نگاهی اجمالی به آثار علامه جعفری
به گزارش خبرگزاری رسا، روز ۲۵ آبان سالگرد رحلت علامه محمدتقي جعفري است. وي در 1304ش در تبريز ديده به جهان گشود. تحصيلات ابتدايي را در دبستان اعتماد آغاز كرد، اما در كلاس پنجم به دليل فقر مالي ناگزير مدرسه را رها كرده و براي امرار معاش به كار مشغول شد. پس از مدتي نيمي از روز را به كار پرداخت و نيمي ديگر را به تحصيل در مدرسه طالبيه مشغول شد. او سپس براي ادامه تحصيل عازم تهران شد و از درس آيت‌الله شيخ محمدرضا تنكابني و همچنين ميرزا مهدي آشتياني كه در مدرسه مروي تشكيل مي‌شد، بهره برد.
علامه جعفري پس از تحصيل در تهران عازم قم شد و بعد از يكسال و نيم اقامت در اين شهر در اواخر 1323 ش. رهسپار نجف گرديد. او در اين شهر وارد مدرسه صدر شد و درس خارج را شروع كرد. علامه جعفري از محضر آيات عظام شيخ محمدكاظم شيرازي، سيدابوالقاسم خوئي، سيد محمود شاهرودي، سيد محسن طباطبائي حكيم، سيدعبدالهادي شيرازي، سيدهادي ميلاني و سيدجمال گلپايگاني بهره‌هاي فراوان برد. او دروس فلسفي و عرفاني را نزد شيخ صدراي قفقازي و شيخ مرتضي طالقاني فراگرفت و همزمان به مطالعه كتب علوم انساني پرداخت و با انديشه‌ها و معارف شرق و غرب آشنا شد.
پس از طي مراحل فوق به تدريس درس خارج و فقه و اصول به ويژه كتابهاي مكاسب و كفايه پرداخت و قسمتهايي از تقريرات درسي آيت‌الله خوئي و آيت‌الله سيد عبدالهادي شيرازي را به رشته تحرير در‌آورد. او پس از 11 سال اقامت در نجف در اواسط دهه 30 عازم ايران شد و به خدمت آيت‌الله بروجردي رسيد. آيت‌الله بروجردي از وي خواست در قم بماند و به تدريس ادامه دهد اما آب شور قم به مزاج علامه سازگار نبود و وي ناچار شد قم را به سوي مشهد ترك كند. او يكسال در مشهد ماند و سپس رهسپار تهران شد و در مدرسه مروي به تدريس پرداخت. وي درخواست آيات عظام شيخ محمدتقي آملي و سيداحمد خوانساري را براي عهده داري مسئوليت امام جماعت مسجد نپذيرفت و به كار تدريس و تحقيق و تأليف پرداخت.
بعدها با استادانی چون مرتضي مطهري، بديع‌الزمان فروزانفر و دكتر محمدابراهيم آيتي آشنا شد و مورد توجه و عنايت آنان قرار گرفت.
از ويژگي‌‌هاي علامه، تلاش مداوم ايشان براي اتصال حوزه و دانشگاه و علوم قديم و جديد بود. او به دليل آشنائي با زبان حوزويان و دانشگاهيان آثاري به يادگار گذاشت كه مورد توجه هر دو قشر قرار گرفت.
علامه جعفري با اشراف به فقه، فلسفه، هنر و زيبائي شناسي در اسلام و نيم‌قرن فعاليت علمي و پژوهشي، بيش از 100 جلد كتاب و رساله تحرير نمود. همچنين 27 جلد كتاب در زمينة شرح و تفسير نهج‌البلاغه و 15 جلد كتاب در زمينه تفسير مثنوي معنوي مولوي نگاشت. نقد و تحليل مثنوي و شرح و تفسير نهج‌البلاغه نيز از ديگر آثار ارزشمند وي مي‌باشد.
فهرست آثار علامه جعفری
عناوين بخش عمده آثار منتشره استاد علامه جعفری(ره) به ترتيب تاريخ اولين چاپ، ذيلاً درج مي‌گردد:
۱ - الامر بين‌الامرين في الجبر و التفويض، المطبعه الحيدريه، نجف اشرف، ۱۳۷۱ ق (۱۳۳۰ ش)
۲ - الرضاع، المطبعه الحيدريه، نجف اشرف، ۱۳۷۳ ق (۱۳۳۲ ش)
۳- تعاون الدين والعلم،انتشار به اهتمام مرحوم آقاي حاج سيد خليلي، تهران، ۱۳۷۸ ق (1332 ش)
۴- ارتباط انسان و جهان، ۳ جلد، انتشارات دارالکتب الاسلاميه، تهران، ۱۳۳۷
۵- مبدا اعلي يا پشتیبان نهائي بشر، انتشارات ارالکتب الاسلامیه، تهران، 1340
۶ - وجدان، کتابفروشي اسلامي، تهران، 1342
۷- جبر و اختيار، شرکت سهامي انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۸- آفرينش و انسان، شرکت سهامي انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۹ - طبيعت و ماوراء طبيعت، شرکت سهامي انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۱۰ - علم در خدمت انسان، شرکت سهامي انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۱۱ -اخلاق و مذهب، شرکت سهامي انتشار، تهران، ۱۳۴۴
۱۲ - رابطه علم و حقيقت، کتابفروشي سروش، تبريز، ۱۳۴۵
۱۳- توضيح و بررسي مصاحبه برتراند راسل - وايت، شرکت سهامي انتشار، تهران، ۱۳۴۵
۱۴- نيايش حسين(ع) در بيابان عرفات، کتابفروشي شمس، تهران، ۱۳۴۷
۱۵- منابع فقه، شرکت سهامي انتشار، تهران، ۱۳۴۹
۱۶- انسان در افق قرآن، کانون علمي تربيتي جهان اسلام، اصفهان، ۱۳۴۹
۱۷ - نقد و بررسي برگزيده افکار راسل، شرکت سهامي انتشار، ۱۳۵۰
۱۸ – رساله‌اي در علم امام عليه‌السلام، کتابفروشي اسلامی، تهران، 1350
۱۹- ايده‌آل زندگي و زندگي ايده‌آل، انتشارات حقيقت، تهران، 1۳۵۲
۲۰ - نگاهي به امام علي (ع)، انتشارات نور، تهران، ۱۳۵۳
۲۱ - تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوي، ۱۵ جلد، شرکت سهامي انتشار، کتابخانه صدر، و انتشارات اسلامي، تهران، ۱۳۵4- 1349
۲۲- حرکت و تحول، انتشارات فجر، تهران، ۱۳۵۶
۲۳ - مجموعه مقالات، انتشارات حافظ، تهران، ۱۳۵۷
۲۴ - مولوي و جهان بيني‌ها، انتشارات بعثت، تهران، ۱۳۵۷
۲۵ - فلسفه و هدف زندگي، انششارات صدر، تهران، ۱۳۵۹
۲۶- طرح‌هایی در انقلاب فوهنگي، انتشارات پيشوا، تهران، ۱۳۵۹
۲۷- کيفر سرقت در اسلام، انتشارات اسلامي، تهران، ۱۳۵۹
۲۸ -ترجمه و تفسير نهج‌البلاغه، ۲۷ جلد، دفترنشر فرهنگ اسلامي، تهران، ۱۳7۷-1357
۲۹ - علم از ديدگاه اسلام، سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي، تهران، ۱۳۶۰
۳۰- شناخت از ديدگاه علمي و از ديدگاه قرآن، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران، ۱۳۶0
۳۱ - حيات معقول، انتشارات سيماي نور، تهران، ۱۳۶۰
۳۲ - شناخت انسان در تصعيد حيات تکاملي، انتشارات اميرکبير، تهران، ۱۳۶۲
۳۳ - فلسفه زيبايي و هنر از ديدگاه اسلام، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، ۱۳۶۴
۳۴ - از دريا به دريا، ۴ جلد رحلي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، ۱۳۷۴
۳۵ - تحليل شخصيت خيام، انتشارات کيهان، تهران، ۱۳۶۸
۳۶ - علم و دين در حيات معقول، کانون علم و دين، تهران، ۱۳۶۹
۳۷- حکمت اصول سياسي اسلام، بنياد نهج‌البلاغه، تهران، ۱۳۶۹
۳۸ – تحقیق در دو نظام حقوق جهاني بشر از ديدگاه اسلام و غرب، دفترخدمات حقوقي بين‌المللي، تهران، 1370
۳۹ - حکمت و اخلاق و عرفان در شعر نظامي، انتشارات کيهان، ۱۳۷۰
40- سرگذشت انديشه‌ها، ۲ جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1371-1370
۴۱ - بقا در قرن بيست و يکم؛ نقد وبررسي بيانيه وانکوورکانادا، کميسيون يونسکو، تهران، 1370
۴۲- تحقيقي در فلسفه علم، دانشگاه صنعتي شريف، تهران، ۱۳۷۲
۴۳ - تکاپوي انديشه‌ها، (مجموعه مصاحبه‌ها با محققين خارجي)، ۲ جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1۳۷۳
۴۴ - عرفان اسلامي، دانشگاه صنعتي شريف، تهران، ۱۳۷۳
۴۵ - فرهنگ پيرو، فرهنگ پيشرو، انتشارات علمي و فرهنگي، تهران، ۱۳۷۳
۴۶- بررسي و نقد نظريات هيوم در چهار مسئله فلسفي، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ۱۳۷۴
۴۷ - فلسفه دين، ۲ جلد، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، تهران، ۱۳۷۵
۴۸ - عوامل جذابيت سخنان مولوی، دانشگاه تبریز، تبریز، ۱۳۷۶
۴۹ - رسائل فقهي، مؤسسه نشرکرامت، تهران، ۱۳۷۷
۵۰ - پيام خرد، مؤسسه نشرکرامت، تهران، ۱۳۷۷
.... و ده‌ها کتاب کوچک وبزرگ از آثار منتشرنشده و یا ویرایش‌های جدید آثار منتشره که پس از رحلت ایشان به همت مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، انتشار یافته است.
تنوع و ژرفايي اين مجموعه گرانسنگ حکايتگر تنوع اضلاع رنگین‌کمان شخصيت علمی استاد و نشانگر حدود سيطره و استيلاي وی برساحات متنوع دين، دانش، فرهنگ و فلسفه است. از هستي‌شناسي تا معرفت پژوهي و فلسفة علم، از جهان شناسي تا خلقت پژوهي و فلسفه حيات، از انسان‌شناسي و ترسيم حيات معقول، و تعليم و تربيت، تا ديگر ژرفکاوي‌هاي فلسفي و کلامي، از بررسي مباني علوم انساني اجتماعي و روان‌شناسي و نقد مکاتب فلسفي اجتماعي غربي تا بررسي مباني و مسائل فقه و حقوق، بويژه حقوق بشر و حقوق زن، از تلويح به برخي مباحث فيزيک نظري ومباني معرفت‌شناختي رياضيات تا تلميح به مسائل علوم عالي طبيعت. همچنين از عرفان و سير و سلوک و صيرورت هستاني تا فلسفه هنر وزيبايي‌شناسي، ازفرهنگ‌پژوهي و تمدن شناسي تا فلسفه تاريخ و دانش رجال؛ و همه و همه، عرصه‌گاه بُراق انديشه استاد و جولانگاه زورق فکر وي بوده است، و مهم آن است که ايشان در بسياري از اين حوزه‌ها و عرصه‌ها سعي بر ارائه آرايي مستقل و نظريه‌هاي نوین داشته‌اند.
علامه جعفری بيش از 70 جلسه بحث و گفتگو با شخصيتهاي بين‌المللي از جمله روژه‌گارودي، پروفسور عبدالسلام و پروفسور روزنتال داشته است. وي به دليل علاقه به هنر و ادبيات، بيش از صد هزار شعر و قصيده و نظم فارسي و عربي و همچنين بخشهائي از ادبيات غرب را حفظ بود و آثار هنري ايشان همچنان يكي از منابع اصيل هنر از ديدگاه فلسفه و حكمت اسلامي است.
استاد محمدتقي جعفري فيلسوف و انديشمند بزرگ دنياي اسلام، پيش از ظهر دوشنبه 25 آبان 1377 در سن 73 سالگي، در اثر سكته مغزي در يكي از بيمارستانهاي لندن به ديار باقي شتافت. پيكر اين عالم فرزانه در جوار امام رضا (ع) به خاك سپرده شد./999/د۱۰۲/س
موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي