گفتوگو با عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم؛
وقتی توئیتر دست به اسلحه می‌شود
حجت الاسلام خان محمدی گفت: آسیب دنیای مجازی کاهش پیداکردن روابط چهره به چهره است و مردم فکر می‌کنندکه عضو گروه هستند، در حالی که هیچ چیز جایگزین ارتباط حقیقی نمی‌شود.
اشاره: یکی از مهمترین مسائلی که نمی‌توان از کنار آن به آسانی عبور کرد، مسئله درگیری و مواجهه خانواده با فضای مجازی است. از هم گسستن زنجیره خانواده در کنار همدیگر تنها نتیجه این مولود مدرنیته است. فردگرایی مهمترین نتیجه و خروجی جریان غرب برای زندگی مردم است و مهمترین شاهد این مسئله وزارت تنهایی انگلستان است.
از این رو سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا به نزد حجت الاسلام والمسلمین کریم خان محمدی عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) رفته است تا درباره تأثیر مدرنیته بر فضای مجازی و نوع برخورد آن با جامعه ایرانی، با او به بحث و تبادل نظر بپردازیم. این گفتوگو در دوبخش تنظیم شده است که بخش اول آن تقدیم مخاطبین محترم می‌گردد.
رسا ـ رابطه میان تکنولوژی و فرهنگ را چگونه می‌توان تعریف کرد و چه تاثیری بر روی زندگی افراد می‌گذارد؟
رابطه تکنولوژی با فرهنگ خنثی نیست بلکه رابطه‌ای متقابل است، تکنولوژی بر فرهنگ تاثیرگذار است، منظور من از فرهنگ به مفهوم اعم آن است، حتی در مذهب ما نیز تاثیرگذار است. البته منظور من بحث دین است، مذهبی که توده به آن عمل می‌کنند، منظور نیست. البته آن چیزی که توده به آن عمل می‌کنند، نامش فرهنگ مذهبی است و این لزوماً به مفهوم فرهنگ نمی‌تواند باشد.
سؤال ما این است که فضای مجازی به عنوان تکنولوژی آمد، چه کارکردهایی دارد؟ من عرض می‌کنم که هم کارکردهای مثبت دارد و هم کارکردهای منفی. فضای مجازی در تأثیر و کارکرد مثبت آن می‌توان گفت که آگاهی را رشد می‌دهد، قبلاً آگاهی مردم به این اندازه نبود و در رشد آگاهی مردم و حصارشکنی اطلاعات مؤثر بوده است. قدیم عده خاصی دسترسی به اطلاعات داشتند و این شبکه‌ها باعث شد تا همه اطلاعات درز کند و نمی‌شود عده خاصی مالک این اطلاعات باشند.
تاثیر مثبت حضور شبکه‌های اجتماعی
قبلاً در خانواده‌ها صله رحم انجام می‌گرفت، الان این شبکه‌های خانوادگی شکل گرفته است که مثبت می‌باشد، شبکه‌های علمی دانشمندان وجود دارد که گروه تشکیل می‌دهند و در هر حوزه‌ای فلاسفه، جامعه‌شناسان حتی می‌بینید که هر کلاس گروهی تشکیل می‌دهند که بسیار مؤثر است. شبکه‌های قومی و منطقه‌ای پدید می‌آید و در ایران روستایی را پیدا نمی‌کنید که گروهی نداشته باشد. اکثر روستاها کانال دارند و شبکه قومی، ملی و مذهبی به وجود آمده که اینها نکات مثبت به وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی است.
سرگرمی بعد مثبت دیگری است، ارتباط آسان و سهل ایجاد می‌کند و شما در آن واحد می‌توانید ارتباط برقرار کنید و با همه کشورها ایجاد همبستگی کنید. اگر بخواهم جمع بندی کنم این نکات منجر به تکثرگرایی در برابر جامعه توده‌ای می‌شود. یعنی شبکه مجازی منجر به ایجاد جامعه متکثر شده است و این مسئله خوب است در مقابل جامعه توده‌ای که تلویزیون به صورت یک طرفه اخبار را پخش می‌کرد.
رسا ـ منظورتان درباره جامعه توده‌ای چیست؟ درباره مهمترین مسئله امپریالیسم سایبری موجود در فضای اینترنت دنیا را تهدید نمی‌کند؟
بالاخره این جامعه در معرض خطر است. یک نفر می‌تواند جامعه را فریب دهد و اگر شبکه‌های اجتماعی نبودند، از طریق ماهواره امپریالیسم جهانی شکل می‌گیرد ولی با وجود شبکه‌های مجازی امروزه همه معتقد به شکل‌گیری امپریالیسم جهانی تا حدودی محال است و ادیان کوچک، زبان‌های کوچک و گروه‌های محلی می‌توانند خودشان را مطرح کنند.
این فضا معیار موفقیت عقلانیت هر کسی است که حق باشد و می‌تواند خود را مطرح کند. اینها نکات مثبت است. اما درباره کارکردهای منفی شبکه‌های مجازی نکاتی نیز وجود دارد.
رسا ـ با توجه به صحبت‌های شما پس نتیجه می‌گیریم که دنیای فضای می‌تواند دارای کارکردهای مثبت و منفی باشد و یک جانبه به داستان نمی‌توان نگاه کرد؟
تکنولوژی خنثی نیست، قبلاً هم ممکن بوده که ارتباطات ناسالم شکل بگیرد ولی به این سهولت نبود. الان ارتباط نامناسب به سهولت شکل می‌گیرد. یعنی به راحتی می‌توانند افراد ارتباط نامناسب داشته باشند، حرمت شکنی بشود و سطحی نگری صورت گیرد. شبکه‌های مجازی باعث شده است تا آدم‌ها خوشه‌چین بشوند. چند سطر از این طرف و چند سطر از آن طرف ذائقه‌ها سطحی شده است.آنقدر اطلاعات فراوان است که فرصت تجزیه و تحلیل نداریم و پائین آمدن میزان مطالعه هم خیلی مؤثر است و این وبگردی و شبکه‌گردی‌ها را به عنوان مطالعه نمی‌توان محاسبه کرد.
همین شبکه‌گردی و گشت‌وگذار جنبه تفریحی دارد و یکی از آسیب‌ها است. اعتیاد به شبکه دیگر آسیب دنیای مجازی می‌باشد، روابط چهره به چهره کاهش پیدا کرده و چون مردم فکر می‌کنند که عضو گروه هستند و همان جا همدیگر را می‌بینند، در حالی که هیچ چیز جایگزین ارتباط چهره به چهره نمی‌شود.
هیچ کس با شبکه‌های اجتماعی با سواد نشده است
هیچ کسی تا کنون از طریق این شبکه‌ها و تلویزیون با سواد نشده است و همه باید به مدرسه و مکتب خانه بروند تا باسواد بشوند. هیچ کسی از طریق این شبکه‌ها مذهبی نشده است و آدمی که مذهبی است باید به مسجد برود و در فضای مذهبی است که می‌توان عمق پیدا کرد. اینها هم یکی دیگر از آسیب‌های شبکه اجتماعی بود که البته روابط چهره به چهره را کاهش می‌دهد.
در شبکه‌های مجازی افراد فریب می‌خورند، اخاذی می‌کنند و واقعاً گاهی اوقات خودشان هم مقصر نیستند. افشای اسرار از این طریق صورت می‌گیرد، اسراری که حرام است و تجسس می‌کنند. در شبکه‌ها، کانال‌های مستهجن وجود دارد و در این شبکه‌ها آسیب‌هایی است که رخ می‌دهد. بنابراین ما در مواجهه با تکنولوژی باید چه کنیم؟ مواجهه ما با شبکه‌هایا اجتماعی باید چگونه باشد؟ اصل اولیه این است که تکنولوژی مثبت است، اصالت با وجود است و وجود با خیر می‌باشد.
رسا ـ یعنی شما به ساحت شبکه‌های اجتماعی یک نگاه ابزارگرایانه دارید؟
بله! ببینید، من می‌گویم که این شبکه‌ها آمده است و نباید دست روی دست بگذاریم و با اصلش مخالفت کنیم و بگوییم که منفی است. آن موقع عقب می‌افتیم و باید بگوییم که این پدیده‌ای که آمده است، وجودش مبارک است.
رسا ـ این چیزی که الان وجود دارد را منظورتان است؟
خیر! آن چیز دیگری است. وجود شبکه‌های اجتماعی مبارک است و باید با آسیب‌هایش مبارزه کرد و نه با خودش. به این دلیل که به هیچ وجه نمی‌شود با خودش مبارزه کرد.
رسا ـ یعنی شما به لایه‌ها و ابعاد دیگر ماجرا توجه ندارید و فقط در اندازه آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی بحث می‌کنید؟
من می‌گویم که باید با آسیب‌ها مبارزه کرد، نه اینکه بگوییم که خودش نجس است.
رسا ـ یعنی با این مثال فضایی مثل تلگرام که بسته می‌شود، نگاهتون به موضوع چگونه است؟
من مخالفم. ما نمی‌توانیم ببندیم و اصلاً نمی‌شود. اگر به لحاظ تکنولوژی هم بگوییم اصلاً امکانش نیست. اگر ببندیم، برچسب‌هایی را که می‌زدند، تقویت می‌کنیم و نباید برای خودمان هزینه بتراشیم. باید حضور ایجابی داشته باشیم یعنی از این ابزار استفاده کنیم و حضور فعال داشته باشیم و از دیگران هم بهتر به فعالیت کنیم.
رسا ـ مشابه‌های داخلی در حوزه شبکه‌های اجتماعی را جایگزین این نرم افزارها می‌دانید؟
زمانی می‌شود که کسی می‌آید و به شما نسخه می‌دهد که این را به طور کامل ببندید تا راحت شوشید، همان طور که بععضی افراد این حرف را زده‌اند، من به عنوان کسی که در حوزه علمیه بوده‌ام و دکترای ارتباطات دارم، به شدت با این موضوع مخالفم و اعتقادم این است که بستن شبکه‌های اجتماعی نه شدنی است و نه به صلاح است. اصلاً نمی‌شود. این فناوری چنان یشرفت می‌کند که شما هرطوری ببندید بالاخره راه خودش را پیدا می‌کند و باز می‌کند.
چیزهایی به طرف گفتند و او با تکنولوژی و علم ارتباطات آشنا نیست و متدین است و تصور می‌کند که می‌تواند آن را ببندد که این ساده لوحانه است. به هیچ وجه. دوم اینکه باید ممنوعیت‌ها و آسیب‌ها را شناخت و آسیب‌های موجود در آن را کاملاً بشناسیم. خداوند متعال ناشایست و نبایسته‌ها را بیان می‌کند ولی یک عرصه وسیعی هم هست که قلمرو منطقه الفراخ است.
قرآن راهنمای انسان برای تکمیل عقلانیت است
یعنی قرآن می‌فرماید که این کارها را نکن و چند مورد شاخص را بیان می‌کند و می‌فرماید که به اینها نزدیک نشوید، اینها آفت است و اگر این کارها را نکردید، خودتان می‌دانید که چه اتفاقاتی روی می‌دهد. خداوند متعال به ما عقل داده است ولی عقل انسان کامل نیست، به همین خاطر خداوند کتاب قرآن را به عنوان راهنما فرستاده است و در این کتاب ممنوعیت‌ها به عنوان شاخص برای ما قرار داده شده است تا اگر آن ممنوعیت‌ها را رعایت کردیم، خودمان راه را می‌توانیم پیدا کنیم.
در اسلام اصل بر اباحه و طهارت است، ببینید چه زیبا قرآن درباره طهارت می‌گوید. اصالت اطهارت یعنی همه چیز پاک است ولی چند چیز نجس معین است و نباید از آن نجس‌ها استفاده کنیم. خون نجس است، چند تا جیوان و ... را نجس شمرده است و افراد متدین باید آنها را رعایت کنند و آموزه‌های اخلاقی حاکم ما را به این سمت حرکت می‌دهد.
رسا ـ مسئله مدیریت فضای مجازی بایستی جامعه را به کدام سمت ببرد و در این میان سهم مردم از ماجرای پرپیچ و خم تاثیر مجاز بر دنیای واقعی چقدر است؟
سیاست‌گذاری یکی از مسائلی است که باید به نحوی پیش ببریم که دولتی نباشد و مردمی بشود. دولت فقط راهنما و مرشد باشد و مردم بایستی اجرا کنند. دولت‌ها باید زیرساخت‌ها را تامین کنند و راهنما باشند و در رسانه به مردم آسیب‌ها را بیان کند. کارشناسان را بیاورد تا به مردم توضیح بدهند که این کارها را باید انجام بدهند و در کل دولت به عنوان هادی و راهنما و نه به عنوان مجری باشد.
رابطه پدر با فرزند به عنوان ولی است، همه کاره بچه است و می‌تواند هر طوری فرزند خویش را کنترل کند. اما دولت این کار را نمی‌تواند انجام دهد و اصلا صلاح هم نیست که این کار را بکند. زیرساخت‌ها را دولت فراهم می‌کند و این وظیفه دولت اسلامی است. مجری این مسئله باید مرکزش در مسجد باشد و در مساجد با هدایت مردم روحانیون مسلط به امور باشند و تشکل‌هایی را ایجاد کنند و دولت هم زیرساخت‌های آن را ایجاد کند.
رسا ـ با سپاس فراوان از این که وقت گرانقدرتان را در اختیار خبرگزاری رسا قرار داده اید./882/گ402/س
خبرنگار: علی اصغر سیاحت
ارسال نظرات