ماجرای اثبات الهی بودن مقام ولایت با اقدامات فکری فرهنگی پیامبر

به گزارش خبرگزاری رسا، مروری بر سیره نبی مکرم اسلام(ص) نشان می دهد که بیان ولایت امیرالمومنین(ع) مسئله ای نیست که ایشان فقط در هجدهم ذی الحجه سال دهم هجری و حجه الوداع انجام داده باشند، بلکه از ابتدای بعثت و آغاز تبلیغ اسلام حضرت رسول(ص) این انتصاب الهی را نیز بیان کرده و جانشینی حضرت امیر(ع) را به طرق مختلف اعلام کرده اند تا همگان بدانند غدیر صرفاً مسئله ای تاریخی نیست بلکه انتصابی الهی و فرازمانی و فرامکانی است.

از این رو، به مناسبات فرا رسیدن عید سعید غدیر و دهه امامت و ولایت با حجت الاسلام علی اکبر روستایی، استاد سطوح عالی حوزه و کارشناس تاریخ اسلام درباره اقدامات علمی فرهنگی پیامبر(ص) برای تبیین و تثبیت ولایت گفت وگو کرده ایم که در ادامه بخش نخست آن به حضورتان تقدیم می شود:

با توجه به آنکه پیامبر(ص) جنبه دعوت و تبلیغ شان فرهنگی و با رویکرد تغییر ضدارزش ها و نهادینه کردن ارزش ها بوده است، درباره مسئله ولایت و جانشینی امیرالمومنین امام علی(ع) چه اقدامات فرهنگی فکری انجام دادند؟

اقدامات فکری فرهنگی پیامبر(ص) در تثبیت تشیع و ولایت امیرالمومنین(ع) به دو بخش عمده تقسیم می شود: قبل از هجرت یعنی از ابتدای رسالت تا سال سیزدهم بعثت و سپس دوران 10 ساله بعد از هجرت و حکومت نبوی در شهر مدینه.

در دوره قبل از هجرت رسول خدا(ص) برای تثبیت تشیع و ولایت امیرالمومنین(ع) دو اقدام عمده انجام دادند: نخست معرفی امیرالمومنین علی(ع) به عنوان جانشین و وصی خویش و دوم تبیین الهی بودن این جانشینی و وصایت و مردمی نبودن آن.

اما در بیان جانشینی در دوره قبل از هجرت سه اقدام از سوی پیامبر(ص) انجام شده است: نخست معرفی حضرت امیر(ع) در روز اول بعثت به عنوان جانشین خود که این مسئله در مقابل حضرت خدیجه(س) انجام می شود؛ سیدبن طاووس متوفای 664 هجری در کتاب «طُرَف منَ الاَنباء و المَناقب» روایتی آورده به نقل از «عیسی بن مستفاد» که او نیز از امام کاظم(ع) و ایشان از پدرشان امام صادق(ع) درباره پذیرش اسلام امیر(ع) و حضرت خدیجه(س) روایتی طولانی آورده که در پایان آن رسول خدا(ص) حضرت خدیجه(س) را به بیعت با علی(ع) امر می کنند و می فرمایند: «این علی مولای تو و مولای همه مومنان و امام مومنین بعد از من است.» سپس  حضرت خدیجه(س) تصدیق کرده و عرض کردند: «من با ایشان بیعت کردم».

اقدام دوم پیامبر(ص) در این باره مربوط به ماجرای «یوم الدّار» است که به مناسبت آن آیه «وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ» نازل می شود و طی آن حضرت رسول(ص) اقوام خویش را جمع کرده و بعد از دعوت بنی عبدالمطلب به رسالت و تبیین اسلام، فرمودند: «کدامیک از شما وزارت من را بر عهده می گیرد تا برادر، جانشین و خلیفه من در میان مردم باشد».

طبق این روایت که در «تاریخ طبری» هم ذکر شده امیرالمومنین(ع) تنها کسی بودند که این درخواست را پذیرفتند و سپس پیامبر(ص) ایشان را به عنوان خلیفه و وصی خویش معرفی کردند که باید از او اطاعت شود؛ که آمده حاضران ابوطالب را تمسخر کرده و گفتند: محمد(ص) تو را به حرف شنوی از فرزندت امر می کند.

آیا پیامبر(ص) جز به شیوه لسانی در عمل نیز قبل از هجرت مسئله ولایت امیرالمومنین(ع) را تثبیت کردند؟

اقدام سوم پیامبر(ص) در این باره مربوط به ماجرای «لیله المبیت» است، یعنی شبی که رسول خدا(ص) برای هجرت، از مکه به مدینه رهسپار شدند در حالی که هیچ کس از موضوع خبر نداشت و حتی اصحاب مثل ابوبکر به نقل منابع معتبر اهل سنت مثل «مسند احمد» نقل کرده اند که اصلا خبر نداشتند و بعد از هجرت متوجه شدند؛ پیامبر(ص) قبل از هجرت امیرالمومنین علی(ع) را جانشین خود در مکه قرار داده و فرمودند که قرض های شان را ادا کند و آن بانوانی از اهل بیت که فاطمه نام داشتند مثل «فاطمه بنت اسد(س)» را به مدینه ببرد.

این انتخاب برای بعد از هجرت، یعنی حضرت امیر(ع) همه کاره اسلام بعد از رسول خدا(ص) است که جانش را برای نجات اسلام و پیامبرش بذل می کند.

اینجا نیز رسول خدا(ص) برخلاف دو اقدام قبلی که در کلام جانشین و وصی خود را معرفی کردند، در عمل حضرت امیر(ع) را به عنوان ولی و جانشین بعد از خود معرفی کردند و ماموریت های را به طور خاص به ایشان سپردند.

شیوه حضرت رسول(ص) برای معرفی امیرمومنان(ع) به عنوان ولی امت و تبیین آن به عنولان جایگاه و منصب الهی نه انتخاب مردمی در قبل از هجرت چگونه بود؟

همان طور که بیان شد دومین اقدام عمده رسول خدا(ص) برای تثبیت تشیع و ولایت امیرمومنان(ع)، معرفی ولایت به عنوان مقام الهی بود برخلاف آنچه سقیفه باوران می گفتند و انتخاب خلیفه را مردمی کردند. 

چنان که وقتی پیامبر(ص) برای تبلیغ اسلام و دعوت قبائل جزیره العرب سراغ قبائل مختلف همچون قبیله «بنی عامر» رفتند، بزرگ این قبیله عرض کرد: اگر تو را تبعیت کنیم و خدا تو را بر مخالفان پیروز گرداند آیا جانشین بعد تو از ما است؟ پیامبر(ص) در پاسخ فرمودند: «جانشینی بعد از من به دست خدا است و خدا هر جا بخواهد این جانشینی را قرار می دهد».

همین برخورد را رسول خدا(ص) با قبیله «کِنده» هم داشتند چنان که نقل شده بزرگان این قبیله بحث جانشینی بعد از ایشان را مطرح کردند، پاسخ پیامبر(ص) همان بود./۹۶۹//۱۰۲/خ

منبع: شبستان