رسانه منبر، زیر ذرهبین مخاطب
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، از دو روش تبلیغی میتوان استفاده کرد: «تبلیغ اطلاعات محور» و «تبلیغ تربیتگرا». در عصر حاکمیت تمدن کثیف و مبتذل غربی که دستاوردی جز سکس و خشونت نداشته، روش اول رایج و فراگیر است. معضلات و گرفتاریهایی که جوامع بشری از ممالک اسلامی و غیراسلامی با آن دست به گریبان شدهاند، بهرهگیری از این شیوه تبلیغی است. مثل همه نظامات و حوزهها، نظام تبلیغ نیز باید از «غربیبودن» به «الهیشدن» هجرت کند. تبلیغ تربیتگرا همان شیوه تبلیغ برگرفته از وحی است؛ همان مشی و منش انبیای الهی در تبلیغ است که باید جایگزین تبلیغ اطلاعاتمحور شود.
از خصائص انسان، «انتخابگری» اوست. بر این اساس عقیده و ایمانی ارزشمند است که انتخاب شده باشد. انتخاب نیز جز در وضعیت «اختیار و آزادی»، بیمعنا خواهد بود؛ بنابراین آنچه روانشناسان، جامعهشناسان، مبلغین عرفانهای اومانیستی و ادیان نوظهور در راستای جذب حداکثری و جمعکردن مرید، از آن استفاده میکنند و شخص «بیاختیار» به آنها گرایش پیدا میکند، بهرهگیری از شیوههایی، چون تلهپاتی، مسخ، سحر و جادو است که استفاده از آنها در نظام تبلیغی الهی و اسلامی، مذموم، ممنوع و حرام شرعی است. آنها معتقدند، سه مولفه «حذف»، «اضافه» و «تغییر»، کار مبلغ است در حالیکه با توجه به منابع دینی، این سه از وظایف مخاطب است. این مخاطب است که در یک فضای آزاد و سرشار از اختیار، انتخاب میکند. اگر عالمان و مبلغان براساس روایت، ورثه انبیایند، پس رسالتشان همان رسالت انبیاءی الهی یعنی زمینهسازی برای انتخاب شایسته مخاطب است؛ از این رو همیشه اینطور نیست که اگر مخاطب، انتخاب شایسته نداشت، مبلغ مقصر و متهم است.
مبلغ برای ایفای نقش خود در تربیت مخاطب باید همزمان از دو شیوه «لسانی» و «غیر لسانی» استفاده کند و هر دو را مکمل یکدیگر و مؤثر در کارش بداند. به نظر نگارنده عمده اشکال اهل منبر همین است که از روش «غیر لسانی» که همان زبان بدن است، همان زندگی با مردم و معاشرت با آنهاست، همان بیان معارف دین در آینه رفتار است، غافل شده اند. فاصله گرفتن از مردم سبب شده است که آنها از اعمال، احوال، آمال و نیّات مبلغ دین بیخبر بوده و او را تنها بر فراز منبر و در مقام گفتار یکسویه مشاهده کنند. اصولاً منش علمای ربانی در انسانپروری چنین بوده که بیش از پرکردن مستمع و مخاطب از انبوه اطلاعات و معارف دین و «ندادن فرصت عمل» به او، «کونوا دعاة الناس بغیر السنتکم» را محور کار خود قرار دادند.
منبر نیز همچون سایر رسانهها، شامل «روش» و «محتوا» است. گرچه عناصر دیگری در منبر اثرگذارند؛ اما ایندو، مهم و محوری هستند که مجال پرداختن به مسائل فنی و مهارتی آنها نیست. در اینجا صرفاٌ به بیان نکاتی در این خصوص اکتفا میشود:
امیرمؤمنان(ع) فرمودند: الکلام کالدواء. قلیله نافع و کثیره قاتل.
اگر کلام، چون دارو است پس باید مثل داروخانه، طبقه بندی دارویی ایجاد کرد تا هر دارو به دست اهلش برسد. کلام مانند دارو باید به مخاطب کم داده شود تا نافع گردد و الا قاتل جان مخاطب خواهد شد.
پیامبر(ص) بیش از آنکه بگویند، میشنیدند به گونهای که یکی از القاب حضرت «اُذُن» است. آیا مبلغان و منبریهای ما چنین اند؟
بر اساس آیه کریمه ۷۹ از سوره بقره، برخی از مبلغان و علمای ادیان گذشته، به دلیل «منافع شخصی» و «سلیقه های فردی»، تحت تأثیر مخاطب قرار میگرفتند و احکامی از خود مینوشتند و به نام احکام الهی منتشر میکردند و از این راه پولی بهدست میآوردند، «فویلٌ لهم ممّا کتبتْ ایدیهم و ویلٌ لهم ممّا یکسبون».
قالب و روش بههر میزان، حرفهای باشد؛ اما اگر از محتوای عالمانه و برگرفته از «وحی» (قرآن و سنت) و «عقل» خالی باشد، نهتنها نتیجه مثبت نخواهد داشت که به یقین مولود آن، نتیجه عکس خواهد بود. از سوی دیگر ممکن است بهقدری محتوا «عالمانه و حکیمانه» باشد که قالب هر اندازه ضعیف باشد به چشم نیاید؛ قوت محتوا، ضعف قالب را پوشش میدهد؛ بنابراین محتوا و منابع تأمین آن بسیار حائز اهمیت است که متأسفانه بخشی از اهل منبر که کم هم نیستند، بیش از توجه به آن، قالب و روش را مد نظر قرار میدهند. محتوا و روش بیان محتوا، هر دو به دلنشینی معارف و آموزهها کمک خواهد کرد.
منبری و سخنران، برای ارائه یک سخنرانی مفید، ناگزیر است «مخاطبشناسی» دقیقی انجام دهد که این نیز از خلأهای خطابه و سخنرانیهاست. اگر مخاطب و روحیاتش، دغدغههای فکری اش، نیازهایش،... شناخته نشود، طبیعی است که دل ندهد و رغبتی برای شرکت در مجالس وعظ و خطابه و سخنرانی نداشته باشد. روانشناسی و بهخصوص روانشناسی رشد، مردمشناسی و جامعهشناسی از علوم مهم در راستای مخاطبشناسی است که باید بهصورت علمی، عینی و تجربی از آنها بهره برد./918/ی703/س
محمدامین امامی
یه جایی هم از روحانیون دفاع کرده و از یه جایی به بعد هم نقدشون کرده
انصاف نویسنده قابل تحسینه
آقامحمدامین تبریک
بعضی از وعاظ و سخنرانان رو فقط باید بالای منبر دید
در تعریف رسانه یا Media ارسال پیام از راه دور معتبر است.