یادداشت؛
حسین آیینۀ تمام‌نمای قرآن
با دقت در بیانات حضرت حسین(ع) از مدینه تا شام، متوجه خواهیم شد که مبنا و زیربنای سخنان حضرت از آغازین روز‌های حرکت از مدینه، محوری جز قرآن کریم ندارد.
باشگاه نویسندگان حوزوی خبرگزاری رسا، محمدمهدی حکیمیان
حماسۀ عظیم و جاودانۀ عاشورا نهضتی آزادی‌بخش است که در امتداد حادثه غدیر و صلح امام حسن(ع) نقطه‌عطفی در تاریخ جهان اسلام به شمار می‌رود.
عاشورا که با خون امام حسین(ع) به ثمر نشست نه فقط اتفاقی پُر عبرت برای شیعه بوده و هست، بلکه برای تمامی جهانیان نیز قابل عبرت‌گیری و پندآموزی است؛ چراکه این نهضت توانست دین اسلام را که در آن زمان با روی‌کار آمدن حاکمان ظالم و فاسد دچار تزلزل شده بود را از منجلاب فساد نجات داده و پایه‌های آن را که از شدت ظلم رو به خشکی نهاده بود، با خون امام حسین(ع) آبیاری کند تا بتواند تا قیام قیامت پابرجا بماند.
عاشورا به برکت خون امام حسین(ع) توانست با ایجاد شور و شعور حسینی مسیر به انحراف رفته جامعۀ اسلامی را به راه صحیح بازگرداند و با برافراشته کردن پرچم حسینی، صراط مستقیم الاهی را به همگان نشان دهد. آنچه در این بین برای کسب شعور کامل و درک عظمت حرکت حسینی مورد نیاز است، بهره‌مندی از کلماتِ بزرگ رهبر این جریان، حسین‌بن علی(ع) است.
با دقت در بیانات حضرت از مدینه تا شام، متوجه خواهیم شد که مبانی و زیربنای سخنان حضرت از آغازین روز‌های حرکت از مدینه، محوری جز قرآن کریم ندارد. کتابی که به عنوان «حبل الله» مورد وفاق جامعۀ اسلامی است و نسخۀ شفابخش الهی می‌باشد. ازاین‌رو، امام حسین(ع) از آغاز تا پایان نهضت خویش برای بیدارگری و بصیرت‌افزایی جامعه به آیات نورانی قرآن کریم استناد کرد. کلمات نورانی وحیِ الاهی که بر زبان سلالۀ پاک رسول الله و عالِم آل الله جاری شد، روشن‌ترین تبیین و ترسیم کننده بنیاد، خطوط و جهت‌های حماسه فکری فرهنگی عاشوراست.
آیاتی که حضرت در طول حرکت مقدس‌شان چه در سخنرانی‌ها و مذاکرات، و چه در مجالس متعدد در مقابل مخالفان و سپاه ظلم و چه در جمع دوستان و اصحاب برای روشنگری، امیدبخشی و بصیرت‌افزایی از آن استفاده کردند، از یک‌سو مجموعه‌ای بسیار ارزشمند برای فهم و درک محتوا و روح این حماسه بزرگ است و از سوی دیگر، تبیین کنندۀ پیوند ناگسستنی قرآن و عترت رسول الله می‌باشد که خط اسلام ناب محمدی بر آن استوار است.
امام حسین(ع) در طول حرکت‌شان از مدینه تا شام، در مجموع ۶۲ آیه از آیات قرآن کریم را تلاوت یا کتابت کرده‌اند که باتوجه با آیاتی که در کلام حضرت تکرار شده است، حدود ۴۶ آیه به صورت مستقل در کلام ایشان بیان شده که هرکدام می‌تواند تحول و مهندسی فرهنگی عقیدتی بازگشت جامعه به دین را ترسیم کند.
اولین آیه‌ای که امام حسین(ع) در آغاز حرکت خود تلاوت کردند، آیه ۱۵۶ سوره بقره است که می‌فرماید: «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ». ارتباط این آیه با آغاز حرکت امام حسین(ع) به سمت مکه و پس از آن حرکت به سوی کوفه و کربلا، همان‌گونه که در کتب مختلف تاریخی نقل شده است، جریان مرگ معاویه و بیعت گرفتن فرماندار مدینه از ایشان برای یزید بود. هنگامی که خبر مرگ معاویه به مدینه رسید و یزید به عنوان جانشین وی اعلان خلافت کرد، دو نامه یکی رسمی و -به تعبیر مورخان- یکی غیررسمی روانه مدینه شد. در نامه رسمی خبر مرگ معاویه و دستور اخذ بیعت از عموم مردم برای خلافت یزید آمده بود و در نامه غیررسمی -که به تعبیر «طبری» به اندازه گوش موش بود- دستور به سخت‌گیری بر امام حسین (ع)، عبدالله‌بن عمر و عبدالله‌بن زبیر در صورت بیعت نکردن شده بود. همچنین در آن تصریح شده بود، چنانچه هریک از ایشان از بیعت کردن امتناع کرد، سرش بریده و به شام فرستاده شود.
پس از آن که نامۀ یزید به دست ولیدبن عتبه، فرماندار مدینه رسید، مروان‌بن حکم، استاندار سابق مدینه را خواست و با وی دربارۀ نامه و فرمان یزید مشورت نمود. مروان پیشنهاد داد هرچه زودتر این سه نفر را به مجلسی دعوت کرده و تا خبر مرگ معاویه در شهر منتشر نشده است، از ایشان برای یزید بیعت بگیرد. ولید در همان مجلس مأموری را فرستاد تا آنان را برای طرح موضوعی مهم و حساس نزد خود دعوت نماید. هنگامی که مأمورِ ولید خواستۀ وی را مطرح نمود حضرت به او دستور بازگشت داد تا سپس خود به آن مجلس بروند. عبدالله‌بن زبیر شگفت زده به امام عرض کرد: «نظر شما دربارۀ این دعوت بی‌موقع چیست»؟ امام فرمودند: «دیشب در خواب دیدم منبر معاویه سرنگون شده و آتش در خانه‌اش افتاده بود و وقتی بیدار شدم تعبیر آن خواب را وفات معاویه یافتم».
هنگامی که حضرت با آن دو نفر در مجلس ولید حاضر شده و خبر مرگ معاویه را دریافت نمودند، ولید از حضرت درخواست کرد تا با یزید بیعت کنند؛ در این هنگام بود که حضرت در پاسخ به درخواست ولید، اولین آیه در مسیر حرکت خود تا واقعۀ کربلا را تلاوت نمود و فرمودند: «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ»(۱)؛ سپس ادامه دادند: «شخصیتی مانند من نباید مخفیانه بیعت کند و تو نیز نباید به چنین بیعتی راضی باشی و، چون همه مردم مدینه را برای تجدید بیعت دعوت می‌کنی، ما نیز در صورت تصمیم، در آن مجلس و به همراه سایر مسلمانان بیعت می‌کنیم». ولید سخن امام را پذیرفت و در بیعت گرفتن در آن مجلس اصراری از خود نشان نداد.
تلاوت آیه استرجاع در اولین گام از نهضت عظیم حسینی، نشان از اعتقاد عمیق و قلبی حضرت به مبدأ و معاد است. امام حسین(ع) به عنوان هادی امت درصدد است تا با بازخوانی این آیه در نشست‌های خود، بار دیگر حقیقت وجودی انسان را به ایشان متذکر شود تا با تلنگر عقیدتی به دنیاطلبان اموی به آن‌ها نگاه توحیدی به مبدأ (عبودیت) و حسابرسی خداوند در روز قیامت را بازگو نماید. مؤید این ادعا در کلمات قصار ۹۹ نهج‌البلاغه به چشم می‌خورد. حضرت علی(ع) در آنجا و در تفسیر این آیه می‌فرماید: «إنا لله» اقراری است به بندگی خداوند «و إنا الیه راجعون» اعترافی است به بازگشت همۀ ما به سوی خدا». همچنین تلاوت این آیه بیانگر آن است که بیعت حضرت با فرد فرومایه‌ای، چون یزید خسارت بزرگی برای شخصیت والای فرزند پیامبر خداست و همان‌طور که از سیره و سنت اهل بیت(۲) برداشت می‌شود، ایشان هنگامی این آیه را تلاوت می‌کرده‌اند که با مصیبتی -گرچه اندک- روبه‌رو بوده‌اند؛ و چه مصیبتی بالاتر از بیعت با سگ‌بازی، چون یزید.
ازاین‌رو، اگر امام حسین(ع) در آغاز راه قیام خود این آیه را تلاوت می‌کند نشانگر اعتقاد راسخ ایشان به مسیر خویش و باور به مبدأ و معاد است.
بنابراین، اگر گوش‌ها به هوش باشد، این آیه تحول‌آفرین خواهد بود. زیرا جامعه‌ای که مبدأ و معاد را فراموش نکند به سعادت خواهد رسید و جامعه‌ای که مبدأ و معاد را به فراموشی سپارد رو به زوال خواهد رفت. این مطلبی است که قرآن کریم نیز در سرگذشت دو قوم عاد و ثمود به آن اشاره کرده است. نمونه دیگر این جریان، جامعۀ کوفه بود که امر مبدأ و معاد را به فراموشی سپرده و دنیاخواهی آنان منجر به این شد تا «مسلم‌بن عقیل» را که نایب امام در کوفه بود تنها گذارند و خون فرزند پیامبر را به ناحق بر زمین بریزند./918/ی702/س
پی‌نوشت
موسوعة کلمات الامام الحسین، ص ۲۸۱.
الکافی، ج۲، ص۹۳.
ارسال نظرات