قرائت تراژیک از واقعه عاشورا دستاوردهای انسانی، فرهنگی و اجتماعی دارد

به گزارش خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام علی شفیعی، عضو هیأت علمی و مدیر گروه پژوهشی فقه و حقوق دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در سومین نشست عزاداری «دمی با مکتب عاشورا» با عنوان«قرائت تراژیک از عاشورا، مبانی و آسیب ها» در مسجد دانشگاه بیمارستان قائم گفت: وقایع مانند متون هستند همانگونه که متون ظرفیت قرائت های مختلف و قرائت های متعدد دارند وقایع و حوادث نیزاینگونه هستند که قرائت ها و برداشت های مختلفی از آنها شکل بگیرد.

وی ادامه داد: واقعه عاشورا به عنوان یک حادثه مهم که درجامعه اسلامی اتفاق افتاده است که دو سوی آن مسلمانانی بودند که هر یک از آنها نوع نگاه و تلقی و برداشت خاصی از دین داشتند، قابل بررسی است که این واقعه ظرفیت این را دارد که قرائت های متفاوت و مختلف از آن شکل بگیرد همانگونه که در تاریخ این اتفاق افتاده است.

عضو شورای علمی گروه پژوهشی فقه و حقوق اسلامی با بیان اینکه مکتوبات و آثار نوشته شده درباره واقعه عاشورا در واقع قرائت ها و رویکردهای مختلف و متفاوت از این یک حادثه واحد هستند، اظهارکرد: حداقل دو قرائت کلان و اساسی و بنیادین از واقعه عاشورا شل گرفته است که این دو قرائت مبتنی بر مبانی هستند و دارای پیش فرض هایی که این مبانی و پیش فرض ها از عاشورا گرفته شده اند و علاوه بر اینکه با یکدیگر متفاوت هستند هر کدام پیامدهایی دارند که این پیامدها نیز با یکدیگر متفاوت هستند.

مدیر سابق دفتر پژوهش پژوهشکده فقه و حقوق دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در تبیین این دو قرائت بنیادین و اساسی از عاشورا که قرائت تراژیک یا سوگ محور است و غم اندیش و قرائت دیگر، قرائت عقلانی و عقل گرا و یا قرائت مبتنی بر آموزه ها و گزاره های عقلی موجود در این حادثه است، گفت: البته لزوما فقط نمی توان گفت که این دو قرائت درباره عاشورا است.

وی ادامه داد: البته قرائت های دیگری نیز بوده است که این دو قرائت اساسی و کلان هستند که هرکدام پیامدهای متفاوت دارند و به همین دلیل این دو قرائت بسیاری از خرده قرائت های دیگری که در بحث عاشورا شکل گرفته است را پوشش می دهد.

حجت الاسلام شفیعی با اشاره به این مطلب که واقعه عاشورا دو ساحت دارد که یکی ساحت احساسات و عواطف و اشکال این وقایع و ساحت دیگر اندیشه، تفکر، تعقل، اهداف  است که این دو ساحت هر کدام سهم آنها بیشتر شود قرائتی که شکل خواهد گرفت متفاوت از قرائت دیگر می شود، خاطرنشان است: این امر بدان معنا است که اگر شما ساحت احساسات و عاطفه و ساحت قالب ها و ظواهر عاشورا را برجسته تر کردید و اهمیت و اهتمام شما به آن بیشترشد در واقع قرائتی که شکل می گیرد متفاوت خواهد بود با کسی که برجنبه های اندیشه ای، عقلانی و اهداف محور عاشورا تأکید بیشتری می کند و درعین حال وجود این دو ساحت در عاشورا انکار نمی شود.

تبیین مبانی دو قرائت تراژیک و عقلانی

وی ادامه داد: دو رویکرد کلان در عاشورا مبتنی بر این دو ساحت هستند و از طرفی قرائت تراژیک از عاشورا و سوگ محور این قرائت بیش از آنکه بر جنبه های عقلانی و پیامی و اهدافی محور عاشورا تأکید کند برعواطف و احساسات و جنبه هایی که می تواند برانگیزاننده احساسات و عاطفه باشد، تأکید دارد .

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه بیان تبیین مبانی دو قرائت تراژیک و عقلانی از واقعه عاشورا گفت: اما در قرائت عقلانی و عقل گرا بیش از آنکه بر احساس و عاطفه تأکید کنید بر پیام ها و اهداف و محتوای این واقعه مهم است تأکید می شود  اما در عین حال هر دوی این قرائت در آموزه های دینی و پاره ای از روایات مبانی آنها موجود است و حتی پاره ای از  آموزه های دینی موید این قرائت تراژیک هستند.

دو مبانی مهم که تشکیل دهنده قرائت تراژیک هستند

وی ادامه داد: از مبانی مهمی که قرائت تراژیک را شکل داده و قرن هاست که به عنوان یکی از قرائت ها در میان شیعیان حضور و ظهور پیدا کرده بحث نقل ها و آموزه های دینی است که در این قرائت وجود دارد و پاره ای از روایات و نقل های تاریخی که از مبانی نقلی این قرائت هستند.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این مطلب که یکی از بحث هایی که به عنوان مبانی نقلی این قرائت می تواند مطرح شود این نقل تاریخی است که گاه از آن تلقی به روایت شده است،گفت: روایت« فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ يَرَاكَ قَتِيلاً"» اراده خداوند بر این قرار گرفته است که تو کشته شوی و این از مبانی تشکیل دهنده قرائت تراژیک است و از این مدل نقل ها در واقعه عاشورا چند مورد دیگر است که می توان به «أنا قتیل العَبَرة» من کشته اشک چشم هستم، اشاره کرد.

ظرفیت های انسانی و فرهنگی قرائت تراژیک

وی ادامه داد: علاوه بر این آموزه ها وگزاره های دینی ما پاره ای مبانی برون دینی داریم که آنها هم می توانند از مبانی شکل دهنده قرائت تراژیک باشند که ظرفیت های انسانی و فرهنگی این قرائت هستند چرا که این قرائت ظرفیت های فرهنگی خوبی دارد و کمترین ظرفیت این قرائت این است که توانسته است قرنها با تأکید براینکه امام حسین (ع) کشته شده است اشک ایجاد کندو نیاز به عزا و سوگ دارد و این واقعه را بردوش خود بکشد و این کمترین تأثیرگذاری و نقش این قرائت است.

مجالس سوگ و اشک انسجام اجتماعی ایجاد کرده است

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این مطلب که قرائت تراژیک از عاشورا پیامد و کارکردی دارد که می تواند به تداوم و بقای این واقعه کمک کند، بیان داشت: در عین حال یکی دیگر از کارکردهای این قرائت این است که توانسته است نوعی انسجام عمومی ایجاد کند و نوعی همراهی عوام را با این واقعه به دنبال داشته باشد که کارکردهای مثبت این قرائت است که مجالس سوگ و اشک انسجام اجتماعی ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: این قرائت کارکردهای اجتماعی و فرهنگی دارد که توانسته است به عنوان مبانی این قرائت، این امر را پشتیبانی کنند و آن را نسل به نسل تا به امروز مدیرت و تدبیر کند و به نسل امروز برسانند اما بیش از آن اندازه ای که این قرائت پیامد و کارکرد دارد آسیب دارد و از طرفی در عین حال که قرائت تراژیک توانسته است کارکردها و فوایدی داشته باشد اما آسیب های این قرائت در جهان معاصر به مراتب بیشتر است.

آسیب ها و پیامدهای دو قرائت متفاوت از عاشورا/ تضعیف عقل و عقلانیت

این استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود به بیان آسیب های دو برداشت متفاوت از قرائت عاشورا پرداخت، گفت: یکی از مهمترین آسیب های قرائت تراژیک از عاشورا تضعیف عقل و  عقلانییت است که عقلانیت در عاشورا را با ابهام و چالش مواجه کرده است و آن چه که در ذهن منتقدان و عوام این قرائت شکل گرفته است این است که گویا هیچ نماد و ظهور و جلوه ای از عقل و عقلانیت در عاشورا نیست و لزومی هم ندارد که عقل باشد.

وی با تأکید بر این مطلب که در حالی که وقتی به عاشورا مراجعه می شود در بحبوحه روز دهم شما با اشکال و قطعات و تکه هایی از جلوه های عقلانیت مواجه می شوید، بیان داشت: در واقع امام حسین (ع) بسیار تلاش کرد که عاشورا به شهادت ایشان ختم نشود .

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: در منابع تاریخی متعدد آمده است که امام حسین(ع) چهار مرتبه درخواست گفتگو را داد و به تعبیر امروزی ها پیشنهاد مذاکره داد که واقعه عاشورا شکل نگیرد که این امر همان عقلانیت است که در شب عاشورا امام حسین(ع) به اصحاب خودش گفت شما بروید چرا که اینها با من کار دارند و این یک پیام عقلانی دارد که اگر قرار است خونی ریخته شود فقط خون امام حسین(ع) ریخته شود.

عضو هیأت علمی و مدیر گروه پژوهشی فقه و حقوق دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی  خاطرنشان کرد: حتی در روضه هایی که امروز خوانده می شود می توان جنبه عقلانی از آنها استخراج کرد که دغدغه امام حسین(ع) این است که انسانی کشته نشود و حضرت تلاش می کند که جنبه های سوگ محور و غم انگیز عاشورا را کاهش دهد.

وی ادامه داد: امام  می کوشد با خطبه خوانی و رجز خوانی و معرفی مفصل خود از دشمن فرصت بگیرد که همین تکه ها می تواند برداشت های عقلانی را برای ما مشخص کند، ما وقتی نگاه و انتظار شما از این واقعه تولید اشک و سوگ و حزن باشد قرائت های عقلانی غیر قابل درک می شوند چرا که اینها در خدمت قرائت تراژیک است.

در هیچ واقعه ای به اندازه عاشورا با جعلیات روبرو نیستید

حجت الاسلام شفیعی در ادامه بیان آسیب های قرائت تراژیک از عاشورا گفت: در این قرائت، بحث تولید و شکل گیری جهل مطرح است که در هیچ واقعه ای به اندازه عاشورا با جعلیات روبرو نیستید که این جعلیات سینه به سینه منتقل و نقل می شود و وقتی قرار است به دنبال اشک باشید چاره ای جز استفاده از جعل نیست.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این مطلب که از آنجا که این جعلیات کارکردهای متفاوت دارند حاضر نیستیم که دست از آنها برداریم، گفت: این جعلیات برای آخوند و مداح و بازاری و کارمند و قشر عوام ما ثمره دارد و به همین دلیل از سوی افراد پذیرفته نمی شود.

وی با بیان اینکه یکی از  آسیب های فاجعه آمیز قرائت تراژیک تولید جهل است، تصریح کرد: چرا که قرائت تراژیک از عاشورا برای همه کارکرد دارد و جعلی که درسایه این قرائت شکل گرفته است عاشورا را دچار بحران کرده است و ظرفیت پذیرش این بحث در جامعه ما بسیار کم است.

عضو شورای علمی گروه پژوهشی فقه و حقوق اسلامی بیان داشت: اگر می خواهیم واقعه ای تقدس آن حفظ شود و اثرگذار باشد و این واقعه به ضد خودش تبدیل نشود باید با جعلیات در این واقعه مبارزه کنیم نه اینکه تولید جهل شود چرا که در این دو سه دهه اخیر با شکل گیری مداحی درجامعه، اوج جعلیات فراوان تر شدند.

حجت الاسلام شفیعی در ادامه با اشاره به این مطلب که یکی از آسیب های دیگر این واقعه که در دوران معاضر بروز و ظهور داشته است، سودجویی های عصری از این واقعه است که مبتنی برقرائت تراژیک است، تصریح کرد: در پاره ای از مجالس به نام امام حسین(ع) چه توهین ها در این منابر به مخالفان فکری، سیاسی و مخالفان اعتقادی نمی شود چرا که قرائت تراژیک اساس این واقعه قرار گرفته و اصل این است که تا می توانند نگاه سوگ محور و غمگین را در جامعه ترویج و تبلیغ کنند.

وی درباره اهداف ترویج و تبلیغ نگاه تراژیک گفت: در واقع این نگاه، یک نگاه عوام گرایانه و عوام پسند است که پوپولیسم مذهبی را شکل بدهد و اینجا این پرسش مطرح می شود که به چه دلیل شرعی من حق دارم در مجالس امام حسین(ع) مخالفان سیاسی و فکری و عقیدتی را مورد توهین قرار دهم چرا که دغدغه اصلی آنها حفظ وضع موجود و قرائت تراژیک از واقعه عاشورا است و تلاش می کنند که این قرائت، محور و اساسی باشد که حضور داشته باشد و در عین حال قرائت عقلانی و مبتنی بر اندیشه و تفکر نه تنها هیچکدام از آسیب ها را ندارد بلکه یکی از منتقدان اصلی این آسیب ها است./934/د103/ب1