قانون مدنی وجه کوچکی از شریعت است

به گزارش خبرگزاری رسا در مشهد، ادامه سلسله نشست های آشنایی با آراء و اندیشه های شهید صدر با موضوع «قلمرو آزادی و قانون در حکومت اسلامی مبتنی بر اندیشه شهید صدر» دوم اردیبهشت 97 در آمفی تئاتر دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد که گزارش بخش نخست این نشست پیش‌تر تقدیم خوانندگان محترم شد.

مرز آزادی

حجت الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان در ادامه با طرح این پرسش که مرز آزادی کجاست؟ بیان داشت: از نظر اسلام آزادی یا سازندگی درونی انسان، سنگ بنای برپایی جامعه آزاد و سعادتمند است.

وی افزود: بنابراین تا وقتی انسان هنوز مالک اراده خویش نیست و بر عرصه درونی اش حاکمیت ندارد و نتوانسته است با تصمیم گیری سنجیده در مرزبندی رفتار خود، انسانیت پاک خود را حفظ کند، نمی تواند در عرصه اجتماعی به طور حقیقی آزاد باشد و در مقابل وسوسه ها مقاومت کند و با بی باکی و شایستگی به نبرد آزادی بخش خارجی اقدام کند.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با اشاره به این مطلب که یکی از مرزهای آزادی این است که وقتی به دیگری اجازه می دهید شهوت شما را تحریک کند یعنی به او اجازه دادید که  اراده شما را در قفس بیندازد، گفت: در واقع عوامل بیرونی می توانند در تشدید اسارت درونی تأثیرگذار باشند و برعکس و در عین حال اسلام مانند بودا فکر نمی کند و بر این موضوع اسلام اصرار دارد که باید عوامل بیرونی را نیز کنترل کرد.

وی با بیان اینکه آزادی نمی تواند بر ضد خودش تبدیل شده و از طرفی کسی حق ندارد آزاد باشد تا بنیاد آزادی را از بین ببرد، تصریح کرد: در اسلام همه آزادند مادامی که جوهره آزادی را از بین نبرند و حتی آزادی درون را نیز نقض نکنند.

هیچکس حق ندارد از آزادی خود عقب‌ نشینی کند

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با اشاره به این مطلب که در غرب گفته می شود که آزادی حق شماست و شما می توانید آزادی خود را نقض کنید اما در اسلام هیچ کس حق ندارد از آزادی خود عقب نشینی کند، گفت: در واقع آزادی در اسلام یک حق و مسؤولیت است و انسان حق ندارد این مسؤولیت خودش را کنار بگذارد.

وی ادامه داد: در پرتو اصولی که منشأ آزادی انسان از بندگی شهوت در عرصه شخصی و آزادی انسان از بندگی بت ها، در عرصه اجتماعی است چه آن بت، امت باشد یا گروه و یا فرد می توانیم دامنه فعالیت های فرد را در سایه آزادی فردی اسلامی دریابیم ؛ زیرا اسلام با تمدن های جدید غربی که افراد را تا مرز آزادی دیگران آزاد می گذارد، تفاوت دارد.

عضو هیأت علمی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی با اشاره به این مطلب که بدین ترتیب خداوند همه هستی را تحت تصرف انسان و آزادی او قرار می دهد، اظهارداشت: اما این آزادی محدود به حدودی است که آن را با آزادی درونی او از بندگی شهوات و آزادی بیرونی او از بندگی بت ها، هم ساز می کند.

وی ادامه داد: اما آزادی عملی در بندگی شهوت و پیروی از مفاهیم زمینی و تهی شدن از آزادی حقیقی انسانی، آزادی عملی در سکوت در مقابل ظلم و چشم پوشی از حق و بندگی بت های بشری و تقرب جستن به آن ها و به دنبال منافع آن ها رفتن و دست کشیدن از رسالت حقیقی بزرگ انسان در زندگی، این ها اموری است که اسلام آن ها را مجاز ندانسته است.

شریعت؛ تضمینی برای رشد انسان  

وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره رابطه قانون و شریعت گفت: شریعت با قانون متفاوت است چرا که وقتی گفته می شود شریعت یعنی دستورالعمل های دینی که مجری این دستورالعمل ها مشخص است زیرا مخاطب دین انسان است و حکومت نیست  و از طرفی انسان با تشخیص خودش دین اسلام را انتخاب کرده است و دستورات آنها را عمل می کند.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان با اشاره به این مطلب که شریعت یک برنامه برای انسان های مومن و مختار آزاد است که انسان بمانند، تصریح کرد: دین برنامه ای برای این امر است که مناسبات با خود، با پول و ثروت، با طبیعت و خدا تعریف شود که در همه این مناسبات، انسانیت، آزادی و مسؤولیت انسان تضمین است و در واقع شریعت تضمینی برای رشد انسان است.

وی با بیان اینکه انسانی که آزاد نیست و نمی خواهد آزاد باشد به این امر احساس نیاز نمی کند چرا که برای انسان ماندن و آزاد ماندن انسان دیندار برنامه می خواهد، بیان داشت: در واقع برنامه دین کمک به انتخاب برتر برای انسان است و در عین حال انسانی که پرسش ندارد دین برای او کارآمد نیست چرا که شریعت یک دستورالعمل پزشکی است و این تعریف ما از دستورالعمل های دینی است که تابع یک نیاز است.

ایمان با حرکت عجین است

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با تأکید بر این مطلب که برای کسی دین مهم و هدیه است که پرسشگر و در عین حال دنبال مسیر است، خاطرنشان کرد: به همین دلیل به این افراد باید مسیر یاد داده شود چرا که ایمان با حرکت عجین است و کسی که حرکت می کند دستورالعمل برایش مفید و سازنده است.

وی در ادامه درباره تعریف قانون گفت: در واقع قانون ابزار اجتماعی است که یک جمعیت و ملتی توافق می گذارند که اجرا شود و از طرفی قانون عامل بیرونی و الزام آور اجتماعی است که به گونه ای وضع و اجرا می شود و یکی از وظایف حکومت ها، وضع قانون است.

این مدرس دروس خارج و اصول ادامه داد: دیدگاه کلی در اندیشه شهید صدر درباره قانون برای اینکه انسان ها بتوانند در این مسیر حرکت کنند روی دوش دولت و حکومت است که وضع قانون و اجرای آن بر عهده آنها است.

وی با بیان اینکه مهمترین وظیفه دولت اسلامی دو چیز است، گفت: یکی تربیت انسان بر اساس زیرساخت های فکری و غرایز طبیعی برای رسیدن به تعادل است و در شرایطی که انسان نتواند به انسانیت خودش نزدیک شود و رشد کند در واقع حکومت از وظیفه اصلی خود عقب مانده است که این همان مراقبت انسان از بیرون است که در صورتی که انحراف عمده ای از زیرساخت ها ایجاد شد با ابزار قانون او را برگرداند.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با اشاره به این مطلب که قانون ابزاری برای تأمین این دو هدف متعالی است، تصریح کرد: در واقع قانون برنامه ای است که زیرساخت را تأمین می کند که همان شریعت است و مبنای قانون نیز شریعت است و در این موضوع با غرب فرقی ندارد چراکه غرب نظام فکری، مکتب و ایدئولوژی  لیبرالیسم و ... دارد و تا اینجا شبیه هم هستند.

وی با بیان اینکه اسلام انسان را از تن دادن به طاغوت منع می کند، اظهارداشت: حکومتی که بر خلاف این دو تعریف در مقوله شریعت باشد در واقع مشروع نیست و بر اساس قاعده لاضرر، وظیفه حکومت اسلامی این است که ضرر و زیان را چه مادی و غیر مادی از جامعه و ملت خودش دفع کند.

مرز قانون و شریعت

عضو هیأت علمی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در ادامه با طرح این پرسش ها مبنی بر اینکه قلمروی مشروع قانون کجاست؟ آیا هر آنچه که در شریعت است و برنامه من است، قانون است، تصریح کرد: در واقع همه شریعت قانون نیست و از طرفی همه ابعاد شریعت لزوما قابل تبدیل شدن به قانون نیست مثل خمس و روزه که حکومت نمی تواند افراد را مجبور کند؛ از سوی دیگر دانستن این مرز شریعت و قانون حائز اهمیت است که آنها با یکدیگرهمپوشانی دارند ولی اتحاد ندارند و یکی نیستند.

وی افزود: قانون نسبت به شریعت سه کار انجام می دهد در گام نخست بخش هایی از شریعت که در آنجا خودش یک قانون اجتماعی را به مکلفین داده است که شامل مجازات های کیفری است که قانون باید مجری این بخش از شریعت باشد.

 قانون مدنی وجه کوچکی از شریعت است

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی ادامه داد: بخش دیگر این است که قانون وارد حق می شود حقی که قابل اخذ است و مطالبه بیرونی داشته باشد چرا که این حق قانون است و در این راستا می توان به این امر اشاره کرد که مرد مکلف است که با معروف و خوبی در حد متعارف و معمول با همسرش رفتار کند که اگر خلاف این باشد گناه کرده است و روز قیامت خداوند او را مجازات می کند اما در این باره قانون مدنی وجه کوچکی از شریعت است که می تواند قابل مطالبه و توقع باشد.

وی با بیان اینکه در بجث بازار گفته شده که اول فقه و احکام شریعت را یاد بگیرید و سپس به دنبال آن بروید، اظهارکرد: در عین حال جز زکات هیچکدام از واجبات مالی دیگر تبدیل به قانون نمی شود و زکات هم در عین حال خود اظهاری است.

این مدرس درس خارج و اصول با اشاره به این مطلب که بخشی از قانون الزامات اجتماعی شریعت است، بیان داشت: به عنوان نمونه کسی که شراب خورده باید شلاق بخورد چرا که تظاهر به شراب خواری و زنا مجازات دارد و براساس اجرای احکام اجتماعی دیگر هیچکس نمی تواند هر کاری که دلش می خواهد انجام دهد.

وی با بیان اینکه در برخی موارد احکام در بعد اجتماعی با یکدیگر تضاد دارند که قانون برای رفع تضادها می تواند مداخله کند، اظهارکرد: به عنوان نمونه بین حفظ عزت مسلمانان و حج، حکومت می تواند تصمیم بگیرد و از طریق مداخله اشکال رفع شود.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با طرح این پرسش که آیا حکم حکومتی حق دارد حج را تعطیل کند، بیان داشت: بله حق دارد چرا که حفظ عزت مسلمین و حج با یکدیگر تضاد دارد و در مقام شکل گیری این دو مقررات اجرایی بعد از شریعت و قانون اسلام است و در مقابل عمل مقدم بر آن است و در عین حال این دو منظر حکم نیست و اجرائیات است و چیزی بیشتر از ابلاغ حکومت در آن انجام نمی شود.

وی درادامه به بیان قلمروی سوم رابطه قانون و شریعت پرداخت و گفت: قانونگذاری در اموری که آزاد بودن انسان موضوعیت ندارد ولی شریعت اختیار آن را با شرایطی به حکومت داده است؛ اجازه داده که در برخی موارد آن را محدود کند.

رابطه نظریه منطقة الفراغ با مشروعیت حکم حکومتی

عضو هیأت علمی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی درباره منطقة الفراغ گفت: در واقع این منطقه، مکانی است که الزام به آزادی و قانون دارد و جایی است که دولت ها می توانند قانون وضع کنند و در عین حال ضرورتی ندارد که حکومت ها وقتی قانون وضع کنند که به حالت اضطرار برسند.

تسلط بر شریعت حداقل صلاحیت قانونگذاری است

وی در ادامه با بیان اینکه امام(ره) می گوید که حکم تشریعی غیر از حکم ثانویه است، تصریح کرد: در واقع منطقه فراغ تشریعی را شهید صدر گفته است چراکه او معتقد است برای قانونگذاری توقع لازم است و باید قانونگذار اقتضائات را بشناسد و از طرفی تسلط بر شریعت حداقل صلاحیت قانونگذاری است.

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی با اشاره به این مطلب که شریعت می تواند امور اجتماعی را سامان بدهد که همه اینها در گرو توسعه قانون و پایبندی به همان هدف حکومت است، تصریح کرد: از طرفی حکومت حق ندارد در قلمرو آن چیزهایی که نقض آزادی است ورود پیدا کند چرا که منطقه فراغ دوری از خدا نیست و دوری از الزام است./934/د103/ب1