سیره پژوهی باید از سطح اجتماعی به سطح تمدنی ارتقا یابد

به گزارش خبرگزاری رسا، رونمایی از جدیدترین آثار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع)، با حضور آیت‌الله محمدهادی غروی استاد حوزه و دانشگاه، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین نجف لک زایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حجت‌الاسلام ‌والمسلمین احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، یک شنبه 23 تیر 98 در تالار شیخ طوسی(ره) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

سیره عبادی معصومین(ع) در کتاب‌های چهارگانه شیعه، سیره اقتصادی معصومین(ع) در کتاب‌های چهارگانه شیعه، سیره فرهنگی و اجتماعی ائمه معصومین(ع) در کتاب‌های چهارگانه شیعه و سیره نظامی معصومان(ع) در کتاب‌های چهارگانه شیعه از آثار حجت‌الاسلام علی‌اکبر ذاکری خمی، درآمدی بر سیره معصومان(ع) در فقرزدایی از حجت‌الاسلام محمدحسین علی‌اکبری، سیره معیشتی معصومان(ع) از حجت‌الاسلام یدالله مقدسی و زندگی فرهنگی سیاسی شلمغانی از استقامت تا انحراف از حجت‌الاسلام محمدتقی ذاکری  آثاری بودند که در این مراسم رونمایی شدند.

تکیه بر کتب اربعه؛ ویژگی مهم این آثار

در ابتدای این جلسه، حجت‌الاسلام حمیدرضا مطهری مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) در این مراسم، با نقل روایتی از امام رضا(ع) اظهار داشت: مهم‌ترین هدف این پژوهشکده ترویج سیره و روش اهل‌بیت(ع) است. این پژوهشگاه در 4 گروه در حال فعالیت است و یکی از ثمرات کارهای پژوهشی عمدتاً سیره اهل‌بیت(ع) بوده است.   

وی در تبیین ویژگی آثار رونمایی شده گفت: این آثار با تکیه ‌بر کتب اربعه شیعه تدوین‌ شده‌اند، در میان اهل سنت آثار متعددی را با تکیه ‌بر اهل‌بیت(ع) تدوین کرده‌اند که آثار بسیار ناچیزی است در حالی‌ که آثاری که امروز رونمایی می‌شود با تکیه ‌بر کتب چهارگانه شیعه تدوین ‌شده است.  15 اثر دیگر در پژوهشکده در دست تدوین و نشر داریم و امیدواریم آثار منتشرشده پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) در سال جاری به 30 اثر برسد.

در ادامه جلسه، حجت‌الاسلام مقدسی مؤلف کتاب سیره معیشتی معصومان(ع) با اشاره به اینکه این اثر در یک مقدمه، 5 فصل و یک نتیجه بررسی‌شده است، اظهار داشت: در فصل دوم این کتاب، دو گفتار مربوط به مبانی اقتصادی و اصول راهبردی آمده است.

وی با اشاره به اصول راهبردی که از سیره و زندگی ائمه(ع) می‌توان استخراج کرد، گفت: تهیه و حفظ زیرساخت‌های تولید، پرهیز از رکود سرمایه، نصب کارگزار مالی و نظارت بر فضای کار، جلب رضایت مشتری، آینده‌نگری، داشتن برنامه در مصرف شخصی، معیارمندی هزینه‌های غیرشخصی و تولید شغل برای دیگران از جمله اصول اقتصادی و راهبردی این فصل از کتاب هستند.

حجت‌الاسلام محمدتقی ذاکری مؤلف کتاب زندگی فرهنگی سیاسی شلمغانی از استقامت تا انحراف نیز در این مراسم، با بیان اینکه این فرد یک شخصیت علمی شیعه بوده است، گفت: صاحب اثر بودن، جریان شناسی علمی، گرایشات فکری و منازعات این شخصیت موردتوجه اهل فن بوده است.

وی که صاحب 6 اثر در حوزه تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) است به دلایل پرداختن به این آثار اشاره کرد و گفت: اهل تسنن توجه جدی‌تری به آثار خود دارند در حالی‌ که تشیع توجه زیادی به این مهم ندارد. بین سیره ائمه(ع) و حکم فقهی آن‌ها ارتباط وجود دارد؛ آنچه ائمه(ع) انجام می‌دادند بر اساس حکم فقهی بوده است، این مسئله نشان می‌دهد آنچه ائمه(ع) عمل می‌کردند مهم‌تر از گفتارشان بوده است.

سیره پژوهی باید از سطح اجتماعی به سطح تمدنی ارتقاء یابد

در ادامه این جلسه حجت‌الاسلام‌ والمسلمین نجف لکزایی به ایراد سخن پرداخت و گفت: در دهه‌های اخیر رویکرد جدیدی در بازخوانی سیره اهل‌بیت(ع) به وجود آمده که از ساحت فردی به ساحت‌های اجتماعی فراتر رفته است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه از پیشگامان این عرصه سید محمدباقر حکیم است، افزود: شبیه همین ایده یعنی نقش ائمه(ع) در جماعت صالحان در اندیشه‌های آیت‌الله آصفی و شهید سیدمحدباقر صدر پیگیری می‌شد، در ایران هم رهبر معظم انقلاب به‌صورت جدی به این مسئله پرداخته‌اند.

وی با اشاره به اینکه در دوره‌های متأخر رویکردی که به این بحث‌ها در سیره اهل‌بیت(ع) پرداخته تنزل یافته است، ادامه داد: سیره پژوهی را باید از سطح اجتماعی به سطح راهبردی و تمدنی ارتقاء دهیم و انجام این مهم نیازمند گسترش دانش اجتماعی و تمدنی است.

حجت الاسلام والمسلمین لک‌زایی ابراز کرد: جامعه شناسان 5 نهاد اساسی را مورد تأکید قرار داده‌اند که باید مورد توجه قرار گیرد، این 5 نهاد شامل نهادهای خانواده، بهداشت، تعلیم و تربیت، اقتصاد و حکومت هستند. باید سیره و زندگی ائمه(ع) را از این 5 منظر مورد تحقیق و پژوهش قرار دهیم.

وی ثمره شناخت عقل و جنود جهل را هدایت عنوان کرد و گفت: وقتی می‌گوییم کسی هدایت شد به این معنا است که در راه قرار گرفته است، اگر این عقلانیت و جامعه مبتنی بر جنود عقل را در یک‌طرف و جامعه مبتنی بر جنود جهل را در طرف دیگر قرار دهیم آن زمان می‌توانیم سیره اهل‌بیت(ع) را در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار دهیم.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نتیجه تربیت انسان را رشد عقل دانست و خاطرنشان کرد: سیره به معنای هدایت و هدایت به معنای راهبرد عقلانیت بوده و از این راهبرد به تمدن توحیدی و الهی خواهیم رسید. سیره منحصر در مباحث راهبردی نیست؛ حتما باید به سیره راهبردی حتی فرا راهبردی یعنی سیره تمدنی هم توجه کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین لک زایی گفت: توجه به نقش ائمه(ع) در ایجاد جماعت صالحان و جامعه صالح توسط آیت الله آصفی(ره) پیگیری شده بود و با ایشان جلساتی داشتیم که گزارش آن را در کتاب «اندیشه سیاسی آیت الله آصفی» منتشر کردیم.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: در ایران هم آیت الله مطهری شروع کرده بود که نرسید تا بتواند این مباحث را بسط دهد، اما شاید کسی که از همه جدی تر این بحث را پیگیری کرد و کارهای خوبی هم اخیراً منتشر شد، مقام معظم رهبری بودند که کتاب «انسان 250 ساله» و دو کتاب اخیر ایشان با عناوین «همرزمان حسین(ع)» و «دو امام مجاهد» از جمله آنها بود.

وی افزود: کاری که پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وارد شده، تعلق به همین جریان دارد و نقطه‌های آغازین است که سطح سیره پژوهی را از سطح سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به سطح راهبردی و تمدنی ارتقا دهیم؛ در این صورت، می توانیم انتظار داشته باشیم که دانش تاریخ در خدمت توانمندسازی علوم اسلامی و علوم انسانی قرار بگیرد.

حجت الاسلام والمسلمین لک زایی اظهار داشت: آنگاه که وارد سیره نویسی اجتماعی و ارتقای آن به راهبردی می شویم، باید به سیره خانوادگی، بهداشتی، اقتصادی، سیاسی و حکومتی و سیره فرهنگی و تربیتی معصومین(ع) توجه کنیم؛ اگر از این منظر نگاه کنیم، می بینیم که برخی حلقات مفقوده داریم که باید مورد توجه قرار بگیرد.

وی گفت: در این آثار، منابع سیره پژوهی هم دچار یک تحولی شده است؛ یعنی اگر تا کنون برای سیره نویسی به کتب عمدتاً تاریخی مراجعه می شد، در این آثار سعی شده که به کتبی که تاریخی نیست، از طریق کتب حدیثی و اربعه وارد سیره نویسی شوند.

رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: شاید حلقه تکاملی این آثار، این باشد که در فضای رویکرد سیره نویسی راهبردی به همه این منابع و منابعی که مورد توجه قرار نگرفته، بپردازیم و به منابع تاریخی، حدیثی، قرآن و تفاسیر توجه شود.

وی افزود: یکی از معانی سیره، این است که مترادف با هدی است؛ این هدی، هدایت و هادی یکی از مفاهیمی است که می تواند سیره را به سطح راهبردی ارتقا دهد، البته سیره منحصر در مباحث راهبردی نیست، بلکه سیره فردی و اجتماعی هم وجود دارد اما حتماً باید به سیره راهبردی حتی فرا راهبردی یعنی سیره تمدنی هم توجه کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین لک زایی اظهار داشت: نگاه ما به زندگی معصوم(ع) باید بر روی پایه های محکم و استواری قرار بگیرد و هر جا که بحث فردسازی، جامعه سازی، تمدن سازی، مدیریت و رهبری مطرح می شود، سیره اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی و... ارائه شود.

ضرورت استفاده از سیره اهل‌بیت در مرجعیت بخشیدن به زیست اجتماعی

در بخش پایانی این جلسه حجت‌الاسلام‌ والمسلمین احمد واعظی به بیان مطالب خود پرداخت و گفت: این پژوهشگاه سال گذشته 76 عنوان تولید اثر داشت و امسال نوید 121 جلد کتاب را داده‌اند که از این تعداد قریب به 30 جلد متعلق به پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) است.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به ثمره این آثار گفت: الگوگیری‌های فردی و اینکه این آثار دربردارنده اقوال معصومین(ع) نبوده و بیشتر بر رفتار و سیره ائمه(ع) پرداخته از جمله ثمرات این آثار بوده که بسیاری از ابهامات تاریخی را می‌تواند پاسخ دهد. قرن دوم هجری را پر از التهابات سیاسی و تنش‌های فکری بود؛ بسیاری از انشعابات تاریخی به این قرن برمی‌گردد و این اعتقادات بیشتر وجه سیاسی داشته است.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین واعظی ثمره اساسی و مهم این آثار را میزان استحصال از کتاب و سنت برای وجه اجتماعی زیست انسانی عنوان کرد و گفت: اینکه چگونه می‌توانیم به قرآن در زیست اجتماعی خودمان مرجعیت ببخشیم و یا چگونه می‌توانیم از سیره اهل‌بیت(ع) در مرجعیت بخشیدن به زیست اجتماعی بهره بگیریم بسیار مهم و حائز اهمیت است.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان تفاوت وجه اجتماعی با وجه فردی عنوان کرد: آنچه به‌ عنوان سیره اجتماعی معصومین (ع) آمده در بافت اجتماعی و سیاسی آن زمان است. امروزه اگر بخواهیم با توجه به بافت اقتصادی و سیاسی جوامع، شاخص‌های جامعه عادله را استخراج و رصد کنیم باید با توجه به شاخص‌ها این مهم را مورد بررسی قرار دهیم و یک فرد فقیه و یا سیره‌پژوه به‌تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد و نیازمند یک کار جمعی است.

عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با تأکید بر اینکه برخی ثمرات بررسی عملی سیره ائمه(ع) نیازمند برداشتن قدم‌های علمی بسیاری است، خاطرنشان کرد: امیدواریم در این راه گام‌های علمی بهتری برداریم. پژوهش در عرصه سیره معصومان(ع) فواید زیادی دارد، یکی از آنها سیره فردی است که افراد می توانند با مراجعه به این آثار به آنها دست یابند و ثمره مستقیم این کار است.

حجت الاسلام والمسلمین واعظی با اشاره به لزوم مرجعیت بخشی به قرآن و سیره معصومان(ع) اظهار داشت: بهره گیری و اقتباس فردی نسبت به سیره اهل بیت(ع) و قرآن خیلی روشن و سهل‌الوصول است اما آنچه که دشوار است، این بوده که چگونه می توانیم به قرآن در زیست اجتماعی خود مرجعیت ببخشیم و چگونه می توانیم برای تنظیم مناسبات اجتماعی خودمان به سیره معصومین(ع) مرجعیت ببخشیم.

وی گفت: در این زمینه کارهای زیادی لازم است و حتی کار متخصص بحث سیره هم نیست؛ برای مرجعیت بخشیدن به قرآن و سیره و کلام اهل بیت(ع) در وجه اجتماعی خیلی کار نیاز دارد. نویسندگان این آثار با مراجعه به تراث دینی مان مواد خام و اولیه را در اختیار قرار داده‌اند و میان این مسأله و اقتباس و استضائه فردی از نورانیت اهل بیت(ع) با استحصال از این منابع برای وجه اجتماعی تفاوت وجود دارد.

حجت الاسلام والمسلمین واعظی افزود: تفاوت وجه فردی با اجتماعی در این است که جامعه و مناسبات اجتماعی به سرعت متحول شده و آنچه که به عنوان مثلاً سیره اقتصادی و معیشتی معصومین(ع) بیان شده، در واقع سلوک عملی آنها در بافت اجتماعی و اقتصادی آن زمان و مواجهه های ائمه(ع) با سبک و سیاق مدیریتی آن زمان است، کما این که مواجهه اهل بیت(ع) با جریان های انحرافی و فکری منحرف با این زمان متفاوت است و خیلی از درون مایه های محتوایی آن زمان اکنون مطرح نیست اما اصطیاد نحوه مواجهه و درس آموزی ها برای مواجهه اکنون با جریان های انحرافی قابل اصطیاد است.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اینکه استخراج شاخص‌های جامعه عادله نیازمند شاخص‌ها و دانش‌های ترکیبی و وزن دهی به آنها است، اظهار داشت: برای اینکه در وجه اجتماعی که سیره معصومین(ع) برای هدایت نحوه زیست اجتماعی امروز ما مرجعیت و منبعیت پیدا کند، زمان بر است و نیازمند دانش ترکیبی است، نه تک وجهی.

وی گفت: این آثار ثمرات فراوانی دارد، برخی از آنها سهل الوصول و مستقیم است و هر خواننده با دقتی می تواند با مراجعه به این آثار، ثمراتی را دریافت کند اما این آثار برخی کارکردهایی دارد که عیان، آشکار و سهل الوصول نیست و قدم های علمی فراوان دیگری باید برداشته شود و ترکیبی از دانش ها باید در اختیار قرار گیرد، تا این ظرفیت استحصال شود./829/د102/س

منبع: پایگاه فقه حکومتی وسائل