کارکرد ادبیات فارسی در ترویج ارزش های انقلاب اسلامی

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، از قدیم گفته اند: «احتیاج مادر اختراع است.» انسان ها هر چه احتیاج شان نسبت به مقوله ای افزایش یابد، سریعتر دست به اختراعات جدید می زنند تا بتوانند نیازهای اساسی خود را در اولین فرصت ممکن برطرف نمایند. از آنجا که هر انسانی دارای دو بعد فردی و اجتماعی می باشد. از این روی نیازهای او نیز به دو قسم نیازهای فردی و نیاز های اجتماعی تقسیم می شوند.

یکی از نیازهای مهم بشر از ابتدای آفرینش، نیاز به ارتباط به سایر انسان ها بوده و هست. به عبارت دیگر نیاز به معاشرت سالم و سازنده با دیگران از دیرباز ذهن همگان را به خود فراخوانده است.

بشر در ابتدای حیات خویش، مفاهیم را به واسطه حرکات دست، چهره و حالات صورت خود به دیگران می فهماند. در طول زمان و با توجه به تجربیات و افزایش درکی که برای او حاصل شد، حروف الفبا را اختراع نمود و پلی را برای ارتباط آسان و سریع در مسیر رفع نیاز معاشرت سالم و سازنده نصب نمود.

همانگونه که روشن شد، زبان به معنای امروزی آن، ابزاری است برای انتقال سریعتر و بهتر پیام ها و مفاهیمی که بشر قصد دارد مخاطبین خود را از آن ها مطلع نماید.

ماهیت زبان فارسی

به مرور زمان و با توجه به رشد جمعیت بشر و همچنین با توجه به در نظر گرفتن مؤلفه هایی مانند رنگ پوست بدن، منطقه زندگی و سایر خصوصیات فرهنگی و اجتماعی حاکم، انسان به این نتیجه رسید که دست به زندگی قبیله ای و جدا جدا بزند. از این روی هر گروهی از انسان ها برای خود علامت ها و نشانه های خاصی را برای ارتباطات کلامی خود برگزیدند.

عده ای نیز مصمم گشتند تا علامت های خاصی را برای خود انتخاب نمایند که در حال حاضر ما مجموعه آن علامت ها را «زبان فارسی» نامیم.

در عصر حاضر مردمان کشور ایران خود را از این زبان ارزشمند بهره مند می دانند و معتقدند که یکی از زبان های زنده و اصیل دنیا، «زبان و ادبیات فارسی» است و به حق این چنین است.

جایگاه زبان فارسی

روشن است که هر زبان به خودی خود، دارای ارزش و جایگاه خاصی نمی باشد. زیرا که هر زبانی همانگونه که بیان شد، صرفاً علامت هایی هستند برای انتقال مفاهیم و پیام ها. بنابراین اگر بخواهیم در مقام تحلیل و ارزیابی زبان ها برآییم نمی توانیم یک زبان را بر زبان دیگر بدون در نظر گرفتن موارد چون پیام، میزان اثر گذاری و... ترجیح داد.

یکی از مهمترین معیارها برای امتیاز دهی زبان های رایج دنیا، پیام ها و مفاهیمی است که آن زبان در طول حیات خود، به بشریت ارزانی داشته است.

آثار هنری که به واسطه ادبیات هر زبان به شنوندگان ابلاغ می شود، میزان اثر گذاری و جایگاه آن زبان را در میان زبان های رایج مشخص می کند.

آثار فاخر

ادبیات فارسی قالب های متعددی برای انتقال پیام ها در بر دارد. نظم و نثر دو قالب بسیار مهمی هستند که هر کدام از تقسیماتی متعددی برخوردار هستند. شایان ذکر است در ادبیات فارسی در تمام قالب های ادبی، آثار فاخری توسط شاعران و نویسندگان ایرانی تولید شده و اعجاب همگان را به خود واداشته است. از جمله این آثار فاخر می توان به گلستان و بوستان مرحوم سعدی، دیوان حافظ شیرازی، مثنوی و معنوی مولانا، شاهنامه فردوسی و بسیاری از آثاری فاخر دیگری که از گذشتگان ما به جای مانده است. کافی دقایقی کوتاهی را انسان با این آثار انس بگیرد، آن جاست که روح او طراوت می گیرد و درونش سرشار از مفاهیم عمیق معنوی می شود.

ادبیات فارسی و مفاهیم انقلاب اسلامی

تا کنون زبان فارسی جایگاه برجسته خود را متناسب با عصر و زمانه خود شفاف نموده است. و در طول تاریخ شاعران و نویسندگان برجسته ای بوده اند که برای این زبان ارزش خاصی قائل بوده و آثار فاخری را به واسطه ادبیات فارسی به جهانیان عرضه کرده اند.

حال در عصر انقلاب اسلامی اهمیت این نگارش ها و شعرسرایی ها دو چندان می شود. چرا که علاوه بر مفاهیم ارزشمند اخلاقی و دینی که همیشه برای ما مغتنم و فراهم بوده است، شرایط جدیدی که متأثر از تلاش های بی بدیل بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران نیز پدید آمده است، این فرصت را مهمتر می شمارد.

شاعران و نویسندگان متعهد عصر انقلاب، می توانند نقش خود را متناسب با تمدن نوین اسلامی تعریف کرده و دریابند که هنر و ادبیات فارسی نقش تأثیر گذاری را در ابلاغ پیام انقلاب اسلامی به جوامع بشری می تواند ایفا کند.

مرجعیت زبان فارسی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب

حضرت آیت الله خامنه (حفظه الله) در دیدار اساتید دانشگاه ها در تاریخ ۱۳۹۲/۰۵/۱۵ فرمودند: «از پیشرفت علمی در كشور برای گسترش و نفوذ زبان فارسی استفاده شود. زبان خیلی مهم است برادران و خواهران عزیز! اهمیت زبان ملی یك كشور برای خیلی‌ها هنوز دانسته و شناخته نیست. زبان فارسی باید گسترش پیدا كند. باید نفوذ فرهنگیِ زبان فارسی در سطح جهان روزبه‌روز بیشتر شود. فارسی بنویسید، فارسی واژه‌سازی كنید و اصطلاح ایجاد كنید. كاری كنیم كه در آینده، آن كسانی كه از پیشرفتهای علمی كشور ما استفاده میكنند، ناچار شوند بروند زبان فارسی را یاد بگیرند. این افتخاری نیست كه ما بگوئیم حتماً زبان علمی كشور ما فلان زبان خارجی است. زبان فارسی اینقدر ظرفیت و گنجایش دارد كه دقیق‌ترین و ظریف‌ترین علوم و دانشها میتوانند با این زبان بیان شوند. ما زبان پرظرفیتی داریم. كمااینكه بعضی از كشورهای اروپائی هم نگذاشتند زبان انگلیسی تبدیل شود به زبان علمی آنها - مثل فرانسه، مثل آلمان - اینها زبان خودشان را به عنوان زبان علمی در دانشگاههایشان حفظ كردند. مسئله‌ی زبان، مسئله‌ی بسیار مهمی است؛ واقعاً احتیاج دارد به این كه حمیت به‌خرج دهید. یكی از اهتمامهائی كه دولتهای آگاه و هوشیار در دنیا انجام میدهند، تكیه بر روی گسترش زبان ملی‌شان در دنیا است. متأسفانه با غفلت خیلی از كشورها، این كار اتفاق نیفتاده؛ حتّی زبانهای بومی را، زبانهای اصلیِ بسیاری از ملتها را بكلی از بین برده یا تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. بنده از پیش از انقلاب، از اینكه واژه‌های بیگانه بی‌دریغ در دست و زبان مردم ما به كار میرفت و به آنها افتخار میكردند - كأنه كسی اگر چنانچه یك مطلبی را با یك تعبیر فرنگی بیان كند، این را یك افتخاری میدانست - همیشه رنج میبردم؛ متأسفانه تا امروز هم این باقی است! خیلی از سنتهای غلط پیش از انقلاب، با انقلاب از بین رفت؛ این یكی متأسفانه از بین نرفت! یك عده‌ای كأنه افتخار میكنند كه یك حقیقتی را، یك عنوانی را با یك واژه‌ی فرنگی بیان كنند؛ در حالی كه واژه‌ی معادل فارسی برای آن عنوان وجود دارد، دوست میدارند از تعبیرات غربی استفاده كنند؛ بعد حالا یواش یواش این دیگر به دامنه‌های گسترده‌ای در سطوح پائین و سطوح عوامانه هم رسیده، كه واقعاً رنج‌آور است.»

همچنین ایشان در دیدار جمعى از مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام در تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۱۱ فرمودند: «این [نظامی] که این‌قدر استعداد زنده ماندن، استعداد گسترش یافتن و استعداد قوی شدن در او هست، بعد از این هم همین‌جور قوی‌تر خواهد شد، روزبه‌روز قوی‌تر خواهد شد. آن چیزهایی که ما برای چشم‌انداز آینده در نظر گرفته‌ایم خیالات نیست، واقعیّات است. بنده سه چهار سال قبل از این، به جوانهای دانشجو و اهل علم گفتم که شما باید کاری کنید که پنجاه سال بعد، اگر کسی خواست به تازه‌های علمیِ آن روز دست پیدا کند، مجبور بشود بیاید زبان فارسی یاد بگیرد؛ این میشود، این ممکن است؛ کمااینکه در این ده پانزده سال، حرکت علمی و پیشرفت علمی همانی که گفته بودیم شد. وقتی جوانها همّت کنند، وقتی صاحبان همّت و اراده همّت کنند، همه‌ی کارهای دشوار آسان خواهد شد؛ ما میتوانیم پیش برویم. درعین‌حال، دشمن دارد روی باورهای جوانهای ما اثر میگذارد: «آقا چه فایده دارد، نمیشود، فایده‌ای ندارد». اینها آن میدانهایی است که جنگ روانی دشمن در این میدانها است»

ایشان در دیدار جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب، توقف و تصور رسیدن به ایستگاه آخر را همچون سمّی مهلک برای شاعران خواندند و فرمودند:  «درخت شعر کشور، استعداد و ظرفیت بسیار بیشتری برای شکوفایی و بالندگی دارد و باید در «مضمون‌یابی، پیشرفت الفاظ و انتقال مفاهیم روز»، تلاش و دقت بیشتری شود.»

در پایان لازم می دانم از تمام شاعران و نویسندگانی که می کوشند تا نام ایران و انقلاب اسلامی را بر فراز قله های پر نام سرافراز نمایند سپاسگزار باشم./۹۰۱/ی۷۰۲/س

حجت الاسلام بهروز دلاور، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه قم