جمهوری اسلامی مفهومی التقاطی است یا مفهوم جدید اسلامی؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی در نشست علمی مکتب فکری سیاسی امام خمینی(ره) که به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با همکاری خبرگزاری رسا در سالن جلسات این خبرگزاری برگزار شد، امام خمینی (ره) را دارای جامعیت دو گانه دانست و افزود: امام خمینی (ره) از یک سو دارای جامعیت علمی مبتنی بر تخصص ایشان در حوزه فقه، فلسفه، کلام، عرفان و اخلاق است و از سوی دیگر در کنار این جامعیت علمی، نگاهی فراعلمی یعنی شناخت مناسب از موضوعات جامعه شناسی و مردم شناسی قرار دارد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: دو سنخ جامعیت مطرح شده برای امام خمینی (ره)، ایشان را به سمت مکتبی متمایز از سایر مکاتب با دو ویژگی سوق می دهد؛ نخستین ویژگی، نظریه پردازی است، به گونه ای که نظریه امام خمینی (ره) در قرن حاضر جامعه جهانی را متوجه خود و عالم را به حرکت و موحدان را بیدار کرد؛ در نقطه مقابل امام خمینی (ره) نظام عینی را ایجاد کردند به عبارت دیگر امام خمینی (ره) هم در حوزه معرفتی و هم نظام عینی مبتکر تلقی می شوند.

وی خاطرنشان: مکتب امام خمینی(ره) براساس جامعیت ایشان مبتنی بر نظریه ای است که هم سنت را دارد هم عصر جدید را، هم عقلانیت دارد هم تعقل را به عبارت دیگر امام خمینی (ره) در خاستگاه سنت نشسته اند اما مسائل مدرن را مورد بحث قرار می دهند؛ در حوزه سیاسی، هم به سیاست گذاری پویا و پایا عنایت دارند هم عدالت که دغدغه نظام شرق بود و هم آزادی که دغدغه نظام غربی است.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که پیش از امام خمینی (ره) جمع موارد بیان شده قابل تحقق نبود، اظهار کرد: امام خمینی (ره) میان موارد بیان شده جمع کردند که کار بسیار مهمی است، البته نه به صورت التقاطی بلکه جامعیت امام خمینی (ره) اقتضای چنین موردی است یعنی بازخوانی امام خمینی (ره) از دین و نصوص، می تواند نصوص گذشته را به صورت روزآمد بازخوانی و نکات مطرح شده در صدر اسلام را به صورت مدرن احیا کند.

وی با بیان این که با وجود نگاه سنتی امام خمینی (ره) به فقه، مؤلفه های تولید شده در عصر مدرنیته به خدمت گرفته شده اند، اظهار کرد: مباحث جدید امام خمینی (ره) با مرحوم نائینی متفاوت است زیرا نگاه مرحوم نائینی قانون اساسی، انتخابات و موارد دیگر در راستای سلطنت مشروطه است اما امام خمینی (ره) مؤلفه ها را در امتداد ولایت فقیه به کار می گیرد و به گونه ای نیز استنباط می کند که مؤلفه ها مخالفتی با یکدیگر نداشته باشند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: اگر در ادبیات دینی بحث انتصاب مطرح است، امام خمینی (ره) حضور مردم را به گونه ای طرح می کنند که از یک سو نافی انتصاب نشود و ازسوی دیگر حضور مردم، حضوری حداکثری باشد؛ اگر در حکومت دینی بحث حجیت مطرح می شود در کنار آن عنصر کارآمدی را نیز به کار می گیرند و نص به گونه ای بازخوانی می شود که نظام معرفتی توانایی اداره جامعه را به دست آورد.

حجت الاسلام والمسمین ایزدهی در ادامه به سؤال دبیر علمی نشست پاسخ داد.

علیرضا داودی دبیر علمی_ برخی به منظور تحریف اندیشه امام خمینی(ره) وجود عناویی همانند آزادی، جمهوریت و تفکیک قوا را نشانه غربی بودن تفکر امام راحل قرار می دهند و سپس برای سنجش رفتار امام(ره) و نظام اسلامی پس از وفات ایشان به معانی غربی این عناوین استناد می کنند و از ضرورت تغییر رفتار و باورها به سمت پذیرش نگرش غربی سخن می گویند؛ آیا این عناوین، مفهومی غربی است یا مفهومی جدید است در منظومه فکری امام خمینی(ره)؟

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که در دو نگاه این سؤال قابل بررسی است، اظهار کرد: نگاه اول نگاه بدبینانه است یعنی می گوییم امام خمینی (ره) نگاهی التقاطی به مباحث دارند که این نگاه صحیح نیست اما اگر این گونه بوده باشد، برای توضیح آن یک مثال بیان می کنم.

به عنوان مثال اکسیژن نسبت به عام، قابل مصرف نیست بلکه اسباب آتش سوزی است و در کنار آن عنصر دیگری به نام هیدروژن است که اسباب خفگی به شمار می رود اما امام خمینی (ره) این دو عنصر را به گونه ای ترکیب می کنند که چیزی به نام آب مایع حیات بخش انسان را تشکیل داده است یعنی اگر امام اندیشه را از دیگران گرفته باشند مضرات و بدی آنها را لحاظ کرده و مزایا را نیز در نظر گرفته که ترکیب آنها بسیار مفید است.

اما نگاه واقع بینانه این است که امام خمینی (ره) در خاستگاه دین و نص نشسته اند و کاری به تجربه شرقی و غربی ندارند اما درعین حال به آنها نظاره کرده و می بیند نظامی که به عدالت در حد تساوی نظاره می کند خروجی کارش قوم لوط می شود؛ اما در مقابل امام خمینی(ره) عدالت علی را نظاره می کند اما مهم این است، عدالت امام علی(ع) چگونه می تواند در قرن بیستم جاری شود و مبنای امام خمینی (ره) نیز همان مبنای صدر اسلام است.

در صدر اسلام نیز دو گانه ها عملا محقق شده یعنی در آن زمان گرچه نظام ولایی بود اما مردم به صورت کامل در امور مملکت داری دخالت می کردند؛ در همان ایام زن ها به موازات مردان فعالیت داشته اند.

به عبارت دیگر امام خمینی(ره) جریانات کاشانی، نواب و مدرس را دیده و زمانه را به خوبی می شناسند و با وجود این تجربه ها هم بر خاستگاه دین نشسته و هم بر خاستگاه جامعه؛ یعنی اگر امام خمینی (ره) می خواهد حکومت ایجاد کند باید مصلحت اندیشی داشته باشد و آن را به صورت بومی مبتنی بر مبانی شیعه ایجاد می کنند که نه غربی است و نه برگرفته از فقه اهل سنت./1324/پ201/ب1