ضرورت استفاده از آیات و روایات در کتب عقاید عقلی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله علی اکبر سیفی مازندرانی شب گذشته در دیدار با جمعی از طلاب و دانشجویان بغداد که در معهد الاجتهاد الفعال واقع در میدان روح الله قم صورت پذیرفت، با اشاره به اینکه در آیات بسیاری از قرآن کریم واژه «عقل» ذکر شده است، گفت: به طور کلی ماده تعقل با صیغه های مختلفی استعمال شده است که به معنای ادراک حقایق عالم، تفکر در آیات الهی بوده یا به بیان دیگر به معنای فهم تمام آن چیزی است که سبب فلاح و سعادت ابدی می شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: تمامی مخلوقات، آیتی از خالق یکتا هستند که با تفکر در آنها است که خداوند شناخته می شود.

وی با اشاره به آیه شریفه «یا ایها الناس اعبدوا ربکم الذی خلقکم والذین من قبلکم» اظهار داشت: در روایات، عقل اینگونه توصیف شده است «العقل قاصد الحقّ» یا «العقل ما عبد به الرحمان و اکتسب به الجنان»؛ فهم و ادراک و تفکر از معانی عقل است که در روایات آمده است «قال امیرالمؤمنین(ع): لسان العاقل قلبه و لسان الجاهل أو الاحمق فی فمه».

آیت الله سیفی مازندرانی «عقل» در اصطلاح فلاسفه را اینگونه توصیف کرد: ادراک عقلی دقیق مترتب بر یک مراتبی از جمله قیاس و برهان است یعنی در واقع مبنای دقت عقلی بر اساس قیاس و برهان است یا اینکه اگر خواستی بگو ادراک دقائق عقلیه و ظرافت های عقلی مثل مسأله اصالت وجود، صورت و ماده، هیولا(مادة المواد یا ماده نخستین) و غیره است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: البته واضح است که بسیاری از نیکان، مسأله اتحاد عاقل و معقول و مشابه آن را نمی دانستند و توهم اینکه ادراک مباحث عقلی فلسفی موجب اکمال عقل به آن معنا که در روایات آمده است، توهم باطلی به حساب می آید و این مباحث به این شکل اصلاً در روایات، معنون نشده اند.

وی افزود: ائمه معصومین(ع) ائمة العقول بوده اند و در روایات عقلی ما چیزی از مباحث عقلی با صبغه فلسفی در کتب مدون فلسفه با آن اصطلاحات خاص، نیامده است؛ مراجعه شود به کتاب التوحید شیخ صدوق(ره)، عقل در روایات به معنای «ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان» است و به معنای فلسفی آن نیست.

آیت الله سیفی مازندرانی با بیان این مطلب «عقل عبارت است از آن که برای اراک حقیقت این عالم و عجائب خلقت خدا باشد»، عنوان کرد: ادراک انسان را به حقیقت این عالم هستی رسانده و او را به سوی هدفی که این جهان برای آن ساخته شده است رهنمون می شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم خطاب به مشتغلان به تحصیل علوم عقلی، ابراز داشت: در بین علوم حوزوی، علم کلام و عقاید عقلی از علوم اصلی است؛ این علم شامل «توحید، نبوت، امامت، عدل، صفات ثبوتیه، صفات سلبیه و غیره است که در کل از آنها با عنوان «اصول دین» یاد می شود.

وی اضافه کرد: برنامه رایج در حوزه علمیه نجف و قم از دیرباز، تألیف کتب و تدریس و تدرّس حول ادلّه عقلی صرف بوده و بسیاری از کتب کلامی ما حول ادله صرفاً عقلی تألیف شده مثل دور و تسلسل، اما متأسفانه از روایات صادره در کتب کلامی عقلی استفاده نشده است که البته کم از روایات فقهی نیست بلکه کثیر و متضافر است، البته باید بدانیم که روز قیامت در قبال این اهمال نسبت به روایات مسؤول هستیم.

آیت الله سیفی مازندرانی یادآور شد: بسیاری از زنادقه در زمان معصومین(ع) سؤالات مختلفی راجع به توحید، حشر، معد و غیره از ایشان می پرسیدند که اگر مشتغلان به علوم عقلی به این روایات بپردازند تأثیر بسیاری در فهم و درک عقلی شان دارد، چرا که ما اعتقاد داریم ائمه معصومین(ع) ائمة العقول هستند و عقل آن بزرگواران کامل بوده، پس باید مناهج اهل بیت(ع) را در استدلال های عقلی بشناسیم؛ این اجحاف به روایات عقلی صادره از اهل بیت(ع) از کاستی های حوزه علمیه است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه منهج استدلالی برهانی اهل بیت(ع) در جواب از زنادقه و در تعلیم اصحابشان داشتند کم از منهج استدلالی ابن سینا و ملاصدرا ندارد، عنوان کرد: در تمامی این روایات از استدلال های عقلی صرف و دقیق و عالی استفاده شده است؛ ما از کلمات فلاسفه استفاده می کنیم، اما بحث در این است که اول از کلمات فلاسفه، استفاده از کلام اهل بیت(ع) از باب اختیار احسن المناهج ارجح است، مضافاً با اینکه اهل بیت(ع) معانی عقلی را با تعابیر ساده برای عموم مردم بیان می کردند که تمام منظور ائمه(ع) را درک می کردند بخلاف منهج فلاسفه که عموم مردم کلام آنها را در باب علوم عقلی نمی فهمیدند مثلاً الان مردم چه مقدار از مبحث اتحاد عاقل و معقول را اگر برای آنها بیان شود، می فهمند؟؛ هم اکنون از واجبات حوزه های علمیه، احیای منهج عقلی عقاید عقلی منصوصه از اهل بیت(ع) است.

وی با اشاره به قاعده «و لا سبیل للعقل الا اثباته»، افزود: بسیاری از عقاید امامیه توقیفیه است که البته در این عقاید تنها مرجع برای اثباتشان آیات و روایات است.

آیت الله سیفی مازندران ابراز داشت: آیا کتب عقایدی در این زمینه(عقاید توقیفیه) از سوی فضلای حوزه تألیف شده است؟ در پاسخ باید با تأسف پاسخ منفی داد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در پایان خاطرنشان کرد: البته حضرت آیت الله سبحانی در این رابطه در کتب کلامی خود متعرض این آیات و روایات شده اند که البته یک دهم روایات وارده در این باب نیز نیستند./841/۲۰۱/ب2