افزایش عیار معنویت و اخلاق در سایه انقلاب اسلامی

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، آبشارها یکی از شگفتی‌های عالم هستی است، انسان در برابر آبشار هم احساس لذت می‌کند و هم تحت تأثیر هیبت و هیمنه آن قرار می‌گیرد، آبشار یعنی انرژی‌های متراکم و یکجا که قدرت با هم بدن قطره‌ها را به نمایش گذاشته است.

در آبشار هم اقتدار می‌بینی هم اعجاب و ایثار، گویی هرچه دارد می‌خواهد یکجا تقدیم کند و از خست و قطره‌چکانی به دور است.

انسان‌های حکیم مانند آبشارند، هرچه دارند به بشریت عرضه می‌کنند تا حجت را بر همگان تمام کنند.

ریشه این همه ایثار و اعطا گوهری است به نام «اخلاص». رسول خدا (ص) فرمود: «مَن أَخْلَصَ لِلَّهِ َ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً إِلَّا جَرَتْ یَنَابِیعُ الْحِکْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَی لِسَانِهِ» آن که چهل شبانه‌روز خود را به اخلاص بیاراید چشمه‌های حکمت از درون قلبش جوشش می‌کند و بر زبانش (آبشارهای) حکمت جاری می‌شود.

بیانیه گام دوم آبشاری از حکمت، فرهیختگی و پختگی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه‌ای است که در چهل‌سالگی انقلاب بر قلم ظریف و لطیف و نکته‌سنج ایشان جاری شده است.

پشت صحنه این همه حکمت چیزی نیست جز اخلاص و کار برای خدا کردن و از خود عبور کردن و برای مردم و دین خدا تلاش نمودن.

معظم له در این بیانیه پس از برشمردن همت های والای موجود در انقلاب و نظام اسلامی، به برکت های این چهل ساله پرداخته اند ازجمله ثبات و امنیت و حفظ تمامیت ارضی ایران، انقلاب اسلامی موتور پیشران کشور در همه عرصه‌ها، اوج مشارکت مردمی و مسابقه خدمت‌رسانی، ارتقای بینش و تحلیل سیاسی، عدالت گوهری بی‌همتا و ... که یکی از این برکات مهم را افزایش چشمگیر عیار معنویت و اخلاق در جامعه ذکر کرده اند.

آنچه در پی می آید کنکاش و تأملاتی در باب این برکت و ثمره مهم انقلاب و نظام اسلامی است.

افزایش چشمگیر عیار معنویت و اخلاق

مقام معظم رهبری در ادامه شمارش برکات انقلاب اسلامی می‌فرمایند: یکی دیگر از برکات انقلاب اسلامی آن بود که «عیار معنویت و اخلاق را در فضای عمومی جامعه به‌گونه‌ای چشمگیر افزایش داد.»

و در تفسیر معنویت و اخلاق می نویسند: «معنویت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل اخلاق، ایثار، توکل و ایمان در خود و جامعه است و اخلاق به معنای رعایت فضیلت‌هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راست‌گویی، شجاعت، تواضع، اعتماد به نفس و دیگر خلقیات نیکو است.

معنویت و اخلاق جهت دهنده همه حرکت‌ها و فعالیت‌های فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است، بودن آن‌ها محیط زندگی را حتی با کمبودهای مادی، بهشت می‌سازد و نبودن آن حتی با برخورداری مادی، جهنم می‌آفریند.»

شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هر چه بیشتر رشد کند برکات بیشتری به بار می‌آورد.

ایشان در بیانیه گام دوم عوامل این افزایش و گسترش را نیز برشمرده‌اند که به تفکیک و موضوعی آن‌ها را مطرح می‌کنیم.

الف: رفتار و منش امام خمینی

اولیای الهی و مردان خودساخته، عمل و رفتارشان مانند گفتارشان آموزنده است، اینان تلاش می‌کنند دعوت مردم به‌سوی ارزش‌ها بدون زبان باشد و این آموزه امام صادق (ع) مبنی بر اینکه «کونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِغَیرِ أَلْسِنَتِکمْ» را عملیاتی کنند. امام خمینی (ره) یکی از مصادیق این سخن معصوم (ع) بود.

«این پدیده مبارک را رفتار و منش حضرت امام خمینی در طول دوران مبارزه و پس از پیروزی انقلاب، بیش از هر چیز رواج داد»

سخن فوق به زیربنایی‌ترین عامل گسترش معنویت و اخلاق در جامعه انقلابی و مسلمان ایران اشاره دارد که «دم مسیحایی» امام و رفتار الهی آن ابرمرد وارسته، بستر گرایش‌ها و رویش‌های معنویت و اخلاق را در جامعه فراهم ساخت و در سایه‌سار وجود پربرکتش فضای عمومی کشور عطر معنویت و اخلاق اسلامی فراگرفت.

امام پیش از اصلاح جامعه به اصلاح خویش پرداخته بود، اساساً امام خود را نمی‌دید و هر چه داشت آن را از خدا می‌دانست.

بزرگان نکردند در خود نگاه/ خدابینی از خویشتن بین مخواه

به فرمایش امام علی (ع) «قَدْ أَلْزَمَ نَفْسَهُ الْعَدْلَ فَکانَ أَوَّلَ عَدْلِهِ نَفْی الْهَوَی عَنْ نَفْسِهِ» (1)؛ خود را به عدالت وامی‌داشت و آغاز عدالت او آن بود که هوای نفس را از وجود خود بیرون می‌راند.

به همین جهت شخصیت امام، شخصیت کلیدی بود؛ یعنی درهای هدایت را به‌سوی مردم گشود و قفلی بود بر درهای گمراهی، امام علی (ع) در ادامه فرمایش قبلی در وصف انسان‌های خداباور و خودساخته می‌فرماید: «فَخَرَجَ مِنْ صِفَةِ اَلْعَمَی وَ مُشَارَکةِ أَهْلِ اَلْهَوَی وَ صَارَ مِنْ مَفَاتِیحِ أَبْوَابِ اَلْهُدَی وَ مَغَالِیقِ أَبْوَابِ اَلرَّدَی قَدْ أَبْصَرَ طَرِیقَهُ وَ سَلَک سَبِیلَهُ وَ عَرَفَ مَنَارَهُ وَ قَطَعَ غِمَارَهُ وَ اِسْتَمْسَک مِنَ اَلْعُرَی بِأَوْثَقِهَا وَ مِنَ اَلْحِبَالِ بِأَمْتَنِهَا فَهُوَ مِنَ اَلْیقِینِ عَلَی مِثْلِ ضَوْءِ اَلشَّمْسِ قَدْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلَّهِ سُبْحَانَهُ فِی أَرْفَعِ اَلْأُمُورِ مِنْ إِصْدَارِ کلِّ وَارِدٍ عَلَیهِ وَ تَصْییرِ کلِّ فَرْعٍ إِلَی أَصْلِهِ مِصْبَاحُ ظُلُمَاتٍ کشَّافُ عَشَوَاتٍ مِفْتَاحُ مُبْهَمَاتٍ دَفَّاعُ مُعْضِلاَتٍ دَلِیلُ فَلَوَاتٍ یقُولُ فَیفْهِمُ وَ یسْکتُ فَیسْلَمُ قَدْ أَخْلَصَ لِلَّهِ فَاسْتَخْلَصَهُ فَهُوَ مِنْ مَعَادِنِ دِینِهِ وَ أَوْتَادِ أَرْضِهِ»

از صفت کوردلی و شریک بودن با هواپرستان فاصله گرفته است و به کلیدهای باب هدایت و قفل‌های باب تباهی مبدّل شده است. راه خود را با بینش دریافته و در راهش گام برداشته و چراغ فراسوی راهش را شناخته و امواجش را درنوردیده و از میان دستاویزها به استوارترین و از میان ریسمان‌ها به محکم‌ترین آن‌ها چنگ زده و در یقین به‌مانند تابناکی خورشید است.

در کارها خداوند سبحان را در جانش در بالاترین جایگاه نهاده، به‌گونه‌ای که هر چه درآید بر او عرضه می‌کند و هر فرع را به ریشه و اصل آن بازمی‌گرداند. او چراغ تاریکی‌ها و برگیرنده پرده از شبهات، کلید ابهام‌ها، پاسخ‌دهنده پرسش‌های پیچیده و راهنمای بیابان‌هاست. وقتی سخن می‌گوید می‌فهماند و وقتی سکوت می‌کند به‌سلامت می‌رهد. خود را برای خدا خالص کرده و خدا نیز او را برای خود خالص ساخته است. پس او از گنجینه‌های آیین خدا و ارکان زمین است.

بی‌تردید یک مصداق روشن این کلمات نورانی وجود امام خمینی (ره) بود که این ویژگی‌ها را به‌وضوح در سخنان و سیره‌اش می‌توان دید و به فرمایش مقام معظم رهبری در بیانیه او «پدیده مبارک و عارف وارسته» و از همه مظاهر دنیا رهیده بود، معنویت و اخلاق را در این کشور نهادینه ساخت و عیار آن دو را بالا برد و ملتی متخلق به اخلاق و پایبند به معنویت پرورش داد.

ب: مایه‌های فطری و ایمانی مردم

عامل دیگری که در گسترش و افزایش معنویت و اخلاق در کشور و امت انقلابی ایران مؤثر و چشمگیر بود ایمان مردم بود که ریشه در فطرت عمیق آنان داشت، مقام معظم رهبری می‌نویسند: امام «در رأس کشوری قرار گرفت که مایه‌های ایمان مردمش بسی ریشه‌دار و عمیق بود.»

آری در وجود هر پدیده‌ای دو عامل تأثیرگذار است: ایجاد مقتضی و نبود مانع، مردم ایران اسلامی مقتضی دیانت بوده و باور فطری ایشان سالم بود، اگرچه دشمنان محیط و فضا را آلوده کرده بودند و به تعبیر مقام معظم رهبری «دست تطاول تبلیغات مروّج فساد و بی‌بندوباری در طول دوران پهلوی‌ها به آن ضربه‌های سخت زده و لجنزاری از آلودگی اخلاقی غربی را به درون زندگی مردم متوسّط و بخصوص جوانان کشانده بود».

لکن قدسیت نفس امام و باورهای عمیق و ریشه‌دار مردم سرزمین وجود مردم را بارور ساخت و با «حیات طیبه» دینی با دو ویژگی «حسن فاعلی» و «حسن فعلی» رخ نمود و دیو معصیت و ظلمت از فضای عمومی رخت بربست و به جای آن عیار معنویت و اخلاق افزایش یافت و نهادینه شد.

ج: رویکرد نظام اسلامی

سومین عاملی که در بارورسازی ایمان‌ها و شکفتن فضیلت‌ها در جامعه دینی نقش بسزا و اثرگذاری داشت رویکرد نظام جمهوری اسلامی ایران بود: «ولی رویکرد دینی و اخلاقی در جمهوری اسلامی، دل‌های مستعد و نورانی به‌ویژه جوانان را مجذوب کرد و فضا به سود دین و اخلاق دگرگون شد».

د: مجاهدت مدافعان و صبر و شکر خانواده‌های آنان

چهارمین عاملی که در رویش و رشد فضای معنوی و اخلاقی در جامعه دینی ما تأثیر مستقیم داشت، پایداری‌های مجاهدان در میدان‌های سخت دفاع مقدس و پایمردی خانواده‌های آنان در حوادث آن دوران به‌ویژه خانواده‌های عزیز ازدست‌داده که مکمل جهاد مجاهدان و مدافعان حریم دیانت و ولایت شدند:

«مجاهدت‌های جوانان در میدان‌های سخت ازجمله دفاع مقدّس، با ذکر و دعا و روحیه برادری و ایثار همراه شد و ماجراهای صدر اسلام را زنده و نمایان در برابر چشم همه نهاد. پدران و مادران و همسران با احساس وظیفه دینی از عزیزان خود که به جبهه‌های گوناگون جهاد می‌شتافتند دل کندند و سپس، آنگاه که با پیکر خون‌آلود یا جسم آسیب‌دیده آنان روبه‌رو شدند، مصیبت را با شکر همراه کردند.»

ه: مساجد و مراکز ذکر و دعا

عامل دیگری که نمی‌توان و نباید آن را در گسترش دو پدیده معنویت و اخلاق نادیده گرفت، فضاهای دینی و مراکز عبادی بود: «مساجد و فضاهای دینی رونقی بی‌سابقه گرفت. صف نوبت برای اعتکاف از هزاران جوان و استاد و دانشجو و زن و مرد و صف نوبت برای اردوهای جهادی و جهاد سازندگی و بسیج سازندگی از هزاران جوان داوطلب و فداکار آکنده شد. نماز و حج و روزه‌داری و پیاده‌روی زیارت و مراسم گوناگون دینی و انفاقات و صدقات واجب و مستحب در همه‌جا به‌ویژه میان جوانان رونق یافت و تا امروز، روزبه‌روز بیشتر و باکیفیت‌تر شده است.»

انقلاب اسلامی این هنر و مهارت را از خود به نمایش گذاشت، صف نمازهای جماعت را به صف جهاد فی سبیل الله و وصف مجاهدان فی سبیل الله را به صف اردوهای جهادی و جهاد سازندگی و بسیج سازندگی پیوند زد و این‌گونه شد که بذر معنویت و اخلاق در دل و جان جوانان و دل‌های آماده پاشیده شد و آن بذر در پرتو تابش نور ولایت و آبیاری به واسطه خون پاک شهیدان تبدیل به رویش‌های بزرگ گردید.

و: شعور معنوی و وجدان اخلاقی

هر جامعه‌ای که شعور و معرفتش ژرفا پیدا کند و گرایش به فضیلت‌ها در وجدانش شکوفا گردد، شاهد میوه پر پیمانه از عیار معنویت و اخلاق در جامعه خواهد بود.

«شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هرچه بیشتر رشد کند برکات بیشتری به بار می‌آورد؛ این، بی‌گمان محتاج جهاد و تلاش است و این تلاش و جهاد، بدون همراهی حکومت‌ها توفیق چندانی نخواهد یافت. اخلاق و معنویت، البتّه با دستور و فرمان به دست نمی‌آید، پس حکومت‌ها نمی‌توانند آن را با قدرت قاهره ایجاد کنند، امّا اولاً خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند و ثانیاً زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند و به نهادهای اجتماعی دراین‌باره میدان دهند و کمک برسانند؛ با کانون‌های ضد معنویت و اخلاق، به شیوه معقول بستیزند و خلاصه اجازه ندهند که جهنّمی‌ها مردم را با زور و فریب، جهنّمی کنند.»

این بود نگاهی شتابان به سرفصل‌های (برکت‌ها) در بیانیه گام دوم انقلاب، امید می‌رود که مروجان فضل و فضیلت و مبلغان دین و معنویت و استادان دلسوز و باغیرت و خانواده‌ها و دامن‌های پاک و باعفت و خلاصه حاکمان و مدیران بلندهمت در ایجاد فضای معنوی و اخلاقی کشور بیش از پیش تلاش و کوشش کنند و درهای جهنم را به روی مردم ببندند و درهای بهشت را به روی آنان بگشایند و مسیر «مدینه رفاه و فلاح» و نیز «مدینه علم و معرفت» و «مدینه اخلاق و معنویت» را پر رهرو گردانند و روزبه‌روز برکت‌های معنوی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را گسترش و افزایش دهند. انشاء الله./9314/ی702/س

ابوالقاسم یعقوبی، نماینده ولی فقیه در خراسان شمالی و امام جمعه بجنورد

منابع

• نهج البلاغه، خطبه 87.