواهند شد، اکنون که حوزه علمیه مدافع حریم ولایت است قطعا دانش آموزان و جوانان فراوانی حاضر هستند برای حضور در حوزه داوطلب شوند اما در مورد آینده حوزه ابهام وجود دارد.

به عنوان مثال در زمان تحصیل در کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی در یکی از دانشگاه ها، فردی که دانشجوی دکترای فلسفه و رتبه دوم کشوری بود، روزی با خوشحالی بیان می کرد در آزمون ورودی حوزه علمیه قبول شده است، هنگامی که به او گفتم در حوزه علمیه پس از اتمام سطح دو اجازه تحصیل هم زمان در دانشگاه و حوزه را نخواهی داشت، بیان کرد: دانشگاه را رها خواهم کرد.

اما من نمی دانستم به فردی که دارای رتبه دوم دانشگاهی است و امروزه بهترین شرایط را دارد، چه بگویم، از علاقه ای که خودم به حوزه دارم می خواهم او را تشویق به حضور در حوزه کنم اما آتیه، نابسامانی که در حوزه علمیه را می بینیم هراس دارم که چنین کاری را انجام دهم اما آن شخص در آینده پشیمان شود در حالی که دوره دکتری را رها کرده است.

البته چند مرکز تخصصی و مدرسه طرح هایی را مطرح کرده اند اما به صورت کلی در حوزه علمیه چنین معضلی جدی است و هیچ طلبه ای نمی داند قرار است چه کاره شود و نمی داند چه فایده ای دارد در نتیجه هم طلبه را زده می کند و هم افرادی که قرار است وارد حوزه شوند را می پراند وهم من که به حوزه آمده ام را وادار می کند به موارد حاشیه ای همانند طب سنتی یا موارد دیگر وارد شوم.

رهبر معظم انقلاب هر ساله با دانشجویان دیدار دارند و دانشجویان نقدهای خود را بیان می کنند و ایشان نیز در زمینه سیاست های کشور صحبت می کنند اما چند مرتبه چنین دیدارهایی با طلاب انجام شده است و ما توانسته ایم در جلسه ای کنار ایشان باشیم و ایشان با ما در زمینه مسائل آینده کشوری بحث کنند؟ این نشان می دهد که ما به درد حضرت آقا نخورده ایم!

روزی که می خواستم از قم خارج شوم، استادی که از اعضای شورای عالی حوزه علمیه است، از من خواست از قم خارج نشوم و اگر مشکل مالی دارم می تواند فرصت تدریس را برای من ایجاد کند، که من بیان کردم، چندین سال است برای شرکت در درس خارج، صبح از خانه خارج می شوم و شب به خانه باز می گردم که احساس می کنم در حوزه علمیه اضافی هستم و روحیه ام به هم ریخته است و می خواهم کاری انجام دهم و به محض خروج از قم بدون برنامه قبلی، مشاهده کردم، مدرسه ای نه مدیر دارد و نه استاد؛ طلبه باید از آغاز ورود بداند، می خواهد استاد، قاضی یا مدیر باشد و در حیطه مورد نظر درسش را ادامه دهد.

رهبر معظم انقلاب مدتی پیش در زمینه تحول در آموزش بیان کردند، که آموزش حوزه نیز، بخشی از آموزش کشور است که ایشان بیان کردند، برخی درس ها در آموزش و پرورش هیچ فایده ای ندارد که در حوزه علمیه نیز این گونه است، و امروزه دیده می شود طلبه ای پس از مدتی کادر مدیریتی حوزه علمیه شده اما شعر سیوطی چه کارآیی برای او دارد زیرا این فرد باید در زمینه مسؤولیتش، آموزش دیده باشد.

معاونان آموزش مدارس اصلا آموزش های لازم را ندیده اند و فقط یک کارگاه برگزار می کنند که گمان می کنند با این کارگاه تمام مشکلات حل می شود؛ من خودم بیش از هفت کارگاه مدیریتی در دوران مدیریت، شرکت کردم که هیچ کدام فایده ای نداشت.

برخی از آثار شهید مطهری قابلیت قرار گرفتن جزو دروس رسمی حوزه را دارد

طلبه ای قرار دادن کتب شهید مطهری در میان دروس اصلی حوزه علمیه را از شورای عالی حوزه علمیه مطالبه می کند و می گوید: رهبر معظم انقلاب بیان کرده اند که کتب شهید مطهری در سیستم حوزه وارد شود اما متأسفانه آن گونه که باید این کتب، وارد سیستم درسی نشده اند زیرا کتاب های شهید مطهری کتبی به روز هستند و زمان زیادی از تدوین آنها نگذشته است بنابراین می تواند برای طلاب مفید باشد.

مهم ترین نقد طلاب به سیستم آموزشی حوزه است

طلبه ای نیز از سیستم آموزشی حوزه انتقاد کرده و می گوید: به عنوان طلبه ای که چندین سال است با طلاب زیادی سروکار و سفرهای زیادی به مدارس داشته ام اصلی ترین انتقادات طلاب، مربوط به سیستم آموزش حوزه علمیه است.

رهبر معظم انقلاب در سفر به قم و چندین مرتبه دیگر بر بازنگری کتب حوزوی تأکید کردند که خطاب به شورای عالی حوزه علمیه می گوییم: امروزه طلاب در حوزه عملیه ده سال در سیستمی که برای همه یکسان است درس می خوانند در حالی که برای همه پاسخگو نیست زیرا طلاب باید پس از گذراندن پایه سوم یا چهارم بر اساس استعدادهایی که دارند وارد مراکز تخصصی شوند.

شاید شورای عالی بگوید مراکز تخصصی پس از پایه ششم را ایجاد کرده ایم که می گوییم: رشته تخصصی که قرار باشد از پایه ششم ایجاد شود مناسب نیست از سوی دیگر کتب حوزه از پایه هفتم به بعد از نظر محتوا به قدری سنگین است که اگر طلبه ای بخواهد کتب حوزه را به صورت عمیق مطالعه کند باید رشته تخصصی را کنار گذارد یا اگر می خواهد وارد رشته تخصصی شود باید کتب حوزه را به صورت سطحی مطالعه کند و در این میان بسیاری از طلاب گرفتار سردرگمی یا حتی بحران هویت می شوند زیرا از  یک سو می خواهند وارد رشته تخصصی شوند و از سوی دیگر با سیستم اموزشی که حوزه علمیه ایجاد کرده، بسیار مشکل است.

بنابراین از شورای عالی حوزه های علمیه تقاضا مندیم نسبت به کتب حوزه و پایه ها نگرشی جدید داشته باشند زیرا طلبه پس از ده سال تحصیل در حوزه علمیه تمام انرژی خود را از دست داده است و بازدهی که باید داشته باشد را ندارد.

به نخبگان و استعدادهای برتر توجه چندانی نمی شود

طلبه ای دیگر از توجه به نخبگان و شیوه استعدادیابی در حوزه علمیه انتقاد کرده و ادامه می دهد: در حوزه علمیه با تمام نقاط قوتی که دارد، خلأهایی احساس می شود به عبارت دیگر ضعف هایی وجود دارد که اگر برطرف شوند ارتقای بالایی که به دنبال آن هستیم به دست خواهد آمد.

یکی از آن موارد استعداد یابی است، که در اکثر مدارس، طلاب که باید مدیریت خود را داشته باشد یعنی طلبه باید استعدادی را که  خداوند به او عطا کرده خودش، پیدا کند و پشت کار خودش به اهدافش برسد و از سوی دیگر در حوزه علمیه تمام استعدادها با یک چشم دیده می شوند.

در حوزه علمیه بسیاری از افراد نیازمند مدیریت و همراهی برای دست یابی به استعدادها هستند، در نتیجه از وضعیت موجود رنج می برند و مشاهده می شود شخصی که در دانشگاه یا دبیرستان از نخبگان بوده و در المپیادها بهترین مدارک و بهترین نمرات را داشته است اما زمانی که به حوزه می آید، آن گونه که باید برای او برنامه ریزی نمی شود.

البته افرادی به دنبال راحتی و خوشی هستند که آن موارد خارج از بحث ما هستند اما طلابی که به دنبال برنامه ریزی از سوی حوزه هستند زمانی که این برنامه ریزی را مشاهده نمی کنند، از حوزه فاصله خواهند گرفت و حوزه این استعدادها را از دست خواهد داد.

در سیره امام صادق(ع) مشاهده می شود، از هر شاگردش بر اساس استعدادی که دارد استفاده می کند یعنی از زراره در یک رشته و از هشام استفاده دیگری دارد اما در حوزه علمیه این خلا بزرگ مشاهده می شود بنابراین شورای عالی حوزه باید در این زمینه برنامه ریزی داشته باشد.

در عرصه های بالاتر نیز طلبه پس از ده سال گرفتار بی هویتی است یعنی نمی داند که چه کار باید انجام دهد، چه خدمتی می تواند انجام دهد، یا کجا باید مورد استفاده قرار گیرد که اگر این زحمت را در دانشگاه می گذاشت امروزه استاد دانشگاه بود در نتیجه طلبه ای که دارای مراتب علمی بالایی است پس از مدتی وارد کار اقتصادی می شود گرچه این کار بد نیست، اما درسی که خوانده است را در کجا مورد استفاده قرار داده است؟ یا در مشاغلی مشغول است که افراد دیگر می توانند انجام دهند که این موارد را باید خود حوزه خط دهی کند.

زمانی که خود حوزه این برنامه را نداشته باشد ورودی حوزه نیز کم می شود زیرا افراد پیش از ورود به حوزه آینده را نگاه می کند مانند کسی که می گوید اگر وارد دانشگاه شوم بازهم بیکار خواهم بود بنابراین به شغل آزاد می پردازم که در حوزه علمیه نیز نباید چنین اتفاقی رخ خواهد داد.

شورای عالی تاکنون جلسه عمومی با طلاب نداشته است

طلبه ای نیز ارتباط اعضای شواری عالی با بدنه طلاب را ضعیف می داند و می گوید: مهم ترین مطالبه ای که طلاب از شورای عالی حوزه دارند ارتباط است که در چند سال اخیر یک بار نشده، شورای عالی حوزه جلسه ای با عموم طلاب داشته باشند و به هیچ وجه چنین اتفاقی رخ نداده است.

طلبه ها شناخت چندانی درباره شورای عالی ندارند

طلبه ای که در حال تحصیل در درس خارج حوزه علمیه است، شناخت طلاب از شورای عالی حوزه را ناکافی دانسته و ادامه می دهد: بسیاری از طلاب نسبت به شورای عالی از شناخت کافی برخوردار نیستند به گونه ای که اگر از طلاب در زمینه اعضای شورای عالی حوزه ای علمیه سؤال کنید، بسیاری از طلاب آنها را نمی شناسند یا این که نمی دانند وظایف و کارکرد شورای عالی چیست، و شوار عالی چه فایده ای دارد و چه کمکی می تواند نسبت به طلاب داشته باشد.

بحث دیگر مربوط به وظایف شورای عالی نسبت به طلاب است؛ به نظر بنده، متأسفانه حوزه های علمیه به دلیل وضعیت اقتصادی که پیش آمده به تدریج در حال افول از جایگاه گذشته خود است به ویژه حوزه علمیه قم که دارای ویـژگی های خاصی است به گونه ای که به عنوان بزرگترین حوزه علمیه جهان تشیع شناخته می شود و هر کجا نامی از حوزه های علمیه برده می شود اولین نام، مربوط به حوزه علمیه قم است اما مشکلات در حوزه علمیه کم نیست که کم نبودن این مشکلات موجب شده حوزه علمیه آرام آرام با افول مواجه شود.

مشغله های فراوان فرصت درس و بحث را از طلبه گرفته است

اصلی ترین مشکل به نظر بنده افزایش مشغله طلاب است؛ طلبه ای که درس می خواند باید تمام ذهن و فکر خود را برای درس بگذارد اما مشغله فراوان طلاب اعم از اقتصادی و فرهنگی موجب شده است از درس فاصله گیرند به گونه ای که می توانید از طلاب سؤال کنید چه زمانی را برای درس و چه زمانی را برای مباحثه یا چه استادی را انتخاب می کنند؟ استادی که درس  را به صورت کوتاه بیان می کند تا به باقی کارها برسند یا استادی که درس را به صورت عمیق بیان می کند؟

شاگرد مرحوم آیت الله مجتهدی خاطره ای از ایشان نقل می کرد که ایشان بیان کردند: در زمان طلبگی چهارتومان شهریه دریافت می کرده ام که دو تومان آن را برای اجاره خانه ای دربست در قم می دادم و دو تومان آن را برای گذراندن امور زندگی صرف می کردم و درس خود را می خواندم اما متأسفانه امروزه دغدغه اصلی طلاب به ویژه طلاب متأهل مسائل اقتصادی است زیرا شهریه به اندازه کرایه خانه هم نیست چه رسد پول پیش خانه و با این شرایط نمی توان خانه ای اجاره کرد.

زمانی که دغدغه فکری طلبه زیاد باشد تمرکز او بر یادگیری درس کاهش پیدا می کند بنابراین برای وضعیت شهریه طلاب باید فکری کرد و شورای عالی تصمیم بگیرد آیا این حوزه می خواهد پیشرفت کند و اساتید در حوزه باقی بمانند یا این که برای عضویت هیأت علمی دانشگاه مهاجرت کنند یا کارمند فلان نهاد شوند ازسوی دیگر کار فرهنگی هزینه می خواهد و مجانی نمی شود، گرچه جهادی انجام می شود و به نظر بنده همین زنده ماندن طلاب با این شرایط اقتصادی و شهریه، کار جهادی است.

اخلاف در حوزه در حال کمرنگ شدن است

نکته بعدی که در حوزه علمیه رو به فراموشی است و تبعات آن نیز در جامه مشاهده می شود، بحث اخلاق در حوزه علمیه است که متأسفانه در حال کمرنگ شدن است، در گذشته یکی از وظایف استاد بیان مسائل اخلاقی بود؛ البته برگزاری جلسات اخلاق در روزهای متفاوت کار خوبی است اما باید اساتیدی که به عنوان استاد درس اصلی انتخاب می شوند توصیه شود، در درس ها توصیه اخلاقی داشته باشند و این وظیفه ای برگردن اساتید است که علاوه بر تدریس بحث اخلاق طلاب را پیگیری کنند.

پایان نامه هایی که در حوزه جدی گرفته نمی شوند

نکته دیگر بحث پایان نامه ها است؛ پایان نامه ها به ویژه در سطح سه بسیار سطحی است و اساتیدی که برای پایان نامه معرفی می کنیم را قبول نمی کنند و برخی اساتیدی که انتخاب می شوند آشنا به بحث پایان نامه نیستند.

اگر قرار است پایان نامه در حوزه انجام شود به گفته طلاب التزام به شیء التزام به لوازم نیز دارد و اگر پایان نامه می خواهید باید سبکی یا ویژگی هایی رعایت شود و اساتید نیز با موضوع آشنا باشند که برخی اساتید نه تنها آشنایی با موضوع ندارند بلکه با مباحث شکلی پایان نامه نویسی آشنا نیستند که برای طلاب مشغول به پایایان نامه دغدغه است.

مطالبات رهبری در سفر به قم اجرایی نشده است

طلبه مشغول به تدریس در پایه دهم حوزه علمیه قم ارتقای علمی طلاب را از شورای عالی حوزه مطالبه کرده و ادامه می دهد: یکی از مطالبات اصلی طلاب حوزه علمیه قم از شورای عالی حوزه که بارها شنیده شده، ارتقای علمی طلاب است؛ از آنجایی که از وظایف شورای عالی حوزه سیاست گذاری و برنامه ریزی برای ارتقای دروس حوزه و علمیت طلاب است در مدت تحصیل در حوزه علمیه، حوزه علمیه با این رشدی که انتظار داشتیم پیش نرفته است.

طلاب در حوزه علمیه از پایه یک تا ده تقریبا یک رشته را پیش می گیرند و مطالعه می کنند که همان فقه و اصول است و اگر طلبه ای استعداد دیگری داشته باشد مانند تاریخ، فلسفه یا تبلیغ، این فرصت در حوزه اندک است.

در مورد ارتقای دروس در حوزه های علمیه سالیان سال صحبت های فراوانی شده است و رهبر معظم انقلاب در سفر خود به قم نیز به این نکته اشاره ای داشتند اما متأسفانه تا به امروز آن گونه که باید عملیاتی نشده است.

نکته دیگر این که طلاب آن گونه که باید انگیزه کافی برای ادامه تحصیل ندارند که آن هم به مشکل معیشتی طلاب در حوزه های علمیه بر می گردد زیرا یک طلبه زمانی مشکل معیشتی داشته باشد و هزینه های زندگی تأمین نباشد به صورت مسلم تمرکز روی دررس حوزه و مباحثه و ادامه تحصیل نخواهد داشت و پس از اتمام پایه شش با اجبار به دنبال شغل خواهد بود و این شغل که تأمین هزینه زندگی طلبه را تشکیل می دهد طلبه را به سمت خود می کشد در نتیجه تحصیل در حوزه و ادامه طلبگی به حاشیه می رود.

استعدادهای حوزه نباید هرز بروند

طلبه ای دیگر به اصلاح متون درسی و بررسی وضعیت طلاب اشاره کرد و می گوید: بررسی وضعیت طلاب در بلا تکلیفی ضروری است زیرا به چه دلیل یک طلبه از پایه هفت تا ده هیچ هدفی ندارد و به جای این که به دنبال درس باشد به دنبال کارمی گردد تا نیازهای زندگی خود را برطرف کند بنابراین چه کسی باید به فکر معیشت و جایگاه اجتماعی طلاب باشد.

نکته بعدی این که چرا طلاب حوزه نسبت به شورای عالی حوزه های علمیه بیگانه هستند و به چه دلیل یک طلبه پایه شش نمی داند که اعضای شورای عالی حوزه چه کسانی هستند؟ و چه کاری انجام می دهند؟ نکته آخر هرز رفتن استعدادهای حوزه است بنابراین طلاب باید از آغاز تحصیل مشاوران تحصیلی داشته باشند و از سال های نخست با علاقه و استعدادهای خود آشنا شوند و در مسیر آن حرکت کنند./1324/ز501/ب1

گزارش از مصطفی رستمی