نشست علمی «اعتبار سنجی روايات سهل بن زياد» برگزار شد

به گزارش خبرگزاری رسا، نشست علمی «اعتبارسنجی روایات سهل بن زیاد» از سلسله نشست های السنه الشریفه با ارائه حجت الاسلام حیدر مسجدی، معاون پژوهشی گروه علمی تربيتی حديث مرکز تخصصی علوم حديث و با حضور طلاب، پژوهشگران و اساتید حوزه و دانشگاه شامگاه یکشنبه 18 آذرماه 1397 در سالن جلسات مؤسسه مجمع الفکرالاسلامی قم برگزار شد.

در این نشست حجت الاسلام مسجدی با بیان این که حدیث دارای جایگاه والا است، که پس از قرآن کریم به عنوان مهم ترین منبع جهت دريافت معارف اسلامی به شمار می رود، اظهار داشت: اما با توجه به اینکه حدیث قطعی الصدور نيست، نمی توان به تمام احادیث تکیه کرد، بلکه باید بررسی های مختلف صورت گیرد تا اطمینان به صدور حاصل شود.

وی افزود: يکی از راويان پرروايت جناب سهل بن زياد است، او تنها در کتاب کافی بيش از 1700 روايت دارد که با 1912 سند آمده است؛ ضمن اینکه روايات وی در غالب ابواب کافی آمده است و به ابواب خاصی منحصر نمی شوند تا از آنها صرف نظر کنیم. از طرف دیگر میان علما بحث های زیادی درباره وثاقت يا عدم وثاقت سهل مطرح شده است.

این پژوهشگر حوزوی با اشاره به این مطلب که در این نشست تلاش داریم با ارائه آمار مختلف، قراین اعتماد مرحوم کلینی بر روايات سهل را آشکار كنیم، گفت: کلينی روايات فراوانی از سهل بن زياد را نقل کرده است، مجموع اسانيد وی از سهل 1918 سند است. که  392 سند از آنها در اصول کافی است.

ارزش اين روايات

وی خاطرنشان کرد: با توجه به اينکه ميراث حديثی شيعه به شکل مکتوب منتقل شده است و اعتبارسنجی نزد قدما، براساس متون حديثی نه اسانيد آن است، اعتبارسنجی اين ميراث با دو ديدگاه قابل بررسی است.

حجت الاسلام مسجدی ادامه داد: با توجه به تفاوت بررسی فهرستی با رجالی ممکن است راوی از لحاظ رجالی مشکل داشته باشد ولی روايات او قابل پذيرش هستند؛ چنانچه شيخ طوسی در مقدمه فهرست تصريح کردند: « ... و أبين عن اعتقاده و هل هو موافق للحق أم هو مخالف له لأن كثيراً من مصنفي أصحابنا و أصحاب الأصول ينتحلون المذاهب الفاسدة و إن كانت كتبهم معتمدة».

نگاه رجالي به مشایخ سهل بن زیاد در کافی

وی با بیان این که مجموع مشايخ سهل در کافی 127 استاد است که 46 استاد، معادل 37٪ درصد اساتید او توثیق صریح دارند، بیان داشت: 11 نفر از اساتید سهل معادل 8/66٪ درصد اساتید او نیز به صراحت تضعیف شدند و بقيه اساتيد وی که 70 نفر و معادل 54/34٪ درصد هستند توثيق و يا تضعيف صريح ندارند.

با اينکه درصد مشايخ سهل که ثقه هستند 37% درصد است اما تعداد اسانید او از آنها بالغ بر 1280 سند است كه معادل 66/7٪ درصداسانید اوست.

معاون پژوهشی گروه علمی تربيتی حديث مرکز تخصصی علوم حديث ادامه داد: با اينکه مشايخ ضعیف سهل 11 نفرند و تعداد اسانید سهل از آنها 223 سند است، ولي تعداد روایات آنها كمتر از 90 روایت است(چون هر كدام با دو یا سه یا چهار سند نقل شده است)؛ ولی با نگاه دقیق تر به این عناوین روشن مي شود كه تعداد 1047 سند، تنها از 7 نفر از این افراد است كه معادل 54/6٪ درصد از كل اسانيد است و اين نشانگر این است که سهل تنها طريقی به کتب آنها است.

نگاه فهرستي به مشایخ سهل در کافی

وی با اشاره به این که از مجموع 127 استاد سهل بن زیاد، 77 نفر صاحب كتاب هستند، كه معادل (60٪) اساتید اوست و تعداد اسانید سهل از آنها بالغ بر 1746 سند است كه معادل 91/35٪ درصد از مجموع اسانید است، افزود: تعداد 50 استاد سهل نیز صاحب کتاب نيستند كه معادل 39/37٪ درصد مشايخ و اساتید اوست، ولي تعداد اسانید سهل از آنها بالغ بر 172 سند یعنی معادل 8/65٪ درصد از کل اسانید او است.

حجت الاسلام مسجدی تصریح کرد: با نگاه به روایات كلیني از سهل بن زیاد معلوم مي شود كه غالب روایات او توسط این عناوینی همچون «عدة من اصحابنا؛ 1554 سند كه معادل 81٪ درصد اسانید است(مراد از عدة: علی بن محمد علان ، محمد بن الحسن طائي، محمد بن جعفر الاسدي الكوفي و محمد بن عقیل كلیني) است»، «علی بن محمد(علان كلیني)؛ 201 سند كه معادل 10/5٪ درصد اسانید است»، «محمد بن الحسن طائي؛ 97 سند كه معادل 5٪ اسانید است(البته بسیاري از روايات محمد بن الحسن طائي با روایات علی بن محمد مشترك است)» و «متفرقه» آمده است.

وی گفت: از نكات مطرح شده، روشن مي شود كه اولا روایات سهل با دو دیدگاه رجالي و فهرستي قابل بررسي است و نتیجه این بررسي ها متفاوت است، ثانیا هر چند ممکن است اين روايات از ديدگاه رجالی قابل طعنه باشد، ولی از ديدگاه فهرستی و براساس مبنای وثوق قابل اعتماد هستند چون نقش سهل در آنها نقش نقل نسخه است و با توجه به تعدد نسخ این كتب، مقايسه نسخه ها و اطمينان از دقت آنها امکان پذير است، ضمن اينکه دست بردن در نسخه های مشهور امكان پذیر نيست.

این نویسنده حوزوی ادامه داد: همچنین روايات سهل همسو با روایات ديگری است که توسط راويان ديگر نقل شده و مهم تر این که مشایخ کلينی بر آنها اعتماد دارند و غالب روايات سهل توسط «عدة من اصحابنا» به دست کلينی رسيده است و همین طور در روایات سهل مطالب منكر و غلوآمیز، دیده نمي شود.