جریان تکفیر چگونه هجرت و جهاد را مصادره کرد/ چگونگی شکل گیری داعش

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سی امین نشست علمی با موضوع «مصادره هجرت از تئوری تا عمل» در سالن نشست های علمی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با هدف شناخت و نقد سلفیه برگزار شد.

ارائه دهنده بحث در این نشست حجت الاسلام محمد معینی فر استاد دانشگاه ادیان و مذاهب و پژوهشگر جریان های سلفی بود و حجت الاسلام ابوالحسن رزاقی پژوهشگر تاریخ مرکز فقهی ائمه اطهار دبیری علمی نشست را برعهده داشت.

حجت الاسلام ابوالحسن رزاقی پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار و دبیر علمی نشست در ابتدا با بیان این که هجرت و جهاد ساحت های سه گانه ای دارد که شامل کلامی، فقهی و اخلاقی می شود، اظهار داشت: همه می دانیم عناصر شکل دهنده جامعه دینی پویا، هجرت و جهاد بوده و انسان وارسته با هجرت برای نجات ایمان خود و با جهاد برای نجات ایمان جامعه تلاش می کند.

هجرت و جهاد عامل پیروزی اسلام

وی افزود: این مسأله در تفاسیر شیعه نیز آمده است و همچنین تاریخ اسلام نشان می دهد این دو موضوع عامل پیروزی اسلام بوده است و اگر هجرت نبود بی شک اسلام در محیط خفقان مکه از بین می رفت و اگر جهاد نبود اسلام رشد و نمو پیدا نمی کرد.

حجت الاسلام رزاقی با بیان این که هجرت و جهاد در فضای اهل سنت قصه دیگری دارد، ابراز داشت: این مسأله هم در شیوه بهره برداری از این دو عنصر و هم تعیین قلمرو مشخص حائز اهمیت است، چراکه در مورد نخست سرنوشت این دو مفهوم چنان دگرگون شده که برای جهان اسلام مشکل آفرین شده است اما در مورد دوم نیز باید بگوییم تفکر اخوان المسلمین مصر بسیار متفاوت از آن چیزی است که امروز با آن مواجه هستیم.

وی با اشاره به این که اندیشه سید قطب در موضوع هجرت و جهاد دارای قلمرو مشخص با محدوده و ویژگی خاصی است، خاطرنشان کرد: این اندیشه اما در عصر ما دچار فروپاش از طرف کسانی شده است که با سرقت رندانه آن را ابزاری برای مشکل آفرینی علیه جهان اسلام کردند.

سید قطب و عنصر جهاد و هجرت

کارشناس مسائل جریان های سلفی افزود: ما در بررسی و تحلیل جریان تکفیر باید به این دو عنصر سازنده بپردازیم که قرار بود مدنیت اسلام را شکل بدهد؛ در حقیقت سید قطب گزاره هایی را انتخاب کرد از جمله این که آمریکا نماد جاهلیت مدرن است یا این که جاهلیت قرن بیستم وخیم ترین جاهلیت است و یا بیداری اسلامی؛ ولی افرادی که بعدها آمدند این افکار را تبدیل به عنصر مخرب و ویران گری کردند که سید عبدالملک سعدی از همین طریق حکم به کفر کل بلاد عراق کرد.

وی با بیان این که در ادبیات دهه نود، شاهد واژه هایی از جمله تکفیر فراگیر، جهاد و هجرت هستیم، ابراز داشت: در این نشست به این مسأله خواهیم پرداخت که چرا در سال های 1966 و 1967 جاهلیت مدرن مطرح می شود و چرا نسبت به این دو عنصر مهم مصادره شکل می گیرد و اسلام گرایی سیاسی از اصول گرایی سید قطب عبور می کند و هرکس به سید قطب توجه دارد متهم به رادیکال شدن می شود.

حجت الاسلام رزاقی ادامه داد: تفکر سید در مورد جهاد و شهادت امروزه اگر مورد تأمل بیشتری قرار بگیرد به نتایج دیگری می رسیم بنابراین باید همسان پنداری بین تکفیر و سید قطب را با رویکرد دیگری مورد توجه قرار بدهیم، هرچند اسنادی هم وجود دارد که تکفیر را که امروزه با تلون افکار و اندیشه های سید قطب به جامعه عرضه کرده است با آنچه خود او می اندیشیده است بسیار متفاوت است.

در ادامه این نشست حجت الاسلام محمد معینی فر که ارائه دهنده بحث بود به ایراد سخنرانی پرداخت و عنوان داشت: در جلسات قبلی این نشست علمی که 29 دوره آن برگزار شده است به خیلی از مباحث پرداخته شده از جمله این که سلف چیست و پیروان آن چه کسانی هستند و تقسیم بندی های مختلف آن چگونه است و ما تنها گذر مختصری به عناوین داریم.

برداشت ناصحیح از هجرت و جهاد

وی با بیان این که سلفیت جهادی دارای یک ابتدا و انتهایی است، عنوان کرد: نتیجه گیری در مورد واژگان مقدس هجرت و جهاد که متون دینی ما بر آن تأکید دارد در دست کسانی قرار گرفته که اهداف شومی را دنبال می کنند.

حجت الاسلام معینی فر ادامه داد: سلفیت در معنای اصطلاحی یک مفهوم خاصی دارد که از آیات و روایات استفاده می شود که مهمترین آنها آیه 100 سوره توبه است که می خوانیم «وَ السّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الأَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسان رَضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ» و روایات مشهور آن خیرالقرون و خیر الناس از سوی رسول خدا است که در صحیح بخاری آمده است.

وی با بیان این که سلفی ها معتقدند اگر مطلبی در کتاب خدا و سنت رسول خدا نیامده باشد باید به سیره عملی صحابه و تابعین و تابعین تابعین و در نهایت اجتهاد خودشان رجوع کنند، ابراز داشت: یکی از مفتی های آنها جدیدا گفته بود که خرید گوشی آیفون 5 حرام است چراکه عدد 5 نزد شیعه عدد مبارکی است و یا حتی گفته بودند خوردن شپش مجاهدان داعش و النصره که نتوانسته اند به حمام بروند حلال است.

سلفیه جهادیه به فردی به نام ابوالاعلی مودودی می رسد

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با تأکید بر این که باید سلفیه تکفیری و جهادی را از هم متمایز کرد، عنوان داشت: در ارتباط با تاریخچه سلفیه جهادی باید گفت یکی از اندیشمندان معاصر در شبه قاره هند با نام ابوالاعلی مودودی یکی از سلفیه هایی است که نظریات خاصی را ارائه کرده که یکی از آنها بحث جاهلیت مدرن است؛ او قائل بود حکومت های امروزی درگیر نوعی جاهلیت هستند بلکه جوامع بشری هم مبتلا شده اند و یک سری مفاهیمی را در قالب همین نظریه ارائه کرد.

وی ادامه داد: یکی از حرف های این فرد این بود که حکومت های امروز بر اساس غیر حکومت الله دائر شده اند و آیه «من لم یحکم بما انزل الله اولئک هم الکافرون» را می خواند و تأکید می کند که امروز هم در سطح جامعه جاهلیت مدرن اجرا می شود.

حجت الاسلام معینی فر با بیان این که بعد از ابوالحسن ندوی که شاگرد او بود روی این نظریه کار کرد و مفاهیم جدیدی را وارد بحث کرد از جمله این که حکومت های موجود نه تنها جاهلیت هستند بلکه طاغوت نیز هستند و این نظریه به سید قطب رسید که در سال 1906 در مصر به دنیا می آید و در سال 1966 اعدام می شود.

وی تأکید کرد: در مورد سید قطب ضد و نقیض زیاد است، عده ای پیرو فکر او هستند، عده ای او را منکوب کرده و حتی برخی او را شهید می دانند؛ سید قطب کتاب هایی نیز دارد که ترجمه شده است و نگاه هایی نویی به برخی مطالب دارد از جمله هجرت و جهاد؛ ایشان نظریات دو نفر گذشته را مدون کرد چراکه ادیب و اهل قلم بود و واژگانی را از جمله جاهلیت مدرن به هجرت و جهاد گره زد.

جاهلیت مدرن و ضرورت مقابله با آن

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: او بر این عقیده بود که امروز جامعه بشری غرق در جامعه جاهلیت است اما نه سنتی بلکه جاهلیت مدرن که بدترین نوع جاهلیت است و گفت امروز حاکمان ظالم قوانین غیر اسلامی را وضع می کنند که باید جلوی آنها گرفته شود و مردم نیز چون به این قوانین ظالمانه تن می دهند محکوم هستند، بنابراین باید مردم را آگاه کنیم که کار شما اشتباه است و احکام واقعی و حقیقی که خداوند فرموده اند را به مردم ارائه می کنیم.

وی با اشاره به اندیشه سید قطب در مورد آگاه سازی مردم خاطرنشان کرد: او بر این عقیده بود وقتی مردم را نسبت به احکام اسلامی آگاه کردیم این از دو حال خارج نیست یا مردم و حاکمیت می پذیرند یا نمی پذیرند در صورت نخست که هیچ و اگر نپذیرفتند به سنت رسول خدا نگاه می کنیم؛ ایشان در جزیره العرب احکام الهی را به تدریج مردم گفتند و عده ای پذیرفتند و عده ای هم قبول نکردند و ایشان هم به جایی که ظرفی برای پذیرش این حرف ها باشد یعنی مدینه هجرت کردند.

حجت الاسلام معینی فر ادامه داد: او بیان می کند که انصار و مهاجرین کنار پیامبر اسلام قرار گرفتد و پیامبر مفاهیم الهی را به قلب ایشان وارد کرد و انسان هایی وارسته و الهی شدند و بعد از مدتی سراغ جامعه جاهلی رفتند و فرمود این اسلام ناب و دین خاتم است و کسانی که نپذیرفتند با آنها جهاد کرد.

وی با بیان این که سید قطب مبانی نظری خود را بر دو عنصر جهاد و هجرت استوار کرد، ابراز داشت: ایشان در حقیقت دو اهرم مهم از سنت رسول خدا استخراج کرد و گفت هرکاری ایشان کرد ما هم همان کار را می کنیم ما امروز در کل عالم جاهلیت حاکم است و باید به غارها و کوه ها پناه ببریم و قلوب خودمان را صیقل بدهیم و عقاید خودمان را متناسب با قرآن و سنت همراه کنیم و مجددا مثل پیامبر به توده مردم رجوع کنیم و بگوییم اسلام ناب را برای شما آورده ایم و اگر قبول نکردند با آنها می جنگیم.

پژوهشگر جریان های تکفیری ادامه داد: البته این ها همه تئوری و نظریه پردازی است و کتاب هایی در این زمینه نگارش کرده است و در نتیجه در همان زمان هایی که این ایده ها پردازش می شود جوانانی به این افکار گرویدند و ستیزه گری با حکام وقت صورت می گیرد و انقلاب های کوچکی در گوشه و کنار مصر صورت می گیرد.

تقویت اندیشه خطرناک سید قطب در آمریکا

حجت الاسلام معینی فر با بیان این که اندیشه سید قطب در کشور آمریکا تقویت می شود، خاطرنشان کرد: به دلیل افکار خطرناکی که داشت او را محترمانه دو سال به آمریکا تبعید کردند و او چون در جامعه آمریکا به عینه فساد اخلاقی را دید عزم راسخی پیدا کرد و بعد از برگشت سمتی در آموزش و پرورش به او دادند و همین مفاهیم بنیادین را در کتاب های آموزشی نشر داد که دو ترور جمال عبدالناصر و انور سادات توسط خالد اسلام قلی صورت گرفت و این نظریه در میدان عمل پیاده شد.

وی افزود: بعد از این قضیه سید قطب دستگیر و در سال 1966 محکوم به اعدام شد و برادر او محمد قطب که تحت تعالیم او است همان عقاید و افکار برادر را نشر می دهد و وقتی تصمیم به تبعید او می گیرند عربستان او را می پذیرد؛ او در عربستان با همان تعالیم و با عیار بیشتر به میدان آمد و در حرمین شریفین حکومت آل سعود را مشاهده کرد که فساد بیداد می کرد و به همین جهت عزم خود را جزم کرد و کتاب های خودش را نشر داد و جوانان آن منطقه نیز همان عقاید را گرفتند.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان این که عربستان در این دوره با یک خوش شانسی روبه رو می شود، یادآور شد: در همین ایام است که شاهد حمله جماهیر شوروی به افغانستان هستیم و ایدوئولوژی هجرت و جهاد که در حد تئوری بود به میدان عمل آمد و اندیشمندانی از واژه دارالکفر و دارالاسلام استفاده کردند و گفتند وظیفه ما این است که بر علیه کفار متحد شده و قیام کنیم که از همین جا اسامه بن لادن پیدا می شود و با کمک عبدالله الظام القاعده را راه اندازی می کند.

وی ادامه داد: او عملیات های زیادی را از خاک پاکستان به افغانستان بر علیه شوروی راه می اندازد و وقتی می بیند که رفت و آمد هزینه زیادی دارد به مرور طالبان را در افغانستان راه اندازی کردند؛ جنگ شوری علیه افغانستان در سال 1988 تمام شد و افرادی که از عربستان و کشورهای عربی به پاکستان آمده بودند و نزدیک به 10 سال است که در این منطقه هستند ماندند و عده ای هم به کشورهای خود بازگشتند و به جهت ازدواج هایی که صورت گرفت افغان العرب شکل گرفت.

ایدئولوژی جهاد و هجرت در میدان عمل

حجت الاسلام معینی فر با بیان این که در این وضعیت ایدئولوژی جهاد و هجرت در میدان عمل وارد شده است، خاطرنشان کرد: بعد از این جنگ افرادی که پاکستان آمده اند هریک مجاهد به تمام معنا هستند که در کشورهای خود وارد شده اند و با مهمات و اسلحه آشنا هستند و این ها نیز وقتی حکومت های خود را جاهلی دیدند به مقابله پرداختند؛ مسأله مهم دیگری که پیش آمد آن است که بن لادن که عربستانی است وقتی دید عربستان در پی باج خواهی صدام، پایگاه های نظامی خود را در اختیار آمریکا قرار می دهد خط خود را جدا کرد.

وی خاطرنشان ساخت: آل سعود و وهابیت شانس دیگری که می آورد جنگ آمریکا علیه عراق است که با عنوان جمع آوری سلاح های کشتار جمعی شکل می گیرد و مجاهدین بحث دارالکفر و دارالاسلام را مطرح کردند و بن لادن فتوا می دهد با این که از صدام خوشم نمی آید ولی باید به داد مسلمان ها برسیم که ابومصعب الزرقاوی در عراق را نماینده خود قرار می دهد که مشروب خوار و اراذل و اوباش است و فردی در زندان مفاهیم اسلامی می آموزد.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: او در عراق اقدام به عملیات های مختلفی تحت فرماندهی بن لادن کرد و بر خلاف این که عملیات های خود را علیه آمریکا تدارک ببیند نوک پیکان او به سمت شیعه قرار می گیرد که 15 سال پیش مرحوم سید محمدباقر حکیم در نماز جمعه نجف را به شهادت رساند.

وی با بیان این که ابومصعب 20 عملیات در خاک عراق تدارک می بیند که همه با موفقیت است، گفت: او یک اشتباهی می کند آن که دو پیمانکار آمریکایی را مقابل دوبین سر می برد که در پی این قضیه از سوی آمریکا به عنوان مرد شماره یک تروریست مورد پیگرد قانونی قرار می گیرد.

حجت الاسلام معینی فر با اشاره به قضیه یازده سپتامبر در سال 2001  و با بیان این که در پی این قضیه بن لادن به عنوان تروریست بین المللی مطرح می شود، ابراز داشت: بعد از این ماجرا دیگر اسمی از او به میان نمی آید و از دیده ها مخفی است و رهبری القاعده را أیمن الظواهری بر عهده می گیرد که با تند خویی الزرقاوی مقابله می کند.

وی با بیان این که ابومصعب نیز در سال 2006 کشته می شود، عنوان کرد: بعد از کشته شدن او ابوعمر البغدادی رهبری شاخه را در عراق برعهده می گیرد و مقداری از تنش های او را کم می کند که در سال 2010 کشته می شود و بعد از او ابوبکر البغدادی روی کار می آید و رهبری القاعده در خاک عراق را پیگیری می کند.

بن لادن زنده است؟

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب عنوان داشت: باراک اوباما در سال 2011 در صفحه تلویزیون اعلام می کند که در یک عملیات غافل گیر کننده در خاک پاکستان اسامه بن لادن را کشته اند که البته طبق اخبار دقیق شاید هنوز هم زنده باشد.

وی در پایان خاطرنشان ساخت: ابوبکر بغدادی در ادامه ادعای خلافت اسلامی کرد و دولت اسلامی در عراق و شام را راه اندازی کرد و با ایمن الظواهری به مشکل خوردند و جنگی بین دو طرف درگرفت، اما مسأله مهم واژه جهاد و هجرتی است که علیه خود مسلمان ها مصادره شد و جنگ سنی بر علیه شیعه و سنی بر علیه سنی تنها در مناطق اهل اسلام شکل گرفت.

در پایان این نشست برخی از حاضران سؤالات و ابهامات خود را مطرح کرده و کارشناس نشست نیز به مقتضای زمان باقی مانده به این سؤالات پاسخ داد./1330/ز۵۰۳/ج

گزارش از داود جعفری