بررسی ۶ اشتباه "دایرةالمعارف بزرگ اسلامی" درباره تالیفات امام خمینی
به گزارش خبرگزاری رسا، "دايرةالمعارف بزرگ اسلامي"، با نظارت سيدکاظم موسوی بجنوردی و با همراهی جمعی از نويسندگان منتشر شده و یکی از مداخل اين دانشنامه، با عنوان "خمينی روح‌الله"، مربوط به امام خمینی است. اما این مدخل دارای اشتباهات تاریخی و تناقض‌هایی است که کتاب "نقدی بر مدخل خمینی روح‌الله در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی" که توسط بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی منتشر شده است به نقد مدخل مزبور در دانشنامه بزرگ اسلامی می‌پردازد.
از جمله مباحث مهم در مدخل امام خميني، معرفي آثار و تأليفات ايشان است که برخي پيش از آغاز نهضت و برخي ديگر پس از آن و برخي در زمان حيات امام و بعضي ديگر پس از رحلت ايشان نشر يافته است. مرور مباحث مربوط به آثار و تأليفات امام، اشکالات، غلط‌ها و نواقصي را روشن نمود که در ادامه به تفکيک به مرور اين اشتباهات يا نواقص خواهيم پرداخت.
1. کتاب کشف اسرار
اين کتاب در سال 1323 در پاسخ به کتاب انحرافي «اسرار هزار ساله» حکمي‌زاده انتشار يافت که در آن مباحث مهمي از جمله موضوع «حکومت اسلامي» براي نخستين بار توسط امام طرح شده است.
در چند جا از مقاله (ص670، 693، 694، 727)، نامِ کتاب «کشف اسرار» به اشتباه به صورت «کشف الاسرار» درج شده است.
در مدخل، در خلال معرفي آثار امام خميني، به کتاب کشف اسرار پرداخته نشده است، ولي نويسنده در صفحه 693 و 694 از مدخل امام خميني، در قسمت اصطلاح‌شناسي به معرفي اين کتاب پرداخته و درباره اين کتاب چنين نوشته است: «طرح اوليه انديشه حکومت اسلامي در تفکر امام را بايد در نيمه دوم دهه 1320 پي گرفت؛ وي در آن زمان با تأليف و تدوين کتاب کشف‌الاسرار، آراء خود در زمينه حکومت اسلامي را در شکل اوليه، تبيين نمود. البته نبايد از ياد برد که اساس تأليف اين کتاب، در قالب پاسخ به اثري بوده است که علي‌اکبر حکمي‌زاده در هفته‌نامه پرچم در 1322ش تحت عنوان «اسرار هزار ساله» منتشر، و در آن برخي عقايد شيعه را نقد و درباره آنها پرسش کرده بود».(مدخل خميني، ص693 و 694)
برخلاف مدعاي نويسنده که تاريخ نشر کتاب «کشف اسرار» را «نيمه دوم دهه 1320ش» برشمرده، اين کتاب در روز يکشنبه 20فروردين 1323ش (مطابق 15ربيع‌الثاني 1363ق) منتشر شده است.
در بخش ديگري از اين مدخل، ادعا شده که «کشف اسرار» در پاسخ به اثري بوده است که علي‌اکبر حکمي‌زاده در هفته‌نامه پرچم، در سال 1322ش تحت عنوان اسرار هزار ساله منتشر کرده بود. در اين باب نيز بايد اشاره کنيم که انتشار مجله پرچم به صورت «دو هفته‌نامه» بوده است، نه هفته‌نامه. و ديگر اينکه کتابچه «اسرار هزار ساله» در نشريه پرچم چاپ نشد، بلکه به صورت ضميمه شماره دوازدهم اين مجله، در نيمه دوم شهريور 1322 منتشر گرديد.
2. تعليقات امام بر کتاب مفتاح‌الغيب قونوي
امام خميني در زماني که شاگرد آيت‌الله شاه‌آبادي بوده کتاب مفتاح‌الغيب قونوي را نزد وي آموخته و حاشيه‌هايي بر اين کتاب نوشته است که مجموع اين حواشي به همراه مصباح‌الانس فناري، حواشي آيات ميرزاهاشم اشکوري، سيدمحمد قمي، ميرزا محمدرضا قمشه‌اي و حسن حسن‌زاده آملي، در يک کتاب منتشر شد. در مدخل مزبور، نام کتاب را «مفاتيح‌الغيب» درج کرده است.
3. رساله نجاة‌العباد
کتاب «رساله نجاة‌العباد» از کتاب‌هاي فقهي مهمي است که از امام خميني منتشر شده و در مدخل امام خميني، در جايي که به شرح تأليفات امام خميني(ره) پرداخته است، هيچ اشاره‌اي به اين کتاب نشده است. «کتاب نجاة‌العباد، اولين رساله فارسي حضرت امام خميني مي‌باشد که در اوان مرجعيت ايشان جمع‌آوري گرديده است».
اين رساله را شاگردان امام با توجه به حواشي ايشان بر عروة‌الوثقي و وسيلة‌النجاة گردآوري و تنظيم کردند. انتشار اين کتاب به معناي مرجعيت امام خميني بود؛ چراکه امام خميني حاضر به اعلام مرجعيت خود نبود و رساله منتشر نمي‌کرد و از هر کاري که به معناي مرجعيت ايشان باشد، پرهيز داشت. مرحوم آيت‌الله توسلي مي‌گويد: «بعد از رحلت آيت‌الله بروجردي، من به اتفاق شهيد بزرگوار آيت‌الله رباني املشي به خانه امام رفتيم. آقاي رباني به حضرت امام عرض کرد: آقا، امروز اسلام به شما احتياج دارد و شما بايد رساله بدهيد. امام در جواب فرمودند: من کي هستم که اسلام به من احتياج داشته باشد؟»
مرحوم آيت‌الله رباني املشي در مصاحبه‌اي گفته بود: «ما به زحمت توانستيم امام را راضي کنيم که رساله‌شان را چاپ کنند. شايد در حدود صد نفر از شاگردان ايشان بوديم که خدمت ايشان رفتيم و گفتيم: «آقا! ما مقلد شما هستيم و مي‌خواهيم که رساله شما را داشته باشيم. براي امام وظيفه شرعي درست کرديم که اجازه دهند رساله‌شان چاپ شود. بعد گروهي تشکيل داديم و حاشيه‌هاي امام بر کتاب «عروة‌الوثقي» و «وسيلة‌النجاة» را جمع‌آوري کرديم. براي اينکه کارها زودتر پيش برود، قسمتي از رساله را هم من تنظيم کردم. در نهايت، رساله‌اي با عنوان «نجاة‌العباد» چاپ کرديم».
اين کتاب را اولين بار شاگردان امام خميني منتشر ساختند و امام خميني حاضر نشد که با هزينه وجوهات و يا با هزينه شخصي اين کتاب را منتشر کند و شاگردان، اين کتاب را با سرمايه خود منتشر کردند.
مؤسسه حفظ و نشر آثار امام خميني در سال 1387، به مناسبت صدمين سال تولد امام خميني، اين کتاب را براي بار دوم و با شمايل جديدي در 409 صفحه منتشر ساخت. رساله بعدي امام خميني نيز در سال 1342 به قلم آقامجتبي تهراني نوشته شده است که در مدخل، اسمي از ايشان نيز به ميان نيامده است.
آيت‌الله آقامجتبي تهراني در اين باب مي‌گويد: «وقتي غائله تصويب نامه انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي پيش آمد و امام وارد صحنه شدند، درصدد برآمدم كه توضيح‌المسائل ايشان را به چاپ برسانم. موافقت آن را از امام گرفتم و از آقاي شيخ علي‌اصغر علامه خواستم توضيح‌المسائل امام را تنظيم كند و براي چاپ آماده سازد. وقتي پيش از چاپ به من نشان داد، آن را نپسنديدم، خودم دست به كار شدم و آن را طبق نظر امام تنظيم كردم و با فتاواي ايشان تطبيق دادم. اين توضيح‌المسائل در روز هشتم محرم (11خرداد 42) از چاپ درآمد و در دسترس مقلدين امام قرار گرفت. در صفحه اول آن، دست‌خط امام به چاپ رسيده بود به اين مضمون كه: عمل به اين رساله كه بعضي از موثقين آن را با فتاواي من تطبيق داده‌اند، مجاز است».
4. لمحات‌الاصول
کتاب «لمحات‌الاصول» تقريرات امام خميني از درس اصول فقه آيت اللّه العظمي بروجردي است که از اين کتاب مهم نيز در مدخل امام خميني، هيچ نامي‌برده نشده است. امام خميني درس خارج اصول آيت‌الله‌العظمي‌بروجردي را به زبان عربي تقرير نموده و اين اثر اولين بار در سال 1379 توسط مؤسسه حفظ آثار امام خميني همراه با مقدمه‌اي از آيت‌الله جعفر سبحاني در 521 صفحه انتشار يافته است.
5. کتاب ولايت فقيه
در صفحه 731 از مدخل امام خميني، ضمن اشاره به کتاب ولايت فقيه امام خميني، نويسنده تدوين اين اثر را مربوط به سال 1391ق، مطابق 1351ش دانسته است. در حالي که اين کتاب حاصل درس‌هاي امام در روزهاي 1بهمن 1348 تا 20بهمن 1348ش در نجف اشرف است و در پاييز 1349ش تدوين و منتشر شده است.
6. التعليقة علي‌الفوائد الرضوية
کتاب مذکور در صفحه 727 مدخل، به تفصيل معرفي شده است و با اين وجود در صفحه 729، دوباره از آن نام برده و اثر را به صورت تکراري معرفي کرده‌اند./۸۴۱/د۱۰۲/س
منبع: پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی