رابطه مذهب و فضای مجازی
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مرکز ملی شورای عالی فضای مجازی، دکتر سید ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی در یادداشتی به بررسی رابطه میان مذهب و فضای مجازی پرداخته است.
متن این یادداشت بدین شرح است:
فضای مجازی فضایی است که بر بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) شکل می‌گیرد و موازی با فضای واقعی و حقیقی است و تلاش می‌کند که چهار کار را انجام دهد.
ارتباط انسان‌ها را برقرار کند، جابجایی اطلاعات و اطلاع رسانی صورت گیرد، در حوزه سرگرمی در خدمت انسان‌ها باشد و در نهایت این که خدماتی را در حوزه‌های مختلف مثل آموزشی، تحصیلی، دولت الکترونیک، بانکی و تجاری و مشابه را انجام دهد.
این فضا فضایی است که در حوزه فرهنگی و اجتماعی زمینه ساز است. همانطور که در فضای واقعی در زمینه اجتماعی و فرهنگی زندگی می‌کنیم در این فضا نیز در یک زمینه (Context) زندگی می‌کنیم و رابطه ما با این فضا رابطه انسان با زمینه است. به همین دلیل به میزانی که فضای واقعی به ما موجودیت و وجود می‌بخشد و انسان مدنی الطبع را می‌سازد در فضای مجازی هم مدنییتی متناسب با فضای مجازی وجود دارد که خصایص خاص خود را می‌طلبد، از جمله بحث نوع ارتباط انسان‌ها است که این ارتباط با فضای واقعی متفاوت است.
ارتباطی که در فضای واقعی داریم ارتباط رودرو با فاصله کوتاه و مستقیم است، اما فضای مجازی فضایی است که ارتباط در آن دارای سه خصیصه بدین شرح می‌باشد؛ در هر زمان (Anytime)، با هرکس (Anyone) و در هرکجا (Anywhere) ارتباط برقرار شود. این ویژگی ارتباطی این فضاست که طبیعت خاصی به آن می‌بخشد.
بحث دوم بحث فشردگی زمان و مکان در ارائه اطلاعات است. یعنی در حقیقت افراد می‌توانند اطلاعات را به صورت فشرده در هر زمان و هر مکان دریافت کنند. این موضوع باعث می‌شود نوع ادراک افراد متفاوت شود. پس فرد در زمینه‌ای وارد می‌شود که زمینه نوع ارتباط و نوع ادراک متفاوت خواهد بود. بحث سوم بحث شدت بصری شدن انسان است و در حقیقت انسانی که در فضای مجازی قرار گرفته است چیزهایی را می‌بیند که بشر گذشته تمام عمر نمی‌توانسته ببینید و یا هر آنچه بشر قبل در تمام عمر می‌توانسته ببیند، انسان معاصر در بخشی از روز می‌تواند ببیند.
از خصایص دیگر این فضا این است که از طریق یک پنجره شما وارد این دنیا می‌شوید و آن پنجره‌ای است که به عنوان گوشی موبایل و تبلت یا یک پایانه و یک ترمینالی وارد این فضا می‌شود و به همین دلیل نوعی انزوای انسانی از فضای واقعی در این فضا دیده می‌شود. طبق آمارها در شهر تهران نزدیک 64 درصد مردم تهران عضو پیام رسان‌ها هستند و بیش از 50 درصد بیش از 1 ساعت حضور دارند و از محیط اطراف قطع ارتباط می‌کنند و از طریق صفحه نمایشگر وارد این فضا می‌شوند و به شدت هم بصری هستند. در گذشته تصویری که در تلویزیون پخش می‌شد و گوینده‌ای صحبت می‌کرد، هم‌اکنون اینگونه نیست؛ گوینده صحبت می‌کند، مطالب زیرنویس می‌شود و تمام جوانب مختلف به مخاطب اطلاع رسانی می‌شود. خصیصه دیگری که وجود دارد خصیصه سرعت شهروندان در این فضاست که به شدت در حال افزایش است. در هیچ حوزه‌ای سراغ نداریم 7 میلیارد از یک دستگاه خاص استفاده کنند که الان در دنیا 7 میلیارد موبایل استفاده می‌شود. بیش از 5/2 میلیارد دستگاه کامپیوتر در دنیا وجود دارد در حقیقت انسانی وجود ندارد که در شهر زندگی کند و موبایل نداشه باشد.
این حوزه یکی از حوزه‌هایی است که مذهب باید حضور جدی در آن داشته باشد به خصوص اسلام که صاحب شریعت است و برای تمام زندگی بشر برنامه دارد، در حقیقت جنبه زمینه‌ای دارد. بنابراین این زمینه باید منطبق با زمینه مذهبی شود و تا زمانی که این کار صورت نگیرد ما به عنوان یک مسلمان کوتاهی کرده‌ایم. اینجاست که تکلیف همه ما سخت خواهد شد. باید بتوانید در این زمینه عمل کنیم و مهمتر از همه این است که نوع ارتباطات در این فضا ویژگی‌های خاص خود را دارد.
شاید یکی از مهمترین حوزه‌های آن شبکه‌های اجتماعی است که هم جنبه سرگرمی و هم ارتباطی دارد. متاسفانه بیش از 90 درصد وقت مشترکین در شبکه‌های اجتماعی در حوزه سرگرمی می‌گذرد. این به دلایل زیادی مربوط به کمبود ارائه محتوا در این فضا است. منظور محتوای استاتیک نیست، بحث همان چیزی است که در گروه‌های پیام رسان دیده می‌شود. گروه‌هایی شکل می‌گیرند و به صورت دینامیکی دائم در حال بزرگ و کوچک شدن هستند و در حال عضو گیری هستند و به سرعت بزرگ می‌شوند. مذهب و دین چقدر دنبال‌رو ایجاد کرده است، با توجه به این که زمینه مردم ما زمینه دینی است. این آمارها نشان می‌دهد که جای کار داریم. باید این نقیصه را جبران کنیم در کنار نقایص دیگر واقعیتی وجود دارد که ما در این زمینه بایستی حضور داشته باشیم و فعال باشیم.
در رسانه‌های نوین که استفاده‌های شخصی می‌شود تجربه‌های مذهبی متفاوت و متمایز از فضای واقعی شکل می‌گیرد که مهمترین خصیصه آن تعاملی است و قطع شدن رابطه مکان با هویت دینی است. الان پروژه‌هایی در دنیا هست که از وب دو به وب سه برویم که به وب معنایی معروف است. تلاش می‌شود که زبان را به صورت هستی شناسانه تجزیه کنند. وقتی توانستید هستی‌های موجود در زبان‌های بشری را در زبان‌های متفاوت و بعد از آن ترجمه ماشینی زبان‌ها تعریف کنید، خیلی راحت می‌توانید آن را انتقال دهید، البته در زبان محاوره این امکان وجود دارد اما در زبان تخصصی مثل فقه شاید به راحتی نشود با تکنولوژی امروز این کار را انجام داد. پس بنابراین رابطه مکان با هویت دینی محدود می‌شود. یعنی ما در فضای تحلیلی دینی خودمان معمولاً نگاهمان ایرانی و مخاطبمان ایرانی است و مقدار زیادی فرهنگ و لغت مشترک داریم و این باعث می‌شود پیام راحت منتقل شود و از طرفی می‌تواند تجارب دینی متمایزی را ایجاد کند.
بحث استفاده از دین در فضای مجازی می‌تواند به دو شکل زیر به وجود آید:
هم به شکل اطلاع رسانی مذهبی و اشاره به سنت‌های مذهبی موجود و آفلاین است و هم وقتی است که مناسک و مشارکت مذهبی در این فضا صورت می‌گیرد، افراد توانایی و فرصت مشارکت در فعالیت مذهبی را دارند و فرصت برای تعامل در فعالیت مذهبی به وجود می‌آید.
ما در طول تاریخ تجربه‌های خوبی را داشتیم مثل دعای دسته جمعی کمیل و ندبه خواندن و یا شب چهارشنبه به جمکران رفتن. این‌ها باعث حفظ و جذب شعائر دینی و مذهبی می‌شود. مشابه این کارها در مذهب آنلاین مسیحیت به شدت در حال استفاده است که جای کار آن در دین اسلام بسیار وجود دارد. حتماً بایستی طراحی متناسبی را در این فضای مجازی چه در رسانه‌های اجتماعی، پیام رسان‌های اجتماعی و غیره داشته باشیم. این راهی است که به هر حال بناست بشر طی کند ما برای حرکت با آنها بایستی بتوانیم طرح مناسب داشته باشیم./998/د101/س