فرصتی برای تامل درباره اشتغال بانوان

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با کاهش رشد جمعیت در ایران انتظار می‌رود تا در دهه‌های آتی با یک معضل بزرگ پیری و همچنین مشکلات مترتب بر این از جمله فشار مالی بر دولت برای تأمین حقوق و بیمه‌های بازنشستگی رخ دهد، به همین خاطر گرایش به سمت اعمال سیاست‌های مشوق رشد جمعیت و ترغیب مردم به افزایش باروری از طریق بزرگتر کردن بعد خانواده منطقی به نظر می‌رسد.

میان اشتغال زنان و کاهش جمعیت ارتباطی دوسویه برقـرار اسـت. تمایـل بـه مشاغل رسمی و پر شدن اوقـات فراغـت از انگیـزة فرزنـدآوری می‌کاهد و کاهش شمار فرزندان زمینة لازم را برای اشتغال فراهم می‌سازد. در کـشورهایی که افزایش جمعیت نگران کننده به نظر می‌رسد، اشـتغال زنـان یکـی از تـدابیر جمعیتی است. از آنجا که افزایش تمایل به اشتغال اغلب با کم ارج شدن خانه و فرزندآوری همراه است، این نگرانی وجود دارد کـه کـاهش جمعیـت رونـدی یکسویه و بازگشت ناپذیر باشد. بنابراین با افزایش خطر پیـری نمی‌توان بـه توصیه‌های اخلاقی و سـازوکارهای تـشویقی بـرای مـشارکت بیـشتر زنـان در فرزندآوری امید بست.

مسئله جمعیت در ایران

در ایران درحالیکه رشد جمعیت در دهة 1355 تـا 1365 بـه حـدود 9/3 درصد رسیده بود، در دهة منتهی به سال 1385 به 6/1 درصد رسید. همچنـین احتمال دارد که در آینده‌ای نه چندان دور، خبـر رشـد منفـی جمعیـت در ایـران را بشنویم. از سوی دیگر، با افزایش تعلقات شغلی، فرزندآوری مانع تلقی می‌شود و این احتمال افزایش می‌یابد که زنان شاغل با توسل به سقط جنین، مانع را از میان بردارند.

یکی از مهمترین عواملی که بر هر دو جنبة باروری و جمعیت تأثیر دارد، بی تردید اشتغال زنان یا مشارکت آنها در نیروی کار است. تا زمانی که ساختار سنتی خانواده یعنی مرد نان آور- زن خانه‌دار رواج داشت، موضوع اشتغال زنان محل بحث نبود زیرا زنان فقط به کار در منزل می‌پرداختند و بخشی از زمان موجود خود را به کار در خارج خانه با هدف کسب درآمد اختصاص نمی‌دادند. یکی از مهمترین نقش‌های زنان در آن وضعیت عبارت بود از فرزندآوری و پرورش فرزندان.

اما با تغییر ساختار خانواده به حالتی که دیگر فعالیت زنان به خانه محدود نمی‌شد، کلیة وظایف و نقشهای زنان در داخل منزل در تنگنا قرار گرفت به نحوی که دیگر امکان تصمیم سازی با فراغ بال و دور از هر چالشی در رابطه با باروری وجود نداشت زیرا فرزندآوری و وظایف بعد از آن در مجموع زمانبر است و نیاز به صرف وقت کافی دارد. رهاندن زن از خانه ممکن است به کاهش توان یا حتی انگیزة او در داشتن فرزند بیشتر منجر شود و به علاوه از میزان توجه و سرپرستی فرزندان بکاهد.

تأثیر اشتغال زنان بر کـاهش تعـداد فرزنـدان

نخستین موضوع قابل تأمل، تأثیر اشتغال زنان بر کـاهش تعـداد فرزنـدان در خانواده و پیامدهای بی فرزندی یاتک فرزندی بـر حیـات فـردی و در مناسـبات خانوادگی است. با گسترش اشتغال زنان، هم فاصلة میـان ازدواج و فرزندآوری افزایش یابد و هم از انگیزه خانواده‌ها بـه فرزنـدآوری کاسـته می‌شود.

همچنین با توجه به اینکه در طبیعتِ زن تمایل به مادری نهفته است، ارضـا نـشدن ایـن نیـاز به صورت طبیعی می‌تواند آثار روان‌شناختی بر وی بگذارد. به همین دلیل، فرزنـدان می‌توانند وابستگی زن و مرد به خانواده را افزایش دهند و در استحکام خانواده نقش مهمی ایفا کنند.

فرزند با اهمیت‌تر از هر چیز

برتراند راسل معتقد است امروزه اگر در زندگی زناشویی عمل جنسی نباشد آن زناشویی بی اثر تلقی می‌شود؛ اما فرزنـد، بـیش از رابطـة جنسی اهمیت دارد و هدف اصلی زناشویی باروری اسـت. زناشـویی بـه حـد کمال نمی‌رسد مگر آنکه دورنمای آن فرزندآوری باشد، به همین دلیل، تـنش ناشی از مشکلات باروری بر ناسازگاریهای ازدواج تأثیری مستقیم می‌گذارد و اعتماد به نفس در رفتارهای جنسی و نیز رضایت از روابـط جنـسی را کـاهش می‌دهد و تعارضهای زندگی زناشویی را تشدید می‌کند.

رشد و پختگی در پرورش فرزندان است

در میان اندیشمندان غربی، «بیل مک کیبن»، نیز معتقد است: «ازدواج، داشتن فرزند زیاد و تشکیل خانواده‌های بزرگ، برای رشد والدین و ساخته شدن شخصیت فرزندان مفید است.» وی در این راستا می‌نویسد: «تنها ریشه عمومی رشد و پختگی انسان، در پرورش فرزندان قرار دارد. هرچه تعداد فرزندان بیشتر، کودکی کردن، کمتر؛ یعنی وقتی شما زندگی خود را صرف خوب شدن و رشد دیگران کنید، آدم دیگری خواهید بود؛ ولی با داشتن بچه‌های کم، رشد شما کُند خواهد بود.»

«جان بِرِکمن» اخلاق شناس می‌گوید: «بهترین چیزی که مردانِ دارایِ خانواده بزرگ به دست می‌آورند، همین شخصیتِ ساخته شده آنهاست.»

«جان رایان» دین شناس کاتولیک آمریکایی در نیمه اول قرن بیستم، نیز از زنان می‌خواست بچه‌های زیادی داشته باشند؛ چون اعتقاد داشت: اداره و رشد خانواده‌های بزرگ، انسان‌های آدم‌تری می‌سازد. وی بر ادّعای خود این گونه استدلال می‌کرد که: «تأمین خانواده‌های بزرگ به انواعی از نظم نیاز دارد که حاصلش زندگی‌های موفق است.» رایان که خانواده‌ای یازده نفره داشت، بر این باور بود: «کارشناسانی که به کنترل موالید معتقدند، به نوع شخصیت‌هایی که لازم است درست بشود، تا جامعه به صورت متعادل رشد کند و به حیات خود ادامه دهد، فکر نکرده‌اند. نکته دیگر اینکه خانواده‌های کم جمعیت ممکن است ثروتمند شوند که ثروتمند شدن آنها از فقیرماندن شان خطرناک‌تر است.»

اشتغال زنان، تعارض میان شغل و فرزند

بـا ارزشـمند شـدن اشتغال زنان، تعارض میان شغل و فرزند بیشتر رخ می‌نماید. بنـابر گزارشـی از وضعیت خانواده در کشور کانادا، با تولد نخـستین فرزنـد معـضلی مهـم پـیش روی خانوادة کانادایی قرار می‌گیرد. زن ناچار است میان فرزند و کـار رسـمی یکی را برگزیند و تمایلی ندارد که موقعیت شغلی خود را به خطر اندازد.

اشتغال زنان، کاهش شمار فرزندان

پیامد دیگر اشتغال، کاهش شمار فرزندان هـر خـانواده اسـت. بـا افـزایش شمار خانواده‌های تک فرزند، امکانات اقتصادی خانواده که هم اکنون با اشـتغال به کار زنان افزایش یافتـه اسـت، در خـدمت رفـاه تنهـا فرزنـد خـانواده قـرار می‌گیرد. اما نبود فرزندان دیگر، افزون بر آنکه از نشاط تک فرزند خانه می‌کاهد و سبب می‌شود وی اوقات فراغت خود را با جایگزین‌های مجـازی پـر کنـد، زمینه افزایش روحیات خودخواهانه و فردگرایانه را در وی فراهم‌تر می‌سازد.

با این توضیح، شناسایی راهکارها و عوامل تعیین کننده رشد باروری و جمعیت به طور توأم بسیار مهم است. در واقع، با کنترل این عوامل مؤثر به میزان کافی و در جهت مورد نظر است که می‌توان در قالب یک برنامه ریزی جامع و کامل به اهداف تعریف شده دست یافت و جامعه را از معضلات احتمالی آتی دور نگه داشت. /882/ 702/

نویسنده: محرم آتش افروز