تقابل نماینده شجاع مجلس و وزیر جنگ قلدر

به گزارش خبرگزاري رسا، چهارمین مجلس شورای ملی پس از ۵ سال دوران فترت در یکم تیر ۱۳۰۰ خورشیدی مطابق با ۱۵ شوال ۱۳۳۹ قمری توسط احمدشاه قاجار گشایش و در ۳۰ خرداد ۱۳۰۲ پایان یافت.

در فاصله بین مجلس سوم و چهارم ۱۹ کابینه تشکیل شده بود که از بی‌ثباتی سیاسی و امنیتی ایران در آن دوران حکایت می‌کند. همچنین در طول مدت حیات این مجلس، ۶ کابینه تشکیل شد که از آن جمله کابینه احمد قوام، مشیرالدوله و مستوفی الممالک بودند.

مورخان، انتخابات نمایندگان دوره چهارم مجلس ایران را یک انتخابات ناصحیح و تحت نفوذ دولت (وثوق الدوله) توصیف کرده‌اند. نخستین بار وثوق الدوله پایه‌گذار دخالت دولت در جریان انتخابات نمایندگان دوره چهارم مجلس شورای ملی شد.

یکی از نمایندگانی که وارد مجلس شد، شهید مدرس بود که از طرف نمایندگان به سمت نایب رئیسی این دوره از مجلس انتخاب شد. شهید مدرس و نمایندگان همراه او پس از افتتاح مجلس، با تمام قوا با تصویب اعتبارنامه‌های وکلایی که با قرارداد ۱۹۱۹ وثوق‌الدوله نظر موافق داشتند به مخالفت برخاستند و به قول خود مدرس از طرفداران قرارداد تنها ۱۸ نفر وارد مجلس شدند.

۱۳۷ نفر عضو چهارمین دوره مجلس شواری ملی شدند که از این تعداد ۶ درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد اجتهاد ، ۱۹ درصد دارای تحصیلات قدیم در حد مدرس حوزه و ۲ درصد نمایندگان نیز دارای تحصیلات جدید و دکترا بودند و مابقی، تحصیلات در حد سطح، لیسانس، دیپلم و ابتدایی داشتند.

در این دوره، نمایندگان با تشکیل فراکسیون‌های مختلف و تشکیل دو گروه اقلیت و اکثریت وضع خاصی در صحنه پارلمانی ایران به وجود آوردند و بر سر مسائلی از جمله وضع قوانین، اتخاذ آرا و روی کارآمدن دولت‌ها به صف آرایی پرداختند.

سوسیالیست‌ها به رهبری سلیمان میرزا (حزب اقلیت)، اصلاح‌طلبان که ترکیبی از دمکرات‌ها و باقی‌مانده اعتدالی‌ها و افراد بی‌طرف بودند به رهبری مدرس و حزب دمکرات مستقل (حزب تجدد) و نمایندگان مورد حمایت امیر لشگرها از جمله مهم‌ترین جریان‌های سیاسی و احزاب حاکم در مجلس چهارم شورای ملی بودند.

حدود ۱۸۰ قانون مورد بررسی و تصویب نمایندگان مجلس شواری ملی قرار گرفت که مهم‌ترین آن‌ها عبارت بودند از: تصویب قانون اعزام ۶۰ دانشجو به خارج از کشور، تصویب قانون ثبت اسناد و املاک، الغای کنترات مستشاران مالی انگلیس در وزارت دارایی وعقد عهدنامه مودت بین دولت بلشویکی روسیه و ایران.

از حوادث اسفباری که همزمان با دوران مجلس چهارم اتفاق افتاد، طغیان و سرکشی رضاخان در مقام وزارت جنگ بود. وی که پس از سقوط کابینه سیاه، پست وزارت جنگ را تصاحب کرده بود، در همه امور لشکری، کشوری و مالی، بی‌پروا مداخله می‌کرد و سعی داشت همه شئون حکومتی را به اختیار خود در آورد. مدرس از آنجا که پشتیبان دولت قوام‌السلطنه بود، در آغاز با سردار سپه مدارا کرد، ولی با خودسری و فزون‌خواهی بی‌حد و اندازه رضاخان، سرانجام کاسه صبرش لبریز شد و با قدرت معنوی فوق‌العاده‌ای، مبارزه با این چهره منفور را آغاز کرد.

قدرت‌گیری رضاخان باعث شد تا آیت‌الله مدرس او را تهدیدی علیه استقلال کشور دانسته و حملاتش را متوجه او سازد و با ایراد سخنرانی در مجلس، نمایندگان را به مبارزه با سردار سپه فرا خواند.

رضاخان در جلسه ۲۴ مهرماه ۱۳۰۱ مجلس شورای ملی، در حالی که سعی داشت خود را مطیع و تابع مجلس نشان دهد، متعهد شد حکومت نظامی را لغو کند و پذیرفت که اداره مالیات‌های مستقیم، غیرمستقیم را همانند گذشته به وزارت دارایی واگذار کند.

قوام‌السلطنه در بهمن ۱۳۰۱ استعفا داد و احمدشاه بر حسب ابراز تمایل اکثریت مجلس شورای ملی، فرمان نخست وزیری مستوفی‌الممالک را صادر کرد.

آیت‌الله مدرس به رغم اعتقادی که به پاکدامنی، وطن‌پرستی و درستکاری مستوفی‎الممالک داشت، برای جلوگیری از قدرت یافتن سردار سپه، دولت مستوفی را استیضاح کرد و مستوفی نیز بی‌آن که پاسخی به استیضاح بدهد، در جلسه ۲۸۴ مجلس چهارم طی نطقی کوتاه از صدارت کنار رفت. با سقوط دولت مستوفی‌الممالک، هنگامی که مدرس درصدد بود قوام السلطنه را به نخست‌وزیری برساند، مشیرالدوله برای چندمین بار صدارت یافت و در همین هنگام، دوره دوساله مجلس چهارم به پایان رسید./1360/