ظرفیت تئاتر خیابانی در ترویج مناسک دینی

به گزارش خبرگزاری رسا، به نقل از روابط عمومی حوزه هنری استان قم، محمدرضا آزاد، کارشناس ارشد ادبیات از جمله معدود پژوهشگرانی است که در موضوع تئاتر در قم تحقیقات مفصل و منسجمی داشته‌است و در خصوص وضعیت تئاتر قم سخنان و راهکارهایی دارد که راهگشاست. گفتگویی درباره تئاتر خیابانی ظرفیت‌هایش، پیشینه آن در قم با او داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

پیشینه تئاتر خیابانی

آزاد با اشاره به تعریف تئا‌تر خیابانی اظهار داشت: تئا‌تر خیابانی گونه‌ای از تئا‌تر است که به جای اینکه مخاطب در محل صحنه نمایش به دیدن اثر بپردازد این نمایشگر است که به استقابل تماشاگر می‌رود تا خود را به دید او در آورد تئاتر خیابانی می‌خواهد در میان مردم با آن‌ها حرف بزند. اولین گونه‌‌های نمایش‌های جهان، نمایش خیابانی بوده‌است. حتی پانصد سال قبل از میلاد مسیح نمایش‌های خیابانی اجرا می‌شد و اینگونه بود که مخاطب را با تئاتر آشنا کرده‌است.

کار‌شناس تئا‌تر حوزه هنری قم افزود: در دنیای معاصر هم علی‌رغم وجود سالن‌های متعدد هنوز گروه‌هایی هستند که با تفکر تئاتر خیابانی به استقبال مخاطبان می‌روند از جمله کارگردان بزرگ تئاتر دنیا آقای پیتر شومان که هر چند در مهم‌ترین مرکز تئاتری دنیا در سالن‌های برادوی آمریکا به فعالیت‌های نمایشی می‌پرداخته اما روزی تصمیم می‌گیرد به جای آنکه در سالن‌ها مجللل برای تماشاگران متمول نمایش خود را روی صحنه ببرد، به میان مخاطبان اصلی تئاتر که مردم هستند برود، به میدان‌گاه‌هایی که تعداد زیادی از تماشاگران بتوانند نمایش‌های او را ببینند. نمایش‌هایی که از آیین‌ها نشآت گرفته و حرف‌های مهمی از جنگ و سیاست دارد.به نظر او تئاتر مانند نان می‌ماند برای زندگی پس با عروسک‌های بزرگ و نانی که به مردم می‌دهد این نیاز به تئاتر را فریاد می‌زند او و گروهش در بیشتر کشور‌ها اجرای نمایش خیابانی می‌کنند و حتی دو بار به ایران هم آمده‌اند.

آزاد در ادامه تصریح کرد: تئاتر خیابانی که امروزه کسانی دوست دارند آن را به نام تئاتر میدانی نامگذاری کنند ظرفیت بسیار خوبی برای تاثیرگذاری و جریان‌سازی در جامعه است و بهتر است حال که جامعه به تئاتر و شناختی که ایجاد می‌کند نیاز دارد و حال که هنرمندان زیادی در این عرصه فعالیت دارند و زیرساخت‌های سالن‌های تئاتری مجهز و کافی نیست، بهتر است نمایش خیابانی را جدیتر گرفته و نسبت به آن اهتمام بیشتری داشته باشیم.

سابقه طولانی تئا‌تر خیابانی در قم

آزاد با اشاره به سابقه اجرای نمایش در قم گفت: تئا‌تر خیابانی در قم قدمت زیادی دارد. شاید اسمش تئا‌تر به معنای مرسوم آن نباشد اما تعزیه‌هایی که در قالب نمایش‌های میدانی اجرا می‌شود، نوعی تئا‌تر خیابانی است. نمایش‌های معرکه‌گیری و پرده‌خوانی‌های دینی از این جمله‌اند که ریشه آیینی و مذهبی دارند و با استقبال مردم مواجه می‌شوند.

آزاد ادامه داد:به دلیل آشنایی دیرینه‌ای که قمی‌ها با این گونه از نمایش دارند، نمایش‌هایی که با فرهنگ مردم همخوانی داشته، روی صحنه رفته با استقبال آن‌ها مواجه شده‌است. از جمله آن‌ها تئا‌تر خیابانی است که هرساله در فضاهای مختلف شهر به مناسبت‌های ارزشی و آیینی ازسوی هنرمندان قمی اجرا شده‌است.

این مدرس هنرهای نمایشی در خصوص نقش تئا‌تر خیابانی در دوران انقلاب تصریح می‌کند: در دوران انقلاب هم افراد و گروه‌هایی در قم بودند که نمایش‌های سیاسی در اعتراض به رژیم پهلوی اجرا می‌کردند؛ مثل آقای سکاک. از آنجایی که پیش از انقلاب امکانات سخت‌افزاری برای اجرای نمایش از جمله سالن در قم وجود نداشت، هنرمندان برای ترغیب مردم به روحیه انقلابی به صورت میدانی و یا در مساجد به اجرای نمایش‌های فاخر می‌پرداختند.

وی افزود: برای مثال شیخ حسن نوری برادر آیت الله حسین نوری همدانی از مراجع تقلید عظام، حیاط خانه خود را به اجرای نمایش‌های انقلابی و مذهبی اختصاص می‌دادند. پس از انقلاب هم کسانی مثل آقای اصغر نوبخت به اجرای نمایش‌های ضدآمریکایی در خیابان‌ها و حتی به صورت سیار و پشت وانت می‌پرداختند.

به نظر ایشان اگر چه امروزه نمایش خیابانی در قم از جایگاه خوبی برخوردار نیست. اما اگر این گونه نمایش‌ها به طور مستمر و جدی در شهر به اجرا در آید قطعا هم فرهنگ نمایش دیدن و پذیرش تئاتر خیابانی رشد خوبی خواهد یافت و قطعا تاثیر خوبی در فرهنگ عمومی شهر خواهد گذاشت.

تئا‌تر خیابانی و مناسک دینی

آزاد با اشاره به اینکه در بعضی مراسم‌های مذهبی نیز رد پای نمایش خیابانی دیده می‌شود، بیان می‌کند: یکی از نمایش‌های خیابانی بزرگ جهان، حج است. چرا برای هر مسلمان شرکت در حج واجب است؟ برای آنکه نمایش بدهند اسلام چگونه در مقابل کفر می‌ایستد. پیاده‌روی اربعین نیز گونه‌ای نمایش خیابانی است تا قدرت شیعیان را به رخ جهانیان بکشاند و با پیاده‌روی در مسیر اسارت اهل بیت(ع)، یاد و خاطره حضرت زینب(س) و کاروان سیدالشهدا را زنده کنند.

کار‌شناس تئا‌تر حوزه هنری قم در رابطه با راهکارهای جذب مردم به هنرهای نمایشی اظهار کرد: در وهله اول باید خود آثار جذاب باشد و با فرهنگ مردم هماهنگ باشد. همچنین از نظر موضوع و تکنیک نیز از کیفیت خوبی برخوردار باشد. این راهکار به خود هنرمندان این عرصه مربوط است.راهکار دوم این است که مردم را با این هنر آشنا کرد. این موضوع هم توسط هنرمندان، رسانه‌ها و مسئولان قابل انجام است. برای مثال اگر در نیمه شعبان در مسیر حرم به حرم چندین نمایش خیابانی با موضوع انتظار و فرج حضرت ولی عصر (ع) اجرا شود، مسلما با استقبال مردم روبرو می‌شود و تاثیر شگرفی در ذهن و جان آن‌ها خواهد داشت. چنانکه مقام معظم رهبری می‌فرمایند، گاهی تاثیر ابزار هنر از چندین ساعت سخنرانی و منبر بیشتر است.

وی در خصوص تفاوت تئا‌تر خیابانی با گونه‌های دیگر نمایش گفت: وقتی نمایش را در سالن اجرا می‌کنید، تماشاگر خودش برای دیدن نمایش می‌آید. اما در تئا‌تر خیابانی هنرمند است که وارد جمع مردم می‌شود. بنابراین باید حرف مردم را بزند و در برقراری ارتباط موفق عمل کند. از سوی دیگر بسیاری از نمایش‌های خیابانی می‌تواند جنبه آموزشی و ترویجی داشته باشد. چنانکه جهاد سازندگی قم در سال‌های گذشته با استفاده از گروه‌های نمایشی به ارائه آموزش‌هایی در خصوص کشاورزی به مردم روستاهای استان می‌پرداخت./843/101/ب3