رویکرد دنیوی و غیبت عقلانیت سبب تضعیف انسجام اجتماعی می شود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد حجت الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ظهر امروز در نشست هم اندیشی شهر اسلامی که در شهرداری مشهد برگزار شد، گفت: ابن خلدون معتقد است تاریخ با دوگانه روستا و شهر شکل می گیرد و محور تحولات اجتماعی عصبیت یا قوه عصبیه است.

وی ادامه داد: طبق نظر ابن خلدون انس و الفتی که در ابتدای اجتماع شکل می گیرد به هنگام بروز و ظهور قدرت و تجملات در شهر نشینی ضعیف می شود و از بین می رود، پس از این روند عصبیتی دیگر از راه می رسد و میراث اجتماع شهر قبلی را ویران می کند و این سیر از نو دوباره تکرار می شود.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تک خطی بودن نگاه ابن خلدون افزود: البته نگاه وی با مشاهده تجربیات زمان خود پیرامون ظهور و سقوط سلسله ها به وجود آمده است.

وی نگاه فارابی به مقوله شهر را متفاوت از ابن خلدون دانست و خاطر نشان کرد: فارابی شهر را شامل سه نوع مدینه فاضله، جاهله و فاسقه می داند و در نگاه وی معرفت های متعدد زیست های متفاوتی را رقم می زنند.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا در تشریح مدینه فاضله آن را در مقابل مدینه جاهله دانست و گفت: مدینه فاضله برخلاف مدینه جاهله که در آن وهم، خیال و مطامع متکثر دنیوی در راس است، عقل و شئون مختلف همچون عقل قدسی و عملی بر آن حکمرانی می کند، اراده مدینه جاهله دنیوی و این جهانی است و به دلیل مطامع متکثر، جوامع و مدن جاهله متکثری پدید می آید که محوریت آنان ترکیب و ضریبی از ثروت، قدرت و لذت است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تعریف فارابی از مدینه فاسقه افزود: مدینه فاسقه حاصل ترکیب مشخصات مدینه فاضله با مدینه جاهله است که در آن عقل نظری همان عقل مدینه فاضله است؛ اما در حوزه عمل و انگیزش بر مبنای مدینه جاهله عمل می شود، در این مدینه عقل مستفاد نیست و اجتماع به بدل سازی عقل و تقلب روی می آورد؛ به صورتی که به ظاهر فاضله است اما در باطن جاهله است.

وی نظریات مدرن را همچون نظر ابن خلدون تک خطی دانست و خاطر نشان کرد: در جوامع مدرن انسجام نظام از طریق کنترل تکنولوژیک به وجود می آید؛ اما این انسجام روز به روز به دلیل کاهش مناسبات عاطفی و جلوگیری از آزادی اولیه انسان کمتر و ضعیف تر می شود.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا با اشاره به پذیرش این نکته توسط دورکهایم، مارکس و وبر گفت: وبر عقلانیت ابزاری به کارگیری شده در ایجاد انسجام اجتماعی را قفسی آهنین و موجب اسارت انسان دانسته و برخی دیگر از مرگ سوژه و نابودی هویت در ذیل این چهارچوب سخن می گویند که این امر در نهایت سبب از بین رفتن انسجام سیستمی و اجتماعی خواهد شد، البته در نگاه وبر می توان قائل بودن به وجود دیگر مدل های زیست و عرصه های دیگری که تاکنون به وجود نیامده اند تا پیامد های آن دیده شود را یافت.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گیری نظریات مدرن را همانند ابن خلدون مبنی بر تجربه تاریخی انسان مدرن دانست و افزود: این نظریات ظرفیت های ممکن دیگر جوامع را نادیده گرفته اند.

وی موضوع همدلی و با هم بودن را نتیجه نداشته ها دانست و خاطر نشان کرد: در دیدگاه جامعه شناسان مدرن هر چه انسان ها بیشتر داشته باشند همدلی و با هم بودن کمتر است و عواطف به صورت کمتری بین افراد جریان دارد، رویکرد دنیوی موجود در داشتن و دارا بودن، حاصل غیبت نگاه غیر عقلانی به عالم و استفاده عقلانیت ابزاری در آن است که حقیقت و فطرت انسانی را به اسارت می گیرد، این رویکرد همچینین منشا همه رقابت ها می شود که می توان به پیامد آن یعنی سست شدن عواطف و انسجام اجتماعی پی برد.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا این معضل را در اندیشه فارابی قابل حل دانست و گفت: در مدل فارابی اگر آرمان ها و اهداف فرادنیوی و آن جهانی شوند رقابت های این جهانی در این سبک زیست جایی نخواهد داشت تا  به علت آن و استفاده از عقلانیت ابزاری، عواطف و به تبع آن انسجام اجتماعی سست و تضعیف شوند.

وی ادامه داد: البته این به معنای چشم فروبستن از زندگی دنیوی نیست؛ بلکه به معنای قرار گرفتن اهداف دنیوی و معنوی در طول هم است که در این حالت بدون وقوع گسستگی و از هم گسیختگی اجتماعی، اعمال انسان خدایی و معنوی می شوند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به لزوم به کارگیری عقل در دو جنبه قدسی و ابزاری آن در جامعه و شهر اسلامی، افزود: بنا بر روایت « لا دین له لمن لا عقل له » به کارگیری همه شئون عقل در جامعه و شهر اسلامی واجب است.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا اضافه کرد: در صورت وقوع این امر ارتباطات اسلامی هویتی متعالی پیدا می کنند و کثرت ها در پرتو وحدت عقل و معنای الهی دیده می شوند که این عقلانیت الهی باید در نماد ها و مظاهر خود را نشان دهد و سمت وسوها به سمت آن حقیقت متعالی باشد./861/پ۲۰۱/ب۱