اهمیت پرداختن به علم تفسیر
مقدمه
كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِصاد / 29.
این کتابی است پربرکت که به‌سوی تو فرو فرستادیم تا مردم در آیات آن بیندیشند و تا صاحبان اندیشه و لب متذکر شوند.
قرآن مجید، یگانه کتاب آسمانی مصون مانده از تحریف است که جامع‌ترین و استوارترین آموزه‌های وحیانی را در اختیار بشر قرار می‌دهد. دستیابی صحیح و روشمند به آموزه‌های این کتاب بزرگ، به‌ویژه با توجه به بیان دقیق و خارق‌العاده آن، روش‌شناسی خاص خود را می‌طلبد و شناخت لغزشگاه‌ها و پیشگیری از تحریف معنوی و برداشت‌های سطحی از این کتاب گران‌سنگ بستگی کامل به تعریف و تبین دقیق و عمیق مبانی و روش فهم و تفسیر آن دارد.
1- مفهوم لغوی و کاربرد قرآنی تفسیر
"تفسیر" از ریشه "فسر" گرفته شده و فسر به معنایی جدا کردن بیان و توضیح دادن و کشف و آشکار ساختن امر پنهان یا معنای معقول آمده است (المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی). برخی واژه تفسیر را مترادف "فسر " دانسته‌اند (جمهره الغه، ابن درید، محمد).
واژه تفسیر در قرآن کریم یک‌بار در سوره فرقان آیه 33 آمده است: "وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا" "و هیچ مثلی برایت نیاورده‌اند مگر آنکه حقیقت (مسئله) و بهترین تبین (آن) را برایت (فرود) آوردیم"
2- معنای اصطلاحی تفسیر
در کتب تفسیر برای تفسیر تعاریف متعددی بیان می‌شود ولی در این بحث به تعاریف زیر اکتفا می‌شود:
الف: راغب اصفهانی (502- 565 هـ.ق) در تعریف اصطلاحی تفسیر بیان می‌کند: "تفسیر در عرف دانشمندان، کشف معانی قرآن و بیان مراد آن است، خواه به جهت مشکل بودن لفظ باشد و خواه به جهتی دیگر و خواه برحسب معنای ظاهر و خواه غیر آن"
ب: علامه طباطبایی(ره) (1281- 1360 هـ ش) می‌فرماید: تفسیر بیان معانی آیات قرآنی و کشف مقاصد مدالیل آن‌ها است. (المیزان فی تفسیر القرآن ج ا ص 4)
انواع مختلف تفسیر
1- تفسیر مفردات
2- تفسیر ترتیبی
3- تفسیر موضوعی
4- تفسیر ارتباطی
5- تفسیر کلی یا جهان‌بینی قرآن
1- تفسیر مفردات: تفسیری که ناظر به بیان واژگان قرآن می‌باشد مانند کتاب مفردات راغب و کتاب وجوه القرآن و تفسیر غریب القرآن طوریحی و کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم و نصر طوبی شعرانی و قاموس قرآن قرشی و سایر کتب.
2- تفسیر ترتیبی: تفسیری که از اول سوره شروع شده و منظم ادامه پیدا می‌کند و ممکن است این تفسیر ترتیبی از اول قرآن تا آخر قرآن ادامه پیدا کرده مثل تفسیر نمونه و تفسیر المیزان و تفسیر مجمع البیان و تبیان و کشاف و سایر ...
ممکن است مفسر بخشی از سور قرآن را تفسیر نمایید مانند تفسیر النهار عبده و تفسیر آلاء الرحمان علامه بلاغی و ...
3- تفسیر موضوعی: تفسیری که مفسر موضوع خاصی را از دیدگاه قرآن بررسی کند مثل سیاست در قرآن، معاد در قرآن یا سایر موضوعات.
(در ارتباط با تفسیر موضوعی بحث جامع خواهیم کرد)
4- تفسیر ارتباطی: تفسیری که ارتباط مفهومی مطالب قرآنی را با هم بررسی می‌کند. مثلاً ارتباط موضوع "ایمان" و "تقوا" و "عمل صالح" با یکدیگر مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
5- تفسیر کلی یا جهان بینی قرآن: نوع دیگر از تفسیر «تفسیر کلی» یا «جهان بینی» قرآن است، در اینجا مفسر تمام محتوای قرآن را در ارتباط با عالم هستی در نظر می‌گیرد و به عبارت دیگر «تکوین» و «تدوین» را به یکدیگر پیوند می‌دهد و هر دو را در کنار هم می‌بیند و هر دو را در ارتباط با هم تفسیر می‌کند. (پیام قرآن جلد 1 صفحه 19، آیت‌الله مکارم شیرازی)/۹۳۵/پ203/ب1